کیسه‌های نایلونی به دلیل سهولتی که برای جا‌دادن و حمل انواع کالاها در خریدهای روزانه برای خریداران ایجاد می‌کردند خیلی زود مورد توجه واقع شدند. کم‌کم مغازه‌داران با خرید انبوه این کیسه‌ها، عادت کردند حتی یک قلم کالا را در یک کیسه نایلونی به دست مشتری بدهند. این خوشامدگویی‌ها، اما پیامدهای سهمگین و خطرناکی برای طبیعت ایران داشت. کمتر از 2دهه، کیسه‌های نایلونی، پهنه‌های وسیعی از طبیعت زیبای ایران را اشغال کردند و جانشین چشم‌اندازهای زیبای طبیعی در دو سوی جاده‌ها شدند. به زودی بطری‌های پلاستیکی نوشابه‌ها هم بر این لشکر عظیم آلاینده اضافه شدند و توسط کوهپیمایان و گردشگران تا اوج قله‌ها و ژرفای دره‌ها و آبکندها نفوذ کردند. تنها در دامنه کوه‌های شمال تهران تا کمرکش توچال می‌توان هزاران بطری پلاستیکی را در جای جای طبیعت دید! چه باید کرد تا این آلاینده عظیم و مخرب کم‌کم از عرصه طبیعت و محیط‌زیست ایران پا پس بکشد؟! نوشته حاضر همین بحث را پی گرفته است.
جعفر آسیابان
21تیرماه امسال هم علاقه‌مندان به حفظ محیط‌زیست چه از طریق مطبوعات و چه فضای مجازی کوشیدند مردم را به جایگزین‌کردن کیسه‌های پارچه‌ای به جای کیسه‌های نایلونی که از آلایندگان طبیعت زیبای ایران است تشویق کنند؛ هرچند به دلیل ناآشنایی جامعه ما با مضرات رها کردن کیسه‌ها و بطری‌های پلاستیکی در طبیعت، این قبیل تلاش‌ها و فراخوان‌ها، بیشتر به صورت نمادین جریان می‌یابد و آرام‌آرام به رواج فرهنگ بهینه‌سازی مصرف به ویژه کاهش استفاده از کیسه‌های نایلونی هنگام خرید کمک می‌کند. کیسه‌های نایلونی از اواخر دهه40 به مرور وارد زندگی شهروندان شدند و به دورترین روستاهای ایران هم راه یافتند.
استقبال از این کیسه‌ها در آغاز بسیار شدید بود؛ درست مثل رواج لباس‌های نایلونی موسوم به «بشور و بپوش» در اواسط دهه40 شمسی که همه‌گیر شده بود. آنها که در جست‌وجوی راحتی برای حمل کالاهای خریداری شده بودند، به تدریج کیسه‌های پارچه‌ای و حتی زنبیل‌های چوبی و سپس سبدهای پلاستیکی را کنار گذاشتند، چون فروشندگان با تحویل کالا در کیسه‌های نایلونی کار آنها را آسان کرده بودند.
به زودی این کیسه‌ها، مثل پرندگان پرگشودند و بر فراز جاده‌های ایران به پرواز درآمدند. مسافرانی که هنگام سفر با اتوبوس یا قطار، از چشم‌اندازهای زیبای طبیعت در دو سوی جاده‌ها محظوظ می‌شدند، تنها، شبکه‌هایی در هم تنیده ازکیسه‌های پلاستیکی بدمنظره را می‌دیدند که روی بوته‌های خشکیده گیاهان یا حتی بر فراز درختان جا خوش کرده بودند!
به این ترتیب کیسه نایلونی که در آغاز ورود به عرصه زندگی شهرنشینان به خوبی استقبال شده بود، کم‌کم مثل بختک، بخش‌های وسیعی از گذرگاه‌های شهری، نهرها و باغچه‌ها و پهنه‌های طبیعت ایران را اشغال کردند. اما هنوز تا برآمدن ظروف پلاستیکی به‌مثابه غول آلاینده محیط‌زیست ایران از چراغ جادوی مصرف، زمان باقی بود و تقریبا در اواخر دهه60 و اوایل دهه70 شمسی با عرضه نوشابه‌ها در بطری‌های پلاستیکی در اندازه‌های مختلف این اتفاق رخ داد و بطری‌های پلاستیکی نوشابه خانواده، تا دورترین دره‌ها و آبکندها را اشغال کرد!
شاید زمانی که مردم با راه یافتن کیسه‌های نایلونی به زندگی‌شان هنوز نمی‌دانستند که این وسیله به ظاهر رفاهی که جانشین پاکت‌های کاغذی سابق و زنبیل و سبد شده بود، چه نقشی در تخریب محیط‌زیست و نابودی خاک حاصلخیز دارد.
وقتی یک کیسه نایلونی مثلا در یک زمین کشاورزی قرار می‌گیرد و به عمق خاک می‌رود، حداقل 400 سال طول می‌کشد تا تجزیه و جذب خاک شود و در نتیجه انبوهی از کیسه‌ها و اشیای نایلونی می‌توانند ارتباط حساس و ظریف ارگانیک خاک را بر هم بزنند و زندگی میکروارگانیک‌ها را به خطر بیندازند. از سوی دیگر کیسه‌های نایلونی در دوسوی جاده‌ها تنها اغتشاش بصری ایجاد نمی‌کنندبلکه با پوشاندن روی گیاه یا سطح خاک مانع از تنفس آنها می‌شوند و گاهی هم بسته به زاویه‌ای که در مسیر تابش نور خورشید ایجاد می‌کنند، باعث بروز آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها می‌شوند.
کارشناسان تغذیه بارها اعلام کرده‌اند که قرار دادن مواد غذایی در کیسه‌ها یا بطری‌های پلاستیکی چه در دمای بالا و چه زیر صفر، خطر سرطانزایی دارد. به عنوان مثال گذاشتن نان داغ در کیسه‌های نایلونی، کاری که تعداد زیادی از نانوایی‌ها انجام می‌دهند، خطر سرطانزایی را تشدید می‌کند. باید نظارت دقیق‌تری اعمال شود تا نانواها پس از کاهش دمای نان، آن را در کیسه پلاستیکی قرار بدهند.
این کارشناسان هشدار داده‌اند که قرار دادن سبزی در کیسه نایلونی و در فریزر، ضمن ایجاد تغییر در ترکیبات آن، می‌تواند خطراتی را متوجه سلامتی انسان کند. در نخستین گام همه ما بهتر است حداقل موقع خرید نان، کیسه پارچه‌ای همراه داشته باشیم و از گذاشتن نان داغ در کیسه نایلونی بپرهیزیم. نان در کیسه پارچه‌ای به مرور دمایش را از دست می‌دهد و در نتیجه خمیر نمی‌شود و همچنین از خطر سرطانزایی دور می‌ماند. تولید کیسه‌های مقاوم از جنس کاغذ با دوام کیسه‌های پلاستیکی، امیدهای زیادی را برای جایگزینی این کیسه‌ها با محصولات پلاستیکی به وجود آورده و بهتر است دولت به سرمایه‌گذاری در جهت تولید کیسه‌های پارچه‌ای دسته‌دار و عرضه ارزان این محصول برای جایگزینی با کیسه‌های نایلونی کمک کند تا طبیعت و محیط‌زیست ایران بتواند فارغ از آوار سنگین کیسه‌ها و بطری‌های پلاستیکی نفسی تازه کند.
همچنین به موجب مصوبه قانونی می‌توان تمامی تولیدکنندگان نوشابه‌های رایج را در کشور موظف به استفاده از بطری‌های پلاستیکی قابل بازیافت کرد به‌صورتی که مردم تشویق شوند با جمع‌آوری و فروش این بطری‌ها مبلغی دریافت کنند. اگر از همین امروز برای چنین کاری اقدام نشود، خطر بیشتری به علت وفور و پراکندگی این بطری‌ها در طبیعت ایران، متوجه محیط‌زیست مملکت ما خواهد شد.