اخبار رسانه‌ها حاکی از پژوهش جدیدی است که عنوان می‌دارد استفاده از شبکه‌های اجتماعی مثل فیس‌بوک با احساس ناخرسندی همراه است. (۱)
این اولین تحقیق در مورد اثرات منفی فیس‌بوک بر خودپنداری و حالات افراد نیست. هرچند تحقیقات اولیه بسیاری نقش شبکه‌های اجتماعی در گسترش تعاملات اجتماعی افراد را برجسته کرده بود، اما پژوهش‌های قابل توجهی نیز جنبه‌های منفی استفاده از فیس‌بوک را مطالعه و اثرات مخرب مشاهده نمایش فیس‌بوکی اطرافیان را بررسی می‌کند.
شاید دلیل اصلی احساس حسادت، نارضایتی و ناراحتی بعد از استفاده از فیس بوک، مقایسه دائم خود با دیگران باشد؛ مقایسه‌ای بر‌اساس اطلاعات نا‌کامل و شاید غیر حقیقی افراد در فیس‌بوک.
نتایج مطالعاتی حاکی از آن است که هر چه فرد زمان بیشتری را در طول هفته در شبکه‌های اجتماعی مثل فیس بوک سپری کند، احتمال اینکه احساس کند بقیه از او خوشبخت‌تر و خوشحال‌تر هستند بیشتر است.
پژوهشی دیگر نشان داد که بازدید از صفحات اجتماعی افراد جذاب باعث به وجود آمدن احساس نارضایتی از خود و ایجاد تصویر منفی از خویش می‌شود. مردانی که صفحه‌ی فیس‌بوک مردان دیگر را که وضعیت شغلی بهتری داشتند مشاهده کرده بودند احساس نارضایتی بیشتری از وضعیت شغلی خود داشتند، در مقایسه با مردانی که صفحه‌ی فیس‌بوک اشخاص با وضعیت شغلی پایین‌تر را مشاهده کرده بودند.(۲)
فیس‌بوک همچنین ممکن است باعث ایجاد حسادت در روابط زوجین شود، به این دلیل که کاربران فیس‌بوک روابط احساسی خود را با آنچه در فیس‌بوک به معرض نمایش گذاشته می‌شود و به صورت رقابت قرار گرفته است، مقایسه می‌کنند.(۳)
هیچکس تابه‌حال نگفته است که: من می‌خواهم در فیس‌بوک نا‌موفق به نظر بیایم.
من از لفظ نمایش برای توصیف محتوای فیس‌بوک استفاده می‌کنم چون محتوای فیس‌بوک به معنای واقعی، ارائه و نمایش از سوی افراد است.
کلمه پروفایل به نظر خیلی رسمی و حقیقی می‌آید در‌حالیکه آنچه کاربران فعال فیس‌بوک در واقع انجام می‌دهند این است که آگاهانه تصمیم بگیرند که چه مطلب و تصویری به صفحه خود ارسال و یا به اشتراک بگذارند و از این طریق اهداف اجتماعی مشخصی را دنبال کنند.
پژوهشگران این عمل را "معرفی گزینش شده‌ی خود" می‌نامند. هدف بسیاری از کاربران این است که تا حد امکان خود را خوب، جذاب، محبوب، موفق و ستودنی نشان دهند. بنابراین کاربران سعی می‌کنند بهترین‌های خود را در صفحه فیس‌بوک‌شان به معرض نمایش بگذارند که این نمایشی صادقانه نیست. (۴و۵)
مشکل این است که انسان به طور طبیعی برای قضاوت در مورد خودش، متمایل به مقایسه خود با دیگران است. آدمی ممکن است خود را با کسانی که از خود بهتر هستند و یا کسانی که در طبقه‌بندی‌های اجتماعی از او پایین‌تر هستند قیاس کند.
یکی از باورهای اشتباه کاربران فیس‌بوک این است که فکر می‌کنند هنگام استفاده از فیس‌بوک، محتوی و اطلاعات موجود را از صافی‌های درست عبور می‌دهند، حال آنکه در واقع این‌گونه نیست.
اگر از یک کاربر فیس‌بوک بپرسید: به نظر شما، هر چیزی که در صفحه اجتماعی کسی می‌بینی راست و درست است؟ او به طور حتم می‌گوید خیر!.
هرچند بیشتر کاربران از این آگاه هستند که نمایش و ارائه مردم از خودشان در فیس‌بوک هوشیارانه گزینش شده و اغراق آمیز است، با این وجود هنگام مشاهده و پردازش محتویاتی از این نوع, عبارت بالا را فراموش می‌کنند و از روی احساسات و غرایز و به دور از منطق واکنش نشان می‌دهند. بنابراین کاربران تقریبا مدام در حال مقایسه اجتماعی خودشان با اشخاص مترقی‌تر از خود هستند.
به‌عنوان مثال فرض کنید که دوستتان عکسی از غذایش را که در یک ضیافت کاری در رستورانی بسیار مجلل گرفته است در صفحه‌‌اش ارسال کرده و نوشته است: ناهار: پاته، در رستوران گلموروس. کار کردن خیلی سخته!!
شما با اینکه می‌دانید دوستتان از شغلش به شدت بیزار است و حتی از غذای پاته متنفر است، اما باز هم ممکن است حسادت را تجربه کنید. توجه شما به این است که دوستتان در رستوران مجللی غذا می‌خورد ولی شما در گوشه‌ای غذای دست‌پخت خودتان را که سرد و بدمزه است می‌خورید! و توجهی به اینکه دوسستان از شغلش ناراضی است و احساس بدبختی می‌کند ندارید در حالیکه شما از شغلتان لذت می‌برید. این به آن دلیل است که دوستتان لحظه‌های خوب زندگی‌اش را گزینش و در فیس‌بوک نمایش می‌دهد و از چهارده ساعت کاری، رئیس بداخلاق، همکاران رده پایین و حقوق کم‌اش چیزی نشان نمی‌دهد و شما به جای اینکه با توجه به اطلاعتان از وضعیت بد شغلی او برایش احساس تاسف کنید، در حسرت پاته (لحظه‌ی خوب گزینش شده‌ی دوستتان) هستید و حسادت می‌ورزید.
چه باید کرد؟
چگونه می‌توان بر تمایل به مقایسه‌ی خود با دیگران غلبه کرد؟
- به طور کلی وقت بسیار کمی در صفحات اجتماعی سپری کنید. برای گام اول، به سادگی نرم افزار‌ها و اپلیکیشن‌های این شبکه‌ها را از بین ببرید و پاک کنید.
- دوم اینکه اگر می‌دانید که افراد مشخصی تمایل به ایجاد احساسات ناخوشایند در شما دارند، به‌روز رسانی‌های آنها را از صفحه‌ی خبری خود حذف کنید و هیچ‌گاه صفحات آنها را بازدید نکنید. اگر دلیلی برای ارتباط با آنها ندارید، رها کردن را تجربه کنید و آنها را کاملا از لیست دوستان خود پاک کنید.
- به فیس‌بوک سر نزنید، وقتی در حالت روحی خوبی نیستید. از طرق دیگر با دوستانتان تماس بگیرید و از اینکه خود را در حالت مقایسه اجتماعی با دیگران قرار دهید اجتناب کنید. از میان تمامی وسایل ارتباطی‌تان، مطمئنا فیس‌بوک احساس بدتری به شما می‌دهد. این احساس ناخوشایند ممکن است از دیدن عکس کسی که با او قطع رابطه کرده اید و الان شادمان است و یا دیدن روابط خوب احساسی دیگران و یا حتی بی‌عرضگی دوستتان در گرفتن یک عکس بی‌عیب ایجاد شود.
- در آخر، هنگام بازدید از شبکه‌های اجتماعی وقتی با مشاهده صفحات دیگران به شما احساس حسادت دست می‌دهد حقیقت را به خود یادآوری کنید. فراموش نکنید که شما هم چیزهای فوق‌العاده و خوب در زندگی دارید ولی اگر فکر می‌کنید که اینطور نیست، از فیس‌بوک خارج شوید و به‌دنبال یافتن چیزهای بهتر باشید.
منابع:
[1] Kross, E., Verduyn, P., Demiralp, E., Park, J., Lee, D. S., et al. (2013) Facebook use predicts declines in subjective well-being in young adults. PLoS ONE, 8(8):e69841.
[2] Chou, H.-T. G., & Edge, N. (2012)."They are happier and having better lives than I am": The impact of using Facebook on perceptions of others' lives. CyberPsychology, Behavior, & Social Networking, 15, 117-121.
[3] Haferkamp, N., &Krämer, N. C. (2011). Social comparison 2.0: Examining the effects of online profiles on social-networking sites. CyberPsychology, Behavior, & Social Networking, 14, 309-314.
[4] Muise, A., Christofides, E., &Desmarais, S. (in press). "Creeping" or just information seeking?Gender differences in partner monitoring in response to jealousy on Facebook.Personal Relationships.
[5] Utz, S., &Beukeboom, C. J. (2011). The role of social network sites in romantic relationships: Effects on jealousy and relationship happiness. Journal of Computer-Mediated Communication, 16, 511-527.