وسواس تهرانی‌ها در انتخاب لباس

پیشگفتار
تن آدمی شریف است به جان آدمیت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
شیخ اجل سعدی علیه الرحمه

لباس از عناصر نشان‌دهنده فرهنگ و هویت ملی گروه‌های انسانی است، چرا که فرهنگ عبارت است از "شیوه زندگی اعضا یک جامعه معین، عادات و رسوم آنها‌، همراه با کالاهای مادی که تولید می‌کنند" (گیدنز ،56:1989).

با توجه به این تعریف لباس را باید پدیده‌ای فرهنگی و مصداقی از عادات اجتماعی دانست که در قالب کالایی اقتصادی نقشی جدی در هویت اعضای یک جامعه و جریان امور آن ایفا می‌کند.

 انگیزه اصلی پدیدآوردن پوشاک و جامه ناشی از نیاز آدمی به محافظت از بدن خود در برابر عوارض طبیعی به ویژه گرما و سرما بوده است. انسان‌های اولیه از برگ درختان و پوست حیوانات به عنوان پوشش برای حفاظت از بدن خود در برابر سرما و گرما استفاده می‌کرده‌اند. نوع پوشش انسان ها تحت تاثیر عوامل مختلف قرار داشته است. مشیر پور در مقاله خود با عنوان "تاریخ تحول لباس در ایران از آغاز تا اسلام" به برخی از این عوامل اشاره می‌کند. از نظر وی (مشیر پور 17:1345) "آب و هوا، کار و پیشه، جنگ و تحولات اجتماعی از عوامل موثر در لباس بوده است". به غیر از این عناصر "مراسم سنتی و فرهنگی نظیر مناسک مذهبی، جشن‌ها و سوگواری‌ها در نوع و شکل حتی رنگ پوشاک" تاثیر‌گذار شناخته شده است (متین ،12:1383).

سیر تحول لباس
هنگامی که هر وسیله زندگی از حد رفع نیاز های ابتدایی و نخستین خود خارج شود حالت تفنن به خود می‌گیرد و در طول زمان از شکل اولیه و صورت ساده خود بیرون آمده و وسیله هنر نمایی و ابراز سلیقه می‌شود. تن پوش آدمیان نیز به مقتضای اقلیم زیست، درجه تمدن و فرهنگ، عقاید مذهبی و آداب و رسوم دستخوش دگرگونی‌های بی شمار و شگفت‌انگیزی شده است که عوامل اجتماعی و اقتصادی و ارتباطی به ویژه سلیقه و ابتکار تولیدکنندگان و فروشندگان در تکامل و تنوع آن سهم به سزایی داشته است.

اقوام، نسل‌ها و گروه های مختلف اجتماعی براى معرفی خود می‌توانند از طراحی لباس به عنوان نماد استفاده کنند و فرهنگ خودشان را ارائه دهند. انسان‌ها در زندگی اجتماعی خود، به منظور ایجاد ارتباط و رساندن پیام دلخواه از "نشانه"هایی استفاده می‌کند. یکی از مشهودترین این نشانه‌ها پوشاک است که زبان خاص خود را دارد و از ابزارهای کارآمد و موثر در پیشبرد هر گونه هویت‌سازی و هویت‌پردازی می باشد. (متین ،47:1383) در واقع کسی که لباس خاصی برتن دارد ذهنیت‌ها و باورهای قومی و فرهنگی یا تاریخی خود را بصورت فشرده در قالب آن پوشش خاص ابراز می‌کند. امروزه هدف از پوشش لباس تنها حفاظت نیست بلکه به غیر از بعد زیبایی نشانگر شخصیت، هویت و تمکن مالی افراد هم است و به نوعی می توان گفت طبقه اجتماعی ، قدرت و نفوذ افراد را با زبان فصیح و شیوا پوشاک می‌توان فهمید.

تاریخچه لباس
ظهور لباس با مفهوم و شکل امروزی آن از مشرق زمین بوده است. البته در این زمینه تردیدهایی نیز مطرح شده ولی آنچه که مسلم است وجود شواهدیست که نشان دهنده پوشش اقوام ایلامی در 1350 قبل از میلاد در این سرای کهن است. "به شهادت آثاری که از تمدن ایلامی به دست آمده لباس بابلی‌ها و آشوری‌ها بسیار متنوع و گوناگون بوده است . آنان لباسی به نام «کندیس» به تن می‌کردند که از پشم، کتان و ابریشم تهیه می‌شد. کندیس موجود در این دوران لباسی بود با آستین‌های گشاد که به صورت پیلی‌هایی منظم در پشت بازو قرار می‌گرفت. دامن این لباس در جلو شکم یا در زیر پهلوها چین می‌خورد و به شکل پیلی‌هایی منظم در می‌آمد. در زیر این لباس، پیراهن و شلوار زیر و جوراب می‌پوشیدند. براساس اعتقاد پژوهش‌گران، این نخستین بار است که در تاریخ، لباس زیر، آن هم از نوع دوخته شده آن مطرح شده است‌‌."[سایت پارسیفا]

لباس ایرانیان باستان
در ایران باستان اقوام ایرانی که از اعصار باستان اعتقاد به پوشیدگی و مستوری لباس داشته و ایرانیان «لباس کامل» به تن می کرده اند. "لباس کامل متشکل از یک دامن بلند و تن پوشی با آستین های بلند بوده که بر تن پیکره های پادشاهان و ملکه های ایلامی یافت شده است. مردان بلند پایه اجازه داشتند کندیس بر تن کنند که آن را نیز پادشاه هدیه می داد.
بعدها کندیس جای خود را به کتی داد که روی شلوار پوشیده می شد و به طور یقین منشاء کت و شلوار استاندارد امروزی مردان بوده است. هم چنین دختران و پسران در سن ازدواج (15 سالگی) موظف بودند کمربند تبرک یافته ای را به کمر ببندند. از زنان ایران باستان شمار اندکی تندیس به جای مانده است و همین امر اظهار نظر در مورد پوشش آن ها را دشوار می کند؛ زیرا زنان در زندگی اجتماعی شرکت چندانی نداشته‌اند ولی نقش برجسته ای که از سده پنجم پیش از میلاد در دست است، یک ملکه را در پیراهن و شلواری کامل نشان می دهد و احتمالا لباس زنان دوران های بعد نیز چنین بوده است."[منبع]

پارسیان لباس‌هایی مانند لباس های مردم امروزی بر تن می کردند جز دو دست؛ باز گذاشتن هر یک از قسمت های بدن را خلاف ادب می شمرده و برای ستر سر و پای خود؛ از سربند یا کلاه و پاپوش استفاده می کرده اند.

 گفته می شود بسیاری از طرح های کنونی پوشاک؛ از جمله لباس های مربوط به دوچرخه سواری و اسب سواری از لباس های ایران باستان الهام گرفته شده است و پوشاک قبایل "کرد" و "لر" در ایران نیز تا حد زیادی ملهم از لباس های هخامنشیان و پارت ها است.
بیش تر مورخین چنین اظهار نظر کرده اند که لباس مادها را هخامنشیان نیز مورد استفاده قرار داده اند.

"با قبول دین اسلام و تأکیدات رسول اکرم بیش از پیش بر پوشیدگی دقت می‌کردند، در گذار زمان تحت فشارهای گوناگون قرار گرفته‌اند. هجوم مغول نمونه‌ای از این فشارها مبنی بر حضور زن بدون پوشش در مجامع عمومی بود که پس از قدرت گرفتن حکومت‌های شیعی چون سربداران و صفویان منتفی شد و زن ایرانی با پوشش همچنان به حضور خود در اجتماع پرداخت." [طراحى پارچه و لباس روایت آشکار و پنهان فرهنگ جامعه]

در ایران امروزی اقوام مختلف ایرانی با توجه به فرهنگ ها و آداب و رسوم خاص خود دارای لباس های مخصوصی هستند. زنان روستایی و ده نشین، به ویژه زن ایلاتی و عشایری، بنابر ذوق ملی و روح زیباپسند خود و برای ایجاد تنوع و خوش‌آیندی در اقلیم‌های خشک و یک نواخت، دشت‌ها و بیابان ها یا سرزمین‌های سبز و خرم و تطابق خود با محیط، در انتخاب شکل و رنگ پارچه جامه‌های خود، اغلب به رنگ های شاد و ترکیب های زیبا و دل نواز روی می‌آورند.

تهیه لباس مانند تهیه و مصرف هر کالای مادی دیگر تابع وضعیت اقتصادی افراد و نیز نشانه ای از پایگاه اجتماعی آن هاست. تهیه لباس در قالب الگوهای رفتاری متفاوتی اتفاق می افتد. از یک سو می توان به سخت گیری مطلق و "مشکل پسندی" و از سوی دیگر می توان به ساده گیری و "بی مبالاتی" در انتخاب لباس اشاره کرد. تهیه لباس، در عین فردی بودن، تابع ارزش های اجتماعی هم هست و لذا باید آن را عملی جمعی نیز دانست. در بسیاری از موارد افراد در انتخاب لباس خود بیش از راحتی و توجه به کارکرد اصلی لباس، به موضوعاتی از جمله برازندگی آن یا نظر دیگران اهمیت می دهند. مد نیز به عنوان یکی از عواقب رشد صنایع جهانی فرهنگی و بنگاه های جهانی تولید پوشاک یکی از عوامل موثر در انتخاب لباس به نظر می رسند.

یکی از مخاطرات رشد صنایع فرهنگی غرب و بویژه پدیده جهانی شدن تغییر الگوهای پوشاک در جوامع مختلف است. امروزه در بسیاری از نقاط دنیا می توان شاهد رواج شیوه های همسان شده و وارداتی لباس و کنار گذاشته شدن انواع پوشش های سنتی بود. این موضوع دست کم حاکی از دو بعد بسیار مهم پوشاک است: بعد فرهنگی و بعد اقتصادی. رواج شیوه های جدید و دائما متغیر پوشش ابزاری چند منظوره شده است که از سویی هویت فرهنگی ساکنان مناطق و فرهنگ های مختلف را با همشکلی تهدید، و از سوی دیگر آن ها را به بازار مصرفی برای تامین منافع مالی شرکت های عظیم تولید پوشاک تبدیل می کند.

کلیات تحقیق
در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به نحوه انتخاب و خرید لباس پاسخگویان دست یافت.  این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1177نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق
هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعاتی در خصوص نظر شهروندان تهرانی درباره نحوه انتخاب و خرید لباس است.

روش نظرسنجی
در این پژوهش برای دستیابی به نظرات شهروندان تهرانی ساکن در مناطق 22 گانه شهرداری از روش نظرسنجی تلفنی استفاده شده است. حجم نمونه با توجه به جمعیت منطقه و با استفاده از "راهنمای مشترکان تلفن ثابت" [شرکت مخابرات استان تهران، بهار 1385] و نمونه گیری تصادفی تعیین شده است. عددهای داخل جداول گرد شده است.

جامعه نمونه
در تحقیق حاضر نمونه آماری شامل  1177 نفر از مردم تهران است لازم است ذکر شود که از این تعداد 64 درصد زن و 36 درصد مرد بودند.

زمان اجرای نظرسنجی
این نظرسنجی از تاریخ 27 تا 30 مرداد ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی
1. جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4.  از نظر شما لباس مناسب چه لباسی است؟   
5. مهمترین چیزی که شما در انتخاب لباستان به آن توجه می کنید چیست؟( تا3 مورد)
6. شما در سال برای خرید لباستان تا چه حد هزینه می کنید؟
7. بیشتر لباس خود را آماده می خرید یا می دوزید ؟
8. چرا؟
9. برای انتخاب لباس خود وسواس به خرج می دهید یا راحت خرید می کنید؟
10. در انتخاب و خرید لباس نظر دیگران تا‌ چه‌حد برای شما اهمیت دارد ؟
11. نظر چه کسی؟

چکیده:
 طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان نسبت نحوه انتخاب و خرید لباس به اجرا درآمده، یافته های این طرح به قرار زیر است:
64 درصد از پاسخگویان را زنان و36درصد را مردان تشکیل می دهند.
17 درصد پاسخگویان در گروه سنی 25-21سال قرار دارند .
43درصد از پاسخگویان دارای مدرک تحصیلی دیپلم هستند.
49درصد از پاسخگویان پوشیدگی را ویژگی مهم لباس مناسب می دانند.
16 درصد از پاسخگویان لباس خود را با توجه به کیفیت و جنس آن انتخاب می کنند.
49درصد از پاسخگویان سالانه کمتر از 100 هزار تومان بابت تهیه لباس پرداخت می کنند .
84 درصد از پاسخگویان لباس خود را آماده خریداری می کنند.
دلیل70 درصد از پاسخگویانی که لباس آماده خریداری می کنند راحتی و صرفه اقتصادی آن است.
46 درصد از پاسخگویان با وسواس زیاد لباس خود را انتخاب می کنند.
43درصد از پاسخگویان در انتخاب لباس خود اصلا به نظر دیگران اهمیت نمی دهند.
از میان پاسخگویانی  به نظر دیگران را در انتخاب لباس خود اهمیت می دهند 42 درصد نظر همسرشان را در این زمینه مهم می دانند.
 
جنس پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 1، از میان 1177 نفر پاسخگو 64 درصد زن و36 درصد مرد هستند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

نمودار شماره  1

سن پاسخگویان
بر اساس جدول شماره 2، از میان 1177نفر پاسخگو 17درصد بین 21 تا 25 سال  و 5 درصد بین 46 تا 50 سال سن دارند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2

 
میزان تحصیلات  پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3 از میان 1177 نفر  پاسخگو 43 درصد دارای مدرک تحصیلی دیپلم و 3درصد بی‌سوادند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

 نمودار شماره 3

ویژگی لباس مناسب از نظر پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1177 نفر پاسخگو 49 درصد پوشیدگی،  16درصد زیبایی و تناسب،13 درصد راحتی، 11درصد سادگی، 7 درصد مطابق با عرف جامعه بودن، 2درصد رنگ مناسب داشتن و2درصد مطابق مد روز بودن را بعنوان مهمترین ویژگی لباس مناسب بیان کرده اند. 

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس ویژگی لباس مناسب

نمودار شماره 4

مهم‌ترین مواردی که پاسخگویان در انتخاب لباس به آن توجه می‌کنند
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1177  نفر پاسخگو، 16درصد کیفیت و جنس را از مهمترین موارد مورد توجه خود در انتخاب لباس بیان کرده اند، دیگر مواردی که پاسخگویان در انتخاب لباس به آنها توجه می کنند به ترتیب اولویت عبارتست از: پوشیدگی (15درصد)، سادگی و راحتی (14درصد)،‌ رنگ مناسب داشتن (14درصد)، زیبا و شیک بودن ‌ (14درصد)، قیمت (10درصد)،‌ تناسب با اندام و رنگ چهره داشتن (8درصد)،‌ متناسب با عرف جامعه بودن ( 5درصد)، انطباق با مد جدید ( 3 درصد) و مارک داربودن (1درصد).

جدول شماره 5-  توزیع پاسخگویان بر اساس مهمترین موارد در انتخاب لباس 

*شایان ذکر است پاسخگویان در پاسخ به این پرسش امکان انتخاب بیش از یک گزینه را داشته اند لذا جمع نظرات بیش از تعداد نمونه آماری است.

نمودار شماره 5

میزان هزینه لباس پاسخگویان در سال
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 1177 نفر پاسخگو، 49درصد پاسخگویان مبلغی کمتر از 100 هزار،‌ 29درصد  بین 100تا 450 هزار،‌ 7 درصد بین 450 تا 750هزار، 2درصد بین 750 هزار تا یک میلیون و2 درصد بیش از یک میلیون تومان در سال هزینه خرید لباس خودشان می کنند، همچنین هزینه سالانه لباس10 درصد از پاسخگویان نامشخص بوده و 1درصد ایشان لباس های خود را هدیه می گیرند.

جدول شماره 6-  توزیع پاسخگویان بر اساس میزان هزینه لباس در سال

نمودار شماره  6

 پاسخگویان لباس خود را به چه صورت تهیه می‌کنند؟
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7،از میان 1177 نفر پاسخگو،84 درصد لباس خود را به صورت حاضری خریداری می کنند،‌ 15 درصد لباس خود را می دوزند و فقط 1 درصد از پاسخگویان لباس های خود را کادو می‌گیرند.

جدول شماره 7-  توزیع پاسخگویان بر اساس چگونه تهیه کردن لباس

 نمودار شماره  7

دلایل پاسخگویان برای شیوه تهیه لباس
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8 ، از میان 1168 نفر پاسخگویی که برای تهیه لباس خود هزینه می کنند، 70درصد پاسخگویان به دلیل سهولت و راحتی در خرید و صرفه جویی در وقت و صرفه اقتصادی،‌ 11درصد به دلیل تنوع بازار لباس های آماده و 2درصد به دلیل خرید از فروشگاهی خاص تمایل به خرید لباس آماده دارند و در مقابل 8درصد از پاسخگویان به دلیل دوخت لباس متناسب با اندام خود، 7درصد تهیه لباسی مطابق با سلیقه خود و 2 درصد به دلیل ارزان تر تمام شدن قیمت پارچه و دوخت لباس تمایل به خرید لباس آماده نداشته و همیشه لباس های خود را می دوزند. 

جدول شماره 8-  توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل شیوه تهیه لباس

نمودار شماره  8

 
پاسخگویان در انتخاب لباس وسواس به خرج می دهند یا راحت‌ خرید می‌کنند؟
  بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9، از میان 1177 نفر پاسخگو 46درصد با وسواس زیاد و در مقابل 44درصد  خیلی سریع و به راحتی لباس مورد نظر خود را انتخاب می کنند.

جدول 9 - توزیع پاسخگویان بر اساس وسواس به ‌خرج دادن یا راحت انتخاب کردن لباس

نمودار شماره  9

میزان اهمیت نظر دیگران در انتخاب لباس برای پاسخگویان
بر اساس آمار مندرج در جدول شماره10، از میان 1177 نفر پاسخگو،‌ 43درصد به نظر دیگران در انتخاب لباس خود اصلا اهمیت نمی دهند، در مقابل برای 29درصد پاسخگویان نظر دیگران در انتخاب لباس اهمیت زیادی دارد.

جدول شماره 10-  توزیع پاسخگویان بر اساس میزان اهمیت نظر دیگران در انتخاب لباس

نظر چه کسانی در انتخاب لباس پاسخگویان تاثیرگذار است؟ 
 بر اساس آمار مندرج در جدول شماره10، از میان 671 نفر پاسخگویی که به نظر دیگران در انتخاب لباس خود اهمیت می دهند، 42درصد نظر همسر، 28درصد نظر سایر اعضای خانواده و فامیل،‌ 15درصد نظر مادر، 13درصد نظر دوستان و 2درصد نظر پدر در انتخاب لباس برایشان اهمیت دارد.

جدول شماره 11- توزیع پاسخگویان بر اساس افراد تاثیر گذار در انتخاب لباس

نمودار شماره11

مدیر طرح : شبنم چهره
همکاران: زهرا ادریس‌آبادی، فریده حیدرنژاد،‌ فریده درفشی،‌ میترا زاغی و سیامک کفایی

منابع:
- گیدنز، آنتونی(1989)جامعه‌شناسی، ترجمه‌منوچهر صبوری، چاپ‌سیزدهم، تهران: نشر نی
- متین، پیمان (1383) پوشاک هویت قومی و ملی ،مطالعات ملی، شماره3
- مشیر پور، میر محمد (1345) تاریخ تحول لباس در ایران از آغاز تا اسلام ، انتشارات زوار و پسران، مشهد

www.parsifa.com/culture/show.php