پیشگفتار
از گذشته دور کتاب به عنوان یکی از ابزارهای آموزشی مورد توجه بوده است و اولیای دین نیز به پدید‌آوردن آثار علمی و فرهنگ مکتوب توصیه‌های مهمی داشته‌اند.
مطالعه کتاب در تعالی روح آدمی مؤثر است و توجه به مطالعه و بهره‌گیری از تازه‌های علمی، سبب پیشرفت و گام نهادن سریع به سمت تعالی خواهد شد.
تجربه جهانی نشان می دهد که رشد و توسعه تمدنها، ریشه در رشد فکری و فرهنگی هر جامعه دارد و بدون رشد فرهنگ کتابخوانی در جوامع، نمی توان به رشد هیچ تمدنی دل خوش کرد و بدون شک ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی موجب رشد فرهنگی و علمی کشور خواهد شد.
در سالهای اخیر بارها، این جمله را شنیده‌ایم، مردم، کتابخوانی را فراموش کرده‌اند و سرانه مطالعه در ایران در حد چهار دقیقه در سال است، واقعیتی تلخ که دلایل زیادی در به‌وجود آمدن و شکل‌گیری آن نقش داشته است. بارها ناشران در گفتگوهای مطبوعاتی و تلویزیونی خود گفته‌اند که مردم دیگر کتاب نمی‌خوانند به راستی چرا؟
یکی از فاکتورهای اثر گذار بر حوزه فرهنگ کتابخوانی امکانات و فرصت‌هایی است که در این راستا در یک جامعه ایجاد شده یا رشد داده می‌شود. ، اگر چه تعداد کتب منتشر شده در سالهای اخیر قابل ملاحظه بوده است اما سطح پایین فرهنگ عمومی کتاب و کتابخوانی در ایران ،نبودن تبلیغات و عدم اطلاع رسانی درست ،بالا بودن قیمت کتاب، کمبود کتابخانه های محلی ، مشکلات اقتصادی و دغدغه‌های فکری، همه وهمه سبب شده تا مردم از کتاب و کتابخوانی فاصله بگیرند.و در نهایت زمان اندکی را به خواندن کتاب اختصاص دهند.
این موضوع نشان می‌دهد که کتاب و کتابخوانی هنوز در جامعه ما نهادینه نشده است.
باید قبول کنیم که در کشور ما برای هر چیزی از پفک نمکی گرفته تا سس سالاد و... تبلیغ می‌شود اما برای کتاب هیچ‌گونه تبلغ موثری صورت نمی‌گیرد، هزینه تبلیغات به ویژه در تلویزیون آن قدر بالاست که تنها سرمایه‌داران از عهده آن بر می‌آیند و فعالان حوزه تولید و نشر کتاب چنین امکانی ندارند تا بتوانند برای به‌دست آوردن سهمی از فهرست خرید روزانه خانواده‌های ایرانی، تولیدهای خود را تبلیغ کنند بدون شک حمایت‌های دولتی برای اشاعه تبلیغات با شیوه‌های نوین و هم پای کالاهای مصرفی برای کتاب ضروری است.
زمان آن رسیده که مسئولان فرهنگی کشور با اختصاص دادن بودجه‌ای مناسب امکان تبلیغات گسترده با استفاده از ابزار قدرتمند رسانه برای حوزه نشر را آماده سازند.
اصل کلام اینکه فرهنگ کتابخوانی بسیار با ارزش است و باید کودک را از همان زمان طفولیت با کتاب آشنا کرد، از همان زمانی که مادرش برای او لالایی می‌خواند، باید ذهن او را با کتابهای مصور آشنا ساخت و خاطره‌ای از کتاب در ذهن او به‌وجود آورد.
نبودن کتاب در سبد مصرفی خانواده‌ها به هر دلیلی که باشد، نشانه‌ای از نبود فرهنگ کتابخوانی در جامعه است و باید با شناخت موانع کتابخوانی و رفع آنها کاری کرد تا کتاب در فهرست نیازهای ضروری خانواده‌ها قرار گیرد.
مرکز مطالعات و پژوهش های روزنامه همشهری به منظور بررسی وضعیت موجود کتابخوانی در تهران و دستیابی به راهکارهای مناسب جهت ترغیت مردم به مطالعه کتاب اقدام به نظرسنجی تلفنی از مردم تهران کرده است که گزارش کامل آن به شرح زیر است.
کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به وضعیت موجود کتابخوانی و میزان مطالعه کتاب در بین مردم تهران و ارائه راهکارهای مناسب جهت ترغیب مردم به مطالعه کتاب دست یافت.
این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1200نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.
اهداف تحقیق
هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که میزان مطالعه کتاب، شناخت موانع کتابخوانی و عوامل مؤثر بر گسترش کتابخوانی در بین مردم را نشان می‌دهد.
روش نظرسنجی
در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.
جامعه نمونه
در این تحقیق نمونه آماری شامل 1200 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد29 درصد مرد و71 درصد زن هستند.
زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 23 تا 26 اردیبهشت ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.
پرسش‌های نظرسنجی
1. جنس
2. سن
3. تحصیلات
4. آیا پاسخگویان کتاب می‌خوانند؟
5. پاسخگویان چه نوع کتاب‌هایی مطالعه می‌کنند؟
6. پاسخگویان به طور متوسط چند کتاب در سال می‌خوانند؟
7. پاسخگویان بیشتر از چه طریقی کتاب تهیه می‌کنند؟
8 . پاسخگویان چه راه‌حلی را برای گسترش کتابخوانی پیشنهاد می‌کنند؟
9.پاسخگویانی که کتاب نمی‌خوانند علت کتاب نخواندن آنها چیست؟
چکیده:
طرح نظرسنجی حاضر، به منظور دست یافتن به میزان مطالعه کتاب در بین مردم تهران و عوامل مؤثر بر گسترش کتابخوانی انجام گرفته است .
مهمترین یافته های این طرح به قرار زیر است.
1. 64 درصد از پاسخگویان را زنان و 36 درصد را مردان تشکیل می دهند.
2. 18 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند .
3. 45 درصد از پاسخگویان دارای تحصیلات دیپلم هستند.
4. اکثریت پاسخگویان معادل 65 درصد کتاب می‌خوانند.
5. از میان پاسخگویانی که اصلا کتاب نمی‌خوانند، 53 درصد هیچ گونه مطالعه دیگری ندارند ، 25درصد روزنامه و 22 درصد مجله می‌خوانند.
6. اکثریت پاسخگویان کتابخوان (35درصد) داستان و رمان مطالعه می‌کنند.
7. از میان پاسخگویانی که کتاب می‌خوانند، 38 درصد بین 1 تا 3 کتاب در سال، 26 درصد بین 3 تا 6 کتاب در سال و 6 درصد بین 9 تا 12 کتاب در سال می‌خوانند.
8. از میان پاسخگویان کتابخوان، 49درصد کتابهای مورد مطالعه خود را می‌خرند، 26 درصد از کتابخانه و 25 درصد از طریق اطرافیان خود کتاب تهیه می‌کنند.
9. 36 درصد از پاسخگویان فرهنگ‌سازی (تبلیغات) را بهترین راهکار برای گسترش کتابخوانی در بین مردم می‌دانستند.
10. دلایل پاسخگویانی که اصلا کتاب نمی خوانند، نداشتن وقت (76 درصد)، بی‌علاقگی (20درصد)، و گرانی کتاب ( 4 درصد) است.
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1200 نفر پاسخگو 64 درصد زن و36 درصد مرد هستند.
جدول شماره 1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس
| جنس | تعداد | درصد |
| زن | 770 | 64 |
| مرد | 430 | 36 |
| جمع | 1200 | 100 |
نمودار شماره 1
سن پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 2، از میان 1200نفر پاسخگو 18درصد بین 30-26 سال و 5 درصد بین 50-46 سال سن دارند.
جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن
| سن | تعداد | درصد |
| 30-26 سال | 210 | 18 |
| 25-21 سال | 198 | 16 |
| 20- 15 سال | 184 | 15 |
| 35-31 سال | 159 | 13 |
| 40-36 سال | 130 | 11 |
| 45-41 سال | 98 | 8 |
| 60 سال به بالا | 92 | 8 |
| 60-51 سال | 71 | 6 |
| 50-46 سال | 58 | 5 |
| جمع | 1200 | 100 |
نمودار شماره 2
تحصیلات پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3، از میان 1200 نفر پاسخگو 45درصد دارای مدرک تحصیلی دیپلم،16 درصد مدرک کارشناسی به بالا و3 درصد بی سواد هستند.
جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس تحصیلات
| تحصیلات پاسخگویان | تعداد | درصد |
| دیپلم | 535 | 45 |
| لیسانس به بالا | 193 | 16 |
| دانشجو | 126 | 11 |
| ابتدایی | 123 | 10 |
| راهنمایی | 114 | 9 |
| دبیرستان | 109 | 9 |
| جمع | 1200 | 100 |
نمودار شماره 3
آیا پاسخگویان کتاب می‌خوانند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، اکثریت پاسخگویان معادل 65 درصد کتاب می‌خوانند.
جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس مطالعه کتاب
| پاسخگویان کتاب می‌خوانند؟ | تعداد | درصد |
| بله | 779 | 65 |
| خیر | 421 | 35 |
| جمع | 1200 | 100 |
نمودار شماره 4
پاسخگویانی که کتاب نمی‌خوانند، مطالعه دیگری دارند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 421 نفر پاسخگو که اصلا کتاب نمی‌خوانند، 53 درصد هیچ گونه مطالعه دیگری ندارند ، 25درصد روزنامه و 22 درصد مجله می‌خوانند .
جدول شماره 5- توزیع پاسخگویان بر اساس مطالعه‌ای غیر از کتاب
| پاسخگویانی که کتاب نمی‌خوانند چه مطالعه‌ای دارند | تعداد | درصد |
| مطالعه ندارند | 224 | 53 |
| روزنامه | 104 | 25 |
| مجله | 93 | 22 |
| جمع | 421 | 100 |
نمودار شماره 5
کتاب‌هایی که پاسخگویان مطالعه می‌کنند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 779 نفر پاسخگو که کتاب مطالعه می‌کنند، 35درصد کتاب رمان ، 21 درصد کتابهای علمی و تخصصی و 5 درصد کتاب شعر می‌خوانند .
جدول شماره 6- توزیع پاسخگویان بر اساس کتاب‌هایی که مطالعه می‌کنند
| کتاب‌هایی که پاسخگویان می‌خوانند | تعداد | درصد |
| رمان | 274 | 35 |
| علمی و تخصصی | 160 | 21 |
| روانشناسی | 125 | 16 |
| مذهبی | 94 | 12 |
| تاریخی | 89 | 10 |
| ادبیات و شعر | 37 | 5 |
| جمع | 779 | 100 |
نمودار شماره 6
تعداد کتاب‌هایی که پاسخگویان در سال می‌خوانند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان پاسخگویانی که کتاب می‌خوانند، 38 درصد بین 1 تا 3 کتاب در سال، 26 درصد بین 3 تا 6 کتاب در سال و 6 درصد بین 9 تا 12 کتاب در سال می‌خوانند.
جدول شماره 7- توزیع پاسخگویان بر اساس تعداد کتاب‌هایی که در سال می‌خوانند
| تعداد کتاب‌هایی که پاسخگویان در سال می‌خوانند | تعداد | درصد |
| 1 تا 3 | 281 | 38 |
| 3 تا 6 | 197 | 26 |
| 12 به بالا | 178 | 23 |
| 6 تا 9 | 49 | 7 |
| 9 تا 12 | 38 | 6 |
| جمع | 779 | 100 |
نمودار شماره 7
پاسخگویان از چه طریقی کتاب تهیه می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8 ، از میان پاسخگویانی که کتاب می‌خوانند، 49درصد کتابهای مورد مطالعه خود را می‌خرند ، 26 درصد از کتابخانه و 25 درصد از طریق اطرافیان (دوستان و آشنایان ) خود کتاب تهیه می‌کنند .
جدول شماره 8- توزیع پاسخگویان بر اساس اینکه نحوه تهیه کتاب
| نحوه تهیه کتاب پاسخگویان | تعداد | درصد |
| می‌خرم | 380 | 49 |
| از کتابخانه | 201 | 26 |
| از طریق اطرافیان | 198 | 25 |
| جمع | 779 | 100 |
نمودار شماره 8
راهکارهایی برای گسترش کتابخوانی در بین مردم
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9 ، از میان پاسخگویانی که کتاب می‌خوانند، 36 درصد فرهنگ‌سازی (تبلیغات) ، 21 درصد پایین آوردن قیمت و گسترش کتابخانه‌های محلی و 12 درصد برطرف کردن دغدغه‌های اقتصادی مردم را راه حلی برای گسترش کتابخوانی عنوان کردند.
جدول شماره 9- توزیع پاسخگویان بر اساس راهکارهای آنها برای گسترش کتابخوانی
| راهکارهایی برای گسترش کتابخوانی در بین مردم | تعداد | درصد |
| فرهنگ سازی(تبلیغات) | 227 | 36 |
| پایین آوردن قیمت | 165 | 21 |
| گسترش کتابخانه‌های محلی | 162 | 21 |
| برطرف کردن دغدغه‌های اقتصادی | 95 | 12 |
| ایجاد ایستگاه‌های کتابخوانی | 79 | 10 |
| جمع | 779 | 100 |
نمودار شماره 9
دلایل پاسخگویانی که اصلا کتاب نمی‌خوانند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان کسانی که اصلا کتاب نمی‌خوانند، 76 درصد اعلام کردند که وقت ندارند، (20 درصد) بی علاقگی و ( 4 درصد) گرانی کتاب را دلیل کتاب نخواندن خود اعلام کردند.
جدول شماره 10- توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل کتاب نخواندن آنها
| دلایل پاسخگویانی که اصلا کتاب نمی‌خوانند | تعداد | درصد |
| وقت ندارم | 321 | 76 |
| بی‌علاقگی | 85 | 20 |
| گرانی کتاب | 15 | 4 |
| جمع | 421 | 100 |
نمودار شماره 10
مدیر طرح: سرورالسادات هاشمی
همکاران : شبنم چهره ، سیامک کفایی، سمیه گایکانی، فریده درفشی، فریده حیدرنژاد