با وجود این طی سال‌های اخیر به‌دلیل نبود یا اجرایی نشدن برنامه منسجم و مدون در کشورمان این بخش بیشترین تأثیر را از عدم‌سرمایه‌گذاری و سیاستگذاری‌های متغیر دیده است؛ به‌نحوی که اکنون علاوه بر مشکلات تجزیه خاک، شوری آب، تأمین نهاده‌های تولید به‌ویژه کود و سموم دفع آفات، نوسان قیمت و عرضه این محصولات متاثر از نبود برنامه مدون و جامع کشت، کشاورزان انگیزه چندانی برای فعالیت در این بخش تولیدی نداشته و کاهش سطح زیرکشت و اشتغال تولید‌کنندگان کشاورزی در بخش‌های دلالی و واسطه‌گری گسترش یافته است. علاوه بر کمبود اعتبار برای توسعه زیربناهای بخش کشاورزی در بسیاری از موارد افزایش واردات، نرخ پایین خرید تضمینی یا نبود نظام درست بازاررسانی موجب شده که باتوجه به زیان کشاورزان زمینه برای کاهش سطح زیرکشت بسیاری از محصولات این بخش فراهم شود. این در حالی است که تأمین امنیت غذایی دغدغه اصلی هدف گذاری در بسیاری از اسناد بالادستی بخش کشاورزی است. علاوه براین طی سال‌های اخیر روند برداشت بی‌رویه آب‌های سرزمینی افزایش یافته به‌نحوی که تازه‌ترین آمارها از برداشت مازاد بیش از 11میلیاردمترمکعب آب و آثار و تبعات منفی این موضوع بر آینده بخش کشاورزی حکایت دارد. دیدگاه‌های عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی و دبیرکل خانه کشاورز در زمینه اولویت‌های دولت یازدهم در بخش کشاورزی را می‌خوانید.
- به‌نظر شما نخستین اولویت رئیس‌جمهور منتخب در کوتاه‌مدت برای ساماندهی بخش کشاورزی چیست؟
با توجه به اینکه دولت دهم در تأمین نهاده‌های بخش کشاورزی برای سال زراعی جاری ناتوان بوده است به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی چاره‌اندیشی برای تأمین بموقع این نهاده‌ها از نخستین اولویت‌های رئیس‌جمهور منتخب در کوتاه‌مدت برای بخش کشاورزی است ؛ چرا که از شهریور‌ماه به بعد همه مشکلات احتمالی این بخش به حساب رئیس‌جمهور جدید نوشته می‌شود. این در حالی است که باید تدارکات سال زراعی 93- 92در دولت کنونی انجام می‌شد اما تا جایی که اطلاع دارم حداقل نهاده‌های مورد نیاز این بخش مانند کود، سم و خوراک دام تأمین نشده است و اولویت کوتاه‌مدت در این بخش تأمین این نهاده‌ها برای فصل زراعی آینده است. باید بپذیریم که رئیس‌جمهور منتخب عملا تا پایان شهریور‌ماه کار چندانی نمی‌تواند انجام دهد این در حالی است که تدارک برای فصل زراعی جاری باید از هم‌اکنون صورت گیرد.
- این شیوه برداشت چه تأثیری در شوری آب و خاک کشاورزی خواهد داشت؟
وقتی آب‌های شور به سطح زمین آورده می‌شود اراضی کشاورزی نیز با معضل شوری خاک مواجه شده و بهره‌وری به‌شدت کاهش می‌یابد. بر این اساس باید فورا بازنگری در اهداف برنامه بخش کشاورزی و اولویت دادن به توان تجدیدپذیری آب‌های درون سرزمین در بخش کشاورزی مدنظر قرار گیرد. بر این اساس اصلاح سیستم‌های آبیاری برای صرفه‌جویی در میزان مصارف آب بخش کشاورزی در اولویت قرار دارد. از سوی دیگر استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی خطر تجزیه و تحلیل خاک کشاورزی را افزایش داده است. این در حالی است که لایه زنده خاک کشاورزی در کشورمان کمتر از 25سانتی‌متر و متوسط مواد آلی خاک کمتر از 3دهم درصد یعنی 3 در هزار است. با وجود این مواد آلی خاک را از بین برده‌ایم و به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک مواد آلی مجددا تشکیل نشده است. هنگامی که آقای هاشمی دولت را به آقای خاتمی تحویل داد میزان برداشت منفی از آب‌های درون سرزمینی سالانه 3میلیارد متر مکعب بود، این بیلان منفی به هنگام تحویل دولت از آقای خاتمی به آقای احمدی‌نژاد 5/4میلیارد متر مکعب بود و دردوره 8ساله اخیر بیلان منفی سفره‌های آب‌های درون سرزمینی در سال90 به 10/4میلیارد مترمکعب رسیده بود که اکنون این میزان حتما به 11میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. از سوی دیگر مقدار آب قابل استحصال نیز با وجود وضعیت مناسب بارش‌ها کاهش پیدا کرده چرا که برآورد‌های اولیه درست نبوده است؛ به‌طور نمونه سد کرخه برای برداشت 7میلیارد مترمکعب آب احداث شد و با وجود بارندگی‌های 2 سال اخیر این سد حتی در حدی که به تونل برسد تا برداشت آب برای دشت عباس صورت گیرد نیز پر نمی‌شود. بر این اساس میزان آب ورودی به سدها که سالانه 135میلیارد مترمکعب اعلام شده بود، صحت ندارد.
- علاوه بر مشکلات برداشت بی‌رویه آب و تجزیه خاک چه برنامه‌های محوری دیگری باید در بخش کشاورزی مدنظر قرار گیرد؟
علاوه بر وضعیت بحرانی آب‌های درون سرزمینی و ضرورت تأمین بموقع نهاده‌های تولید باید سایر برنامه‌های جاری بخش کشاورزی برای کاهش هزینه تمام‌شده تولید و ایجاد انگیزه بیشتر در کشت محصولات اجرایی شود اما موضوعی که باید خارج از هر موضوع دیگری مدنظر قرار گیرد حفظ آب‌های سرزمینی است چرا که اکنون از جازموریان گرفته تا ارومیه و از هامون تا هورالعظیم همه پیکره‌های آبی درون سرزمین به‌دلیل برداشت‌های مازاد و جابه‌جایی‌های خشکسالی از بین رفته اند و زیست‌بوم کشور را به هم ریخته است.
- چه سازوکاری برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی باید مدنظر دولت جدید قرار گیرد؟
پیش‌بینی می‌شود که نوسازی بخش کشاورزی نیازمند 120میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است که از این میزان 20درصد ارزی و 80درصد آن ریالی است. این سرمایه باید جذب این بخش شود. بخش آب به تنهایی نیازمند 40میلیارددلار سرمایه‌گذاری است که باید بخشی از آن توسط دولت و بخشی حتی توسط مردم تأمین شود. با توجه به وضعیت بحرانی آب‌های درون سرزمین باید اعتبارات مورد نیاز این بخش از هر محل ممکن حتی استقراض، منابع بانکی یا هر شیوه دیگر تأمین شود. با توجه به شرایط حاد کنونی تأمین اعتبار برای حفظ آب‌های درون سرزمینی در اولویت دوم است که تا 30 سال آینده 50 تا 60 میلیون نفر مجبور به ترک کشور نشوند.
- با توجه به واقعیت‌های کنونی تولید در بخش کشاورزی پیش‌بینی شما از میزان تولید محصولات در این بخش در سال زراعی اخیر چیست؟
محصولات زراعی و باغی کشور به‌دلیل سرمازدگی با مشکل مواجه شده و از سوی دیگر تأمین نشدن بموقع نهاده‌ها میزان تولید را با وجود بارش‌های مناسب کاهش داده است؛ مثلا به‌دلیل گران شدن سیب‌زمینی کشاورزان سیب‌زمینی بذری را به‌عنوان سیب‌زمینی مصرفی فروختند و با تأمین نشدن بذر این محصول در بهار میزان کشت بهاره سیب‌زمینی بین 25تا 30درصد کاهش یافت و با این شرایط معلوم است که برای تأمین این محصول با مشکل مواجه می‌شویم. در زمینه گندم نیز به‌رغم بارش‌های مناسب گمان نمی‌رود میزان خرید گندم مازاد کشاورزان از 6/5میلیون تن فراتر رود و تا‌کنون نیز 1/5میلیون تن گندم خریداری شده و حداکثر 5میلیون تن دیگر نیز خریداری خواهد شد که با کسری 3/5میلیون تنی مواجه خواهیم بود. در مورد برنج نیز در خوش‌بینانه‌ترین حالت بیش از یک‌میلیون و 700هزار تن برداشت برنج را شاهد نخواهیم بود و آمارهای اعلام شده در زمینه تولید بیش از 2میلیون تنی برنج صحت ندارد. تولید برنج کشور هیچ‌گاه به یک میلیون و 800هزار تن رسید و کشور نیازمند واردات 700تا 800هزار تن برنج است. در زمینه شکر نیز امسال وضع مطلوبی نداریم چرا که تولید نیشکر به‌دلیل احداث سد کارون و شوری آب گتوند و سرمازدگی با کاهش مواجه خواهد بود و نیشکر تولیدی کیفیت لازم را نخواهد داشت و در زمینه چغندرقند نیز به‌دلیل کمبود آب با کاهش تولید مواجه هستیم و با این شرایط به‌نظر می‌رسد نباید فصل زراعی خوبی را انتظار داشته باشیم و اگر فصل زراعی مناسب باشد باید خدا را شکر کنیم.
- چرا با وجود واردات مازاد محصولاتی مانند برنج و آمارهای ارائه شده از افزایش میزان تولید بازهم کمبود و گرانی اینگونه محصولات را شاهد هستیم؟
باید یکی از اولویت‌های دولت جدید اصلاح آمار تولید محصولت کشاورزی باشد. در شرایطی که مسئولان از تولید 123میلیون تن محصول کشاورزی خبر می‌دهند هیچ‌گاه میزان تولیدات ما به 80میلیون تن هم نمی‌رسد؛ چرا که تولید کشاورزی تعریف مشخصی دارد؛ یا به‌طور مستقیم به مصرف انسانی می‌رسد یا مانند پنبه محصول واسطه‌ای است. تولید 123میلیون تن محصول کشاورزی به‌معنای آن است که برای هر نفر حدود یک تن و 700کیلوگرم تولید داشته باشیم ایده‌آل است اما واردات و گرانی راستی آزمایی آمارهای تولید محصولات بخش کشاورزی را به چالش کشیده است؛ به‌نحوی که در سال گذشته روزانه برای هر نفر حدود سرانه هزار و 300کیلوکالری واردات محصولات کشاورزی یعنی 50درصد نیاز هر فرد را شاهد بودیم و کالاهای وارداتی کشاورزی نیز ضایعات ندارد. بر این اساس باید آمار و ارقام میزان تولید محصولات کشاورزی در دولت جدید اصلاح شود. اما در آمار 123میلیون تنی تولید محصولات کشاورزی برخی محصولات مانند علوفه مرتعی، کاه، یونجه، ذرت علوفه‌ای و... نیز لحاظ شده است. این در حالی است که این محصولات تولیدات نهایی نبوده بلکه محصولات واسطه‌ای است. با این شرایط است که برخی با عوام‌فریبی اعلام می‌کنند که حدود 94درصد در تولید محصولات کشاورزی خودکفا هستیم اما با توجه به آمار میزان واردات، این میزان به کمتر از 45درصد کاهش می‌یابد.
