کم توجهی به سرنوشت بخش قابل توجهی ازشهرنشینان کشورکه از مسکن نامناسب،کمبود خدمات و زیر ساخت های شهری و فقدان محیط اجتماعی سالم رنج می برند و با فقر نسبی و بیکاری گسترده مواجهه هستند فاقد هرگونه توجیه منطقی است.
محدوده های وسیعی از شهرهای کشور با معضلات پیچیده ای بویژه فقرشهری، عدم ایمنی و بحران هویت رو به رو هستند.کم توجهی به سرنوشت بخش قابل توجهی ازشهرنشینان کشورکه از مسکن نامناسب،کمبود خدمات و زیر ساخت های شهری و فقدان محیط اجتماعی سالم رنج می برند و با فقر نسبی و بیکاری گسترده مواجهه هستند فاقد هرگونه توجیه منطقی است. بیش از ۵۶ هزار هکتار محلات نابسامان میانی، ۲۱ هزار هکتار از عرصه های تاریخی مراکز شهرها و ۵۳ هزار هکتار سکونتگاه های غیر رسمی که رقمی بالغ بر سی درصد بافت های شهری موجود کشور را در بر می گیرند و جمعیتی بالغ بر ۱۷ میلیون نفر ( حدود بیست درصد جمعیت شهری کشور ) در آن ساکن هستند از این مسائل و مشکلات رنج می برند. دولت و شهرداری های کشور تاکنون تلاش های زیادی برای حل معضلات این مناطق برداشته اند ولی متاسفانه روند افت منزلت مکانی- اجتماعی این مناطق رو به افزایش بوده است. اهم چالش های پیش رو در مواجهه با مسائل و مشکلات این محدوده ها و محله ها عبارتند از :
۱- عدم پیش نگری و توجه به سیاستها و برنامه های پیش گیرانه در گسترش محدوده ها و محله های نابسامان شهری
۲- بی توجهی به سهم و حضور شهروندان و همکاری نهادهای مدنی در سیاستگذاری ، برنامه ریزی و اجرای طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
۳- عدم وفاق ملی و عدم همگرائی دستگاه های مختلف دخیل در این فرایند
۴- توجه صرف به ابعاد کالبدی و زیبائی شناسانه و عدم توجه اقدامات نوسازی و بهسازی به سرزندگی اجتماعی و اقتصادی
۵- عدم ایفای نقش صحیح کنشگران مختلف دخیل بویژه درگیری و مداخلات اجرائی مستقیم دولت و شهرداریها در فرایند بهسازی و نوسازی شهری
۶-عدم توانمندی ساکنان این محدوده ها و محلات برای حضور و مشارکت در فرایند بهسازی و نوسازی
۷- بی توجهی به ارزش ها و ثروت های فرهنگی - تاریخی شهرها و در معرض خطر بودن تخریب آثار بجامانده
۸- عدم تخصیص منابع لازم برای توسعه خدمات، ارتقاء زیر ساخت ها و تسهیلات به ساکنان و مالکان
۹- عدم همگرائی برنامه های مختلف توسعه شهری بویژه برنامه های تامین مسکن به ظرفیت ها و فرصت های موجود در محلات هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
۱۰- عدم ظرفیت سازی در شهرداری ها و پذیرش نقش محوری شهرداری ها بعنوان مدیریت واحد و هماهنگ شهری
۱۱- عدم حمایت های لازم از سرمایه گذاران ، توسعه گران و سازندگان بخش خصوصی برای تشویق و افزایش انگیزه حضور در طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
۱۲- عدم برخورداری از دانش روز و استفاده از تجارب و درس آموخته های اقدامات گذشته و نابسامانی در رویکرد ها و رویه ها مواجهه
گذار از مشارکت تشریفاتی به مشارکت واقعی مردم و بهره مندی از هم افزایی منابع و فرصتها در راستای ثبات، توسعه و اعتلای کشور، اقدامی فراگیر بوده که نقش دولت در تحقق آن انکار پذیر است . لذا ضروری می نماید دولت تدبیر و امید با نگاه عدالت خواهانه و حمایتگرانه خویش ، در راستای تحقق عملی موضوع حقوق شهروندی، با نگاه ویژه به عرصه های هدف بهسازی ، بازآفرینی پایدار شهری را به عنوان یکی از سیاستهای دارای اولویت مورد تائید و رسیدگی قراردهد.
پنج محور کلیدی زیر به عنوان استراتژی های دولت در فرایند تدوین برنامه بازآفرینی پایدار شهری مد نظر قرار گرفته است :
الف : کاهش فقر شهری و پیش گیری از بازتولید آن در محله ها و محدوده های هدف
ب: ارتقاء تاب آوری شهری و تجهیز و مقاوم سازی شهرها در مواجهه با سوانح
ج: ارتقای هویت، حس تعلق مکانی و حفاظت از ارزش ها در محدوده ها و محله های هدف
د : تحقق حکمروائی شهری در برنامه بازآفرینی شهری
هـ : ارتقای انسجام اجتماعی در ساکنان و مالکان محدوده ها و محلات هدف
دولت تدبیر امید در راستای تحقق اهداف و راهبردهای فوق برنامه های خود را در سه حوزه زیر تدوین و به مرحله اجرا درآورده است :
۱- مدیریت دانش بهسازی و نوسازی شهری و توسعه و ارتقای دارائی های فکری
۲- مجموعه برنامه ها و اقدامات نرم افزاری با رویکرد توانمند سازی
۳- مجموعه اقدامات اجرائی با رویکرد محرک برنامه های بازآفرینی شهری
در طی یازده ماه از فعالیت وزارت راه و شهرسازی ( شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران ) بعنوان دستگاه متولی سیاست گزاری، حمایت و نظارت از فرایند بازآفرینی محدوده ها و محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری ، اقدامات زیر در هر یک از محورهای سه گانه فوق صورت پذیرفته است .
۱-۱- تشکیل اتاق فکر ، شورای استراتژیک و کمیته های تخصصی از بین جامعه حرفه ای، دانشگاهیان و مدیران اجرائی
۲-۱-باز تدوین سند ملی راهبردی بازآفرینی پایدار محدوده ها، محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری و طی مراحل تصویب آن در کمیسیون امور زیر بنائی دولت به استناد ماده ۱۶ قانون حمایت از احیاء و بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری مصوب ۱۳۸۹
۳-۱ بازنگری در شاخص های تعیین محدوده ها و محلات و جایگزینی شیوه نامه ای در تشخیص محدوده ها و تعیین اولویت ها به همراه سیاستهای مواجهه
۴-۱ تجدید نظر و تدوین مجدد شرح خدمات و دستورالعمل تهیه طرح های بهسازی و نوسازی شهری با همکاری دستگاه های دخیل - نهادها و انجمن های صنفی - حرفه ای
۵-۱ تدوین برنامه جامع بازآفرینی پایدار شهری کشور مشتمل بر اهداف - راهبردها - برنامه ها و اقدامات
۶-۱ تهیه و تدوین آئین نامه طرق مختلف تامین مالی اجرای برنامه های بازآفرینی شهری ( تبصره ۲ ماده ۷ قانون احیاء ) بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری
۷-۱ برگزاری جلسات نقد و تحلیل تجارب، کارگاه های آموزشی ، نشست های هم اندیشی
۸-۱ راه اندازی نظام ارزیابی و پایش اجتماعی اقدامات بهسازی در محلات هدف
۹-۱ برنامه ریزی راه اندازی بانک جامع اطلاعات تخصصی بازآفرینی شهری پایدار
۱۰-۱ تقویت همکاری های بین المللی مستند سازی، تبادل دانش از طریق کارگروه بهسازی مناطق نابسامان شهری منطقه آسیا - اقیانوسیه
۱۱-۱ مدیریت و حمایت از تدوین ونشر کتب و مجلات و سایر ابزارهای اطلاع رسانی، آموزش و ترویج در عرصه بازآفرینی محدوده ها و محله های هدف برنامه های بهسازی و نوسازی شهری
در حوزه اقدامات اجرائی موضوعی که با رویکرد توانمند سازی ساکنان محدوده ها و محله های هدف برنامه ریزی شده اند اقدامات زیر به مرحله اجرا درآمده اند:
۱-۲ هم راستا سازی سیاستها و برنامه های دستگاه ها از طریق مبادله تفاهم نامه و تعریف برنامه های مشترک بویژه با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری - سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور - سازمان بسیج سازندگی - سازمان فنی و حرفه ای کشور - پژوهشگاه بین المللی زلزله -انجمن مددکاران اجتماعی - انجمن مطالعات زنان - انجمن جمعیت امام علی (ع)- کانون انبوه سازان و خیرین مسکن ساز در مقیاس ملی و مبادله و توافق نامه همکاری با استانداران - شهرداران - شورای شهر و سایر مدیران استانی ( استان های فارس-همدان - کردستان - بوشهر - گلستان- آذربایجان شرقی - اصفهان )
۲-۲ انجام مطالعات و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی ۱۴ شهر به مساحت ۴۵۰۰ هکتار و همچنین مشارکت در تهیه طرح بهسازی و نوسازی در ۸ شهر با شهرداری ها به مساحت ۱۹۹۰ هکتار و تصویب انها درستادهای استان توانمند سازی و کمیسیون ماده ۵ استان
۳-۲ راه اندازی کارگروه پروژه های محرک توسعه، الگوسازی، مقاوم سازی ، حفاظت مرمت و بهره برداری مجدد از آثار ارزشمند تاریخی به منظور مستندسازی - تدوین چارچوب مواجهه و تنظیم راهکارهای اجرائی
۳-۲- حمایت و همکاری در راه اندازی دفاتر خدمات نوسازی محلات ( دفاتر تسهیل گری ) در شهرهای پایلوت ( تبریز- همدان- بوشهر- کرمانشاه- ساری- شیراز)
۴-۲ مدیریت و هدایت برگزاری بیش از ۵۰ جلسه ستادهای توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی و ستادهای توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی شهرستانی (درخصوص سیاست گذاری و تصویب برنامه های ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی )
۵-۲ همراستا سازی برنامه مسکن اجتماعی - حمایتی با طرح ها و برنامه های بهسازی و نوسازی محلات فرودست
۶-۲ جلب مشارکت نهادهای غیر دولتی- مردم نهاد ، خیرین و حامیان برنامه های فقر زدائی و توسعه خدمات مورد نیاز گروه های کم درآمد
۷-۲ تهیه بسته های تشویقی - حمایتی بویژه تسهیلات بانکی ( وام نوسازی - ودیعه مسکن )
۸-۲ اعطای مجوز راه اندازی نهاد تخصصی توسعه گر برنامه های بهسازی و نوسازی شهری در قالب ماده ۴ قانون احیاء
۹-۲ شروع برنامه ˈ جستار کیفیت در برنامه های بازآفرینی شهری ˈ به عنوان یک رویداد ملی با هدف ارتقاء کیفیت اقدامات بهسازی و نوسازی شهری با معرفی شاخص های سنجش و تقدیر از کنشگران و برنامه های برتر
۱۰-۲ تهیه برنامه اسکان مجدد محدوده های پرخطر و دارای اولویت جابجائی محدوده های اسکان غیر رسمی
۱۱-۲ تهیه طرح تعیین تکلیف وضعیت ثبت اراضی و املاک فاقد سند در محدوده ها و محلات هدف با استفاده از ظرفیت های قانونی ( ماده ۹ قانون احیاء ) و مشارکت سازمان ثبت و اسناد و املاک کشور و نیز سازمان ملی زمین و مسکن
۱۲-۲ راه اندازی کارگروه تدوین برنامه ششم توسعه در بخش بهسازی و نوسازی شهری
۱۳-۲ تهیه طرح جامع مسکن در محدوده های هدف در قالب برنامه اسکان پایا ( نوسازی محله محور با رویکرد توانمند سازی و مشارکت ساکنان )
۱۴-۲ تهیه برنامه راه اندازی تالار گفتمان شهر به منظور اطلاع رسانی و ایجاد فضای گفتگو در جامعه و تبدیل موضوع بهسازی و نوسازی شهری به یک خواست اجتماعی
۱۵-۲ پیگیری و برگزاری نشست شورای اجتماعی کشور با موضوع توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیر رسمی با حضور وزیر محترم کشور ، معاون محترم ریاست جمهوری و نمایندگان سایر دستگاههای اجرایی
۱۶-۲ حضور در نشست هیات رئیسه چهارمین اجلاس وزاری مسکن و شهر سازی کشورهای آسیا - اقیانوسیه
۱۷-۲ پیگیری و برگزاری نشست مشترک شورای امنیت کشور و شورای تامین استان خراسان رضوی درخصوص توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی شهر مقدس مشهد با حضور وزیر محترم کشور و نمایندگان شورای امنیت کشور و استان
در عرصه اجرائی نیز ، دولت با تعریف و تحدید اقدامات ، سعی در ایجاد انگیزه و تحریک توسعه در محدوده ها و محله های هدف داشته و با حمایت از بخش خصوصی و توسعه گرهای تخصصی تلاش نموده با ایفای نقش صحیح در عرصه اجرا به حمایت، هدایت و نظارت بر فرایند اجرا بپردازد. مجموعه اقدامات انجام شده در این عرصه عبارتند از :
۱-۳ اعطای بیش از ۵۵ هزار وام نوسازی به متقاضیان نوسازی در محدوده ها و محله های هدف
۲-۳ تهیه طرح و برنامه حفاظت ، مرمت و بهره برداری مجدد از ساختمان های تاریخی در شهرهای اصفهان ، سنندج، ساری، بوشهر، کاشان ، بیرجند ، تهران ، همدان و شیراز
۳-۳ تهیه طرح و برنامه اجرای پروژه های محرک توسعه ( ساماندهی محورها، مراکز محلات، توسعه خدمات محله ای) در شهرهای همدان -بوشهر - کرمانشاه- ساری- گرگان - کاشان - شیراز
۴-۳ اجرای برنامه نوسازی محله همت اباد اصفهان در قالب مدل تنظیم مجدد اراضی با مشارکت ساکنین بعنوان الگوی مشارکت
۵-۳ اجرای ۴۵ پروژه توسعه خدمات و زیر ساخت های شهری با مشارکت مدیریت شهری در سکونتگاه های غیر رسمی از قبیل ساخت مراکز آموزشی- بهداشتی- فرهنگی- فنی و حرفه ای - ایجاد دسترسی و احداث شبکه های اب و فاضلاب - روشنائی معابر و ...
۶-۳ تهیه طرح و شروع عملیات پروژه های الگو در شهرهای بوشهر، ساری، همدان و تبریز
۷-۳ تهیه طرح و شروع عملیات پروژه های مشارکتی در محدوده ها و محله های هدف با شرکت سرمایه گذاری سپهر ( محله سیروس تهران ) شهرداری شیراز ( پروژه زندیه )، شهرداری تبریز ( میدان صاحب اباد ) ، ... شرکت های سرمایه گذاری ( پروژه داودقلی - دلجوئی زنجان ) ، شهرداری بیرجند ( محور فرزان ) ، مشارکت با بخش خصوصی در پروژه های زعفرانیه تربت حیدریه و آفتاب گرگان
۸-۳ مدیریت و راهبری تهیه طرح و اجرای طرح های آماده سازی اراضی ذخیره نوسازی در شهرهای بندرعباس بجنورد، مشهد
۹-۳ برنامه ریزی و تهیه طرح امکانسنجی برای راه اندازی صندوق زمین و ساختمان در استان البرز
۱۰-۳ مشارکت با شهرداری قزوین و سازمان ملی زمین و مسکن در اجرای طرح توسعه امامزاده شاهزاده حسین قزوین
*محمد سعید ایزدی معاون وزیر و مدیرعامل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران