چشمانی که با قند بی‌فروغ می‌شوند

این بیماری می‌تواند فعالیت دستگاه‌های مختلف بدن را مختل و آنها را با آسیب‌های جدی روبه‌رو کند. قلب و عروق، مغز و اعصاب، گوارش، کلیه‌ها، پوست و انگشتان پا همه و همه می‌توانند به‌دلیل ابتلای فرد به دیابت با مشکل جدی مواجه شوند اما عوارض دیابت بر سیستم بینایی بدن به حدی است که می‌تواند سبب نابینایی فرد شود. دکتر مهدی بهنیا، فوق‌تخصص شبکیه، از دیابت به‌عنوان شایع‌تر‌ین علت نابینایی در بزرگسالان یاد می‌کند و معتقد است که با توجه به اینکه این گروه سنی افرادی مولد و فعال هستند این عارضه می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد.

به گفته دکتر مهدی بهنیا، فوق تخصص شبکیه، دیابت نوع1و نوع2 از نظر عوارضی که برای چشم ایجاد می‌کنند با هم تفاوت بسیار دارند.

در افراد مبتلا به دیابت نوع 1(دیابت وابسته به انسولین) یا انسولین اصلا ساخته نمی‌شود یا مقدار آن بسیار ناچیز است. بنابراین افراد مبتلا به دیابت نوع 1، برای ادامه حیات نیاز به تزریق انسولین، رعایت رژیم غذایی و انجام حرکات ورزشی دارند. در افراد مبتلا به دیابت نوع1 بدن نمی‌تواند از قند (سوخت) حاصل از مصرف غذاها استفاده کند، بنابراین، کاهش وزن شدید پدید می‌آید. دیابت نوع 1به سرعت تشخیص داده می‌شود.

دیابت نوع 2، شایع‌تر

در افراد مبتلا به دیابت نوع2 (دیابت غیروابسته به انسولین)، لوزالمعده هنوز قادر به تولید انسولین است ولی سلول‌های بدن به انسولین موجود در خون پاسخ مناسب نمی‌دهند. دیابت نوع2 شایع‌ترین شکل بیماری قند است، به‌طوری که اغلب مبتلایان به دیابت از این نوع بیماری رنج می‌برند. در مبتلایان به دیابت غیروابسته به انسولین، علائم دیابت به کندی پدیدار می‌شود و معمولا چندین سال طول می‌کشد تا شخص از بیماری خودآگاهی یابد.

بهنیا به همشهری می‌گوید: نمی‌توان گفت که در درمان دیابت نوع2 انسولین جایی ندارد چرا که گاهی اوقات در درمان دیابت نوع2 هم انسولین نقش بازی می‌کند. در دیابت نوع 1تولید انسولین توسط بدن کم می‌شود و در دیابت نوع 2بافت‌های بدن نسبت به انسولین موجود واکنش نشان می‌دهند و انسولین اثرش را از دست می‌دهد.

تشخیص دیابت

به گفته این چشم پزشک، معمولا شروع ابتلا به دیابت نوع یک پرسروصداست و علائم زیادی دارد و به همین دلیل، افرادی که مبتلا به دیابت نوع یک می‌شوند به محض ابتلا تشخیص داده می‌شوند اما در دیابت نوع 2شروع بیماری کند و با علائم خیلی کم است.

عوارض دیابت بر چشم

دکتر بهنیا از عوارض دیابت بر چشم می‌گوید و معتقد است: از نظر عوارضی که دیابت در چشم ایجاد می‌کند 2نوع دیابت با هم تفاوت بسیار دارند. تفاوت اصلی آن است که وقتی برای فردی دیابت نوع 2تشخیص داده شد با توجه با اینکه فرد مدتی مبتلا به دیابت بوده اما خبر نداشته، احتمالا دیابت، عوارض خود را بر چشم گذاشته است اما در دیابت نوع 1 معمولا بیماران به محض تشخیص عوارض چشمی زیاد ندارند به همین دلیل افرادی که مبتلا به دیابت نوع1هستند یک تا 2سال زمان دارند تا به پزشک مراجعه کنند اما افراد مبتلا به دیابت نوع 2به محض اینکه دیابت نوع 2تشخیص داده شد باید سریع به چشم پزشک مراجعه کنند.

عوارض دیابت بر چشم آنقدر زیاد است که چشم پزشکان معتقدند که دیابت می‌تواند تمام چشم را درگیر کند. دکتر بهنیا می‌گوید: از لایه اشکی که می‌تواند سبب خستگی چشم شود تا انحراف چشم، آسیب به قرنیه و حتی کدورت و زخمی قرنیه از عوارض دیابت بر چشم است.به گفته او دیابت می‌تواند سبب بروز آب سیاه (گلوکوم) شود و حتی سن ابتلا به آب مروارید را نیز کاهش دهد و علاوه براین، سبب خونریزی در زجاجیه هم شود.

عوارض شدید دیابت بر شبکیه چشم

این فوق تخصص شبکیه خاطرنشان می‌کند که دیابت همچنین می‌تواند عوارض شدید بر شبکیه چشم ایجاد کند. خونریزی، پارگی، تورم و انسداد عروق شبکیه از عوارض شدید دیابت بر شبکیه چشم است که هریک می‌توانند بر عصب بینایی اثر بگذارند و باعث تورم عصب بینایی شوند. شبکیه یک بافت عصبی مثل مغز و نخاع است. به بیان دیگر، همانطور که اگر آسیبی به مغز و نخاع وارد شود، خود به‌خود ترمیم نمی‌شود چون اصولا بافت عصبی قدرت ترمیم ندارد، وقتی دیابت به شبکیه چشم آسیب رساند هم دیگر ترمیمی در شبکیه اتفاق نمی‌افتد. به همین دلیل هم دکتر بهنیا، عامل اصلی نابینایی ناشی از دیابت را عوارض ناشی از دیابت بر شبکیه می‌داند.

کار شبکیه مانند فیلم دوربین عکاسی است زیرا تصویری را که در چشم شکل می‌گیرد تبدیل به سیگنال‌های عصبی کرده و آن را از طریق عصب بینایی به مغز مخابره می‌کند به‌عبارت دیگر، فرایند دیدن در مغز تکمیل می‌شود. به همین دلیل چشمی که شبکیه آن آسیب دیده مانند دوربین عکاسی‌ای است که فیلم ندارد یا فیلم آن فاسد شده و نمی‌تواند عکس با کیفیت بگیرد. به همین دلیل دکتر بهنیا معتقد است اگر شبکیه چشم آسیب ببیند حتی اگر سایر قسمت‌های چشم هم سالم باشند، یا دیدی وجود نخواهد داشت یا دید چشم بسیار کم خواهد بود چراکه شبکیه قدرت ترمیم ندارد.

در دیابت مهم‌ترین بحث موضوع پیشگیری است. هنگامی که دیابت عوارض خود را نشان داد دیگر درمان‌ها برای چشم باعث بهبود دید نخواهد شد بلکه در بهترین شرایط می‌تواند جلوی بدتر شدن دید را بگیرد و دید چشم را در حد متوسطی حفظ کند و این مشکلی است که و جود دارد.

دکتر بهنیا خاطرنشان می‌کند: بیماران زیادی هستند که مراجعه می‌کنند و پس از معاینه متوجه می‌شویم که در شبکیه چشم آنها عوارض شدیدی از اثرات دیابت مشاهده می‌شود. وقتی از آنها سؤال می‌کنیم که چرا زودتر به چشم پزشک مراجعه نکردید؟ پاسخ می‌دهند: خوب می‌دیدیم. درحالی‌که این استنباط غلطی است چرا که قرار نیست فرد دیابتی وقتی ندید به چشم پزشک مراجعه کند. قانون این است که وقتی تشخیص داده شد که فردی دیابت نوع 2دارد به پزشک مراجعه کند و چشم پزشک نیز پس از معاینه عکس‌های لازم را درخواست کند و بسته به میزان درگیری چشم و شرایط کلی فرد از نظر میزان قند، فشار خون، چربی خون، نحوه کنترل دیابت، برنامه معاینات منظم برای بیمار تعریف کند.

شرط موفقیت درمان

به گفته دکتر بهنیا برای بیماری ابتلای شبکیه به عوارض دیابت، درمان‌هایی وجود دارد اما شرط موفقیت درمان‌ها این است که فرد بتواند دیابت خود را خوب کنترل کند چرا که اگر در مان شروع شود و فرد نتواند دیابت خود را به‌خوبی کنترل کند درمان به قدر لازم مؤثر نخواهد بود.

این فوق تخصص شبکیه معتقد است بالا بودن چربی خون و فشار خون 2مشکل دیگری است که افرادی که دیابت دارند با آن روبه‌رو هستند و بنابراین ابتلای دیابت در آنها می‌تواند به شبکیه چشم آنان نیز آسیب برساند. به همین دلیل بیمارانی که دیابت بر چشم آنها عوارض ایجاد کرده است برای موفقیت درمان باید حتما فشار خون و چربی خون خود را کنترل کنند.

آزمایش‌های کنترل قند خون

بهنیا معتقد است که آزمایش قند لحظه‌ای که فقط با یک‌بار آزمایش خون مشخص می‌شود که میزان قند خون افراد چقدر است برای چشم پزشک ارزش زیادی ندارد چون ممکن است که به هر دلیل درهمان لحظه قند فرد پایین باشد؛ مثلا از 2روز قبل از آزمایش، رژیم غذایی خود را رعایت کرده باشد برای همین توصیه می‌شود که آزمایش هموگلوبین انجام شود. در این آزمایش معدل یا متوسط قند خون 3‌ماه فرد مشخص می‌شود که انجام این آزمایش می‌تواند هم به بیماران و هم پزشکان کمک کند.

تغذیه مناسب

بیماران دیابتی می‌توانند با برنامه غذایی مناسب، فعالیت بدنی منظم و وزن مناسب، قند خون خود را کنترل کرده و بدین‌ترتیب بیماری را مدیریت کنند. دکتر مسعود کیمیاگر معتقد است :بیماران دیابتی باید در برنامه غذایی خود 3وعده غذای اصلی و 2وعده غذای فرعی را بگنجانند. به‌عبارت بهتر آنها باید با مشورت پزشک مقدار انسولین را با میزان مواد غذایی هماهنگ کنند.کیمیاگر در گفت‌وگو با همشهری خاطرنشان می‌کند که حدود 60درصد از مواد غذایی این بیماران باید مواد نشاسته‌ای مانند نان سبوس‌دار، برنج و ماکارونی باشد و علاوه بر آن از گوشت سفید و قرمز هم غافل نشوند.

به گفته این متخصص تغذیه این بیماران بیشتر از نوع غذا باید به مقدار غذا هم توجه داشته باشند چون باید وزن آنها در حالت ایده‌آل باقی بماند بنابراین به شرط تعادل می‌توانند از اغلب مواد غذایی استفاده کنند علاوه بر این، باید مصرف چربی‌ها، قند، پروتئین و سوسیس و کالباس را محدود کنند.

کیمیاگر می‌گوید: مصرف قندهای ساده باید به میزان کم و در حد 5درصد کل کالری مورد نیاز روزانه باشد و افراد دیابتی باید روزانه معادل 3تا 4سهم از میوه‌ها مصرف کنند. او تأکید می‌کند افرادی که اضافه وزن دارند بیشتر در معرض ابتلا به دیابت نوع 2هستند بنابراین باید با تغییر سبک زندگی و تحرک از ابتلای به این بیماری پیشگیری کنند.