متأسفانه امروز نخود که یک ماده غذایی بسیار مفید و پرانرژی است از سفره ایرانیان در حال حذف شدن است و شاهد استفاده کمتر آن در رژیم غذایی ایرانیان هستیم. با افزایش مصرف غذاهای خارجی و فست‌فود در سفره‌های ایرانی مصرف این ماده غذایی در طول روز و حتی در سال بسیار کمتر از گذشته شده است. نخود که جزء خانواده حبوبات محسوب می‌شود دارای املاح، ویتامین و پروتئین‌های متعددی از جمله نشاسته، کلسیم، فسفر، آهن، سدیم، پتاسیم، روغن گیاهی، مس و ویتامین‌هایی مانند ویتامین A، B1, B2 است.
بنابراین نخود دارای اسیدآمینه‌های مختلف، ویتامین‌ها و مواد معدنی بسیار مفیدی است که می‌توانیم بگوییم نخود نه فقط یک غذا بلکه به عنوان یک دارو محسوب می‌شود. نخود از زمان‌های بسیار دور مصرف خوراکی و درمانی داشته است. رازی و ابن بیطار کاملا آنچه را که دیسکورید درباره Erebinthos (نخود به یونانی) شرح داده به نقل‌قول از وی تحت عنوان حمص آورده‌اند و طبق نوشته ابوریحان، اربیوتوس، حمص است که به پارسی نخود می‌نامند.
در کتب قدیم سه نوع از آن را شرح داده‌اند که عبارت‌اند از:
1. حمص یا حمص ابیض یا حمص بستانی یا نخود سفید که نوع کشت شده است.
2. حمص بری که نوع وحشی است.
3. حمص الاسود یا نخود سیاه
خواص در طب سنتی ایران
نوع بری آن (کمتر مورد استفاده است):
پاک‌کننده و بازکننده انسداد جگر، طحال و کلیه، پاک‌کننده زخم‌های چرکی و قوبا(بیماری پوستی که از اگزما شروع و به پسوریازیس می‌رسد)، نرم‌کننده ورم‌های بناگوش و غدد جنسی، خارج کننده چرک از زخم‌های چرکی و جراحت سرطان (ضماد آن با عسل) است.
نوع بستانی (که امروز مورد استفاده است):
ملین طبع، مقوی حرارت غریزی و مقوی ریه و کمر، تولیدکننده خون صالح، قابلیت تغذیه زیاد، اشتهاآور، تغذیه‌کننده ریه و معده، اثر غذایی آن در ریه بیشتر از سایر حبوبات می‌باشد. در گرفتگی صدا اگر همراه با تب نباشد، خوردن آن با شیر و در صورت وجود تب با آب مفید می‌باشد. خیسانده آن در سرکه به مدت یک شب جهت کشتن کرم معده بسیار مفید است. آشامیدن آب پخته آن با نمک (نخودآب)، تکه کننده اخلاط لزج و بازکننده انسدادها است. ادرارآور، برطرف‌کننده درد سینه و عفونت ریه می‌باشد.
خیسانده آن در آب مقوی قوه جنسی، و خارج کننده کرم شکم و مقعد است. خوردن گرماگرم برشته آن جهت بواسیر خونی تأیید شده است، آب خیسانده آن در تحلیل ورم لثه و درد آن موثر است
باعث سقط‌جنین شده، شکننده سنگ‌ها و مدر فضولات است و قوی‌تر از نخود سفید می‌باشد، قوت تریاقی داشته، جهت استسقا، یرقان انسدادی، انسداد کبد و جذام نافع است.
ریختن آب آن جهت رفع سردرد، زردی رخسار، خارش و بی‌حسی اندام‌ها، مفاصل و تقویت مو مۆثر است.
ترکیبات شیمیایی
دانه نخود دارای لیسین Lycine، سیستین Cystine، تریپتوفان، گالاکتین، ساکاروز، دکستروز و لولز، ماده روغنی، ویتامین‌های A، B1، B2، C، D، E، کاروتنوئیدها، مواد معدنی نظیر مس، آهن، بر، لیتیوم، پتاسیم، فسفر، کلسیم، اسیداگزالیک، اسیدمالیک و اسیداستیک است.
خواص دارویی نخود
* نخود تقویت‌کننده قلب بوده و در رفع یبوست‌های حاد و مزمن مۆثر است همچنین عضلات اسکلتی را تقویت می‌کند و به همین دلیل مصرف آن به ورزشکاران توصیه می‌شود.
* نخود دارای خاصیت ضد سرفه و سرماخوردگی است. این ماده غذایی سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند بنابراین به افرادی که دارای بیماری‌های خود ایمنی مانند ام‌اس هستند نیز توصیه می‌شود.
* نخود از بین برنده انگل‌های روده، برطرف‌کننده درد سینه و تنگی نفس، تقویت‌کننده ریشه مو، درمان زردی، درمان دردهای کلیه و افزایش حافظه است.
* نخود برای درمان پوکی استخوان به دلیل منابع غنی کلسیم بسیار سودمند است در دوران رشد استخوان‌ها و دندان‌ها مصرف آن توصیه می‌شود همچنین این ماده غذایی چنانچه با عسل ترکیب شود و به صورت یک پماد درست شود به عنوان التیام دهنده زخم‌ها مفید خواهد بود.
خواص آب نخود
* خوردن آب نخود پخته با قدری نمک، بازکننده‌ی گرفتگی‌ها، مُدر و برای درد سینه و زخم‌های ریه مفید است.
* خوردن آب خیس کرده نخود برای کاهش ورم لثه‌ها و تسکین درد دندان مفید است.
ضدعفونی‌کننده مجاری ادراری
طبق بررسی‌های به عمل آمده مشخص شده است که نخود اثر دفع اسید اوریک و کلرورها را داشته و ضدعفونی‌کننده مجاری ادراری می‌باشد.
محلول مدر حاصل از نخود طبق فرمول Dr. H. Lecierc:
نخود 100 گرم
جو عاری از پوسته 150 گرم
جعفری تازه 50 گرم
آب یک لیتر
مخلوط نخود و جو را در آب به مدت نیم ساعت جوشانده سپس مقدار 50 گرم جعفری تازه به آن افزوده و مجموع را به مدت 10 دقیقه دم کرده، مقدار مصرف آن عنوان مدر، 3 لیوان در روز برای اشخاص بالغ می‌باشد.
خواص روغن نخود
* روغن نخود در درجه سوم گرم و خشک است، تند و با قدرت نفوذ بالاست. حالت روان و رنگ قهوه‌ای تیره داشته و در دمای 15- درجه منجمد می‌شود.
* روغن نخود مقوی مو است.
* روغن نخود درد دندان و لثه را تسکین می‌دهد.
* روغن نخود موثر در دردهای سرد است، آشامیدن آن باعث رفع لک‌های صورت می‌شود.
* مالیدن آن به زیر شکم باعث تقویت نیروی جنسی می‌گردد.
* اگر روغن نخود به کف سر مالیده شود برخی از انواع سر درد را درمان می‌کند.
مضرات نخود
نخود برای مثانه و زخم مثانه مضر است از این‌رو باید با خشخاش خورده شود. خوردن نخود سبب ایجاد نفخ و گاز می‌کند و دیرهضم است.
آشامیدن آب پس از خوردن نخود مضر است.
مصلحات نخود
زیره، جوارش کمونی، شوید، گلقند و در افراد گرم مزاج خشخاش و سکنجبین ساده.
بدل نخود:
از جهت قوه‌ی باه، لوبیا و از سایر جهات ترمس(باقلای مصری)
منبع: تبیان