چندين جلسه مشاوره را پشت سرمي‌گذاريد اما احساس مي‌كنيد كمكي به شما نشده. جلسات درمان را ترك مي‌كنيد و شما هم جزو آن آدم‌هايي مي‌شويد كه مي‌گويند:«اين روانشناسي و مشاوره هم حرف بيهوده است و فايده‌اي ندارد». اما يك لحظه صبر كنيد. شايد يك جاي كار را اشتباه رفته باشيد. انتخاب روانشناس و مشاور هم، درست مثل بقيه انتخاب‌هاي زندگي موضوع مهمي است كه بايد با دقت انجام شود تا نتيجه مناسب را در برداشته باشد. با ما همراه باشيد تا راهكارهاي اين مسئله را با هم مرور كنيم.
از كجا شروع كنيم؟
اولين گام در استفاده موفق از خدمات روانشناسي و مشاوره شناخت دقيق مشكل است تا بعد به‌دنبال كسي باشيد كه براي رفع مشكل به شما كمك كند. اينكه شما خودتان تشخيص داده‌ايد كه دچار مسئله‌اي هستيد و نياز به كمك گرفتن از روانشناس يا مشاور داريد نشان‌دهنده اين است كه از شناخت و هوشياري كافي در زمينه مشكل خود برخورداريد. ابتدا مسئله خود را مشخص كنيد؛ چه عامل يا عواملي در زندگي شما باعث اختلال شده‌اند و فرايند عادي زندگي شما را مختل كرده‌اند و حالا شما با چه مسائل و مشكلاتي درگير هستيد. اين مسائل طيف وسيعي را شامل مي‌شود. مشكلات و اختلالات مربوط به وسواس، بدبيني، اختلافات خانوادگي و زناشويي، بدخلقي، بي‌حوصلگي، نحوه تربيت و رفتار با فرزندان، مشكلات ارتباطي در جامعه و محيط كار يا تحصيل، مشاوره ازدواج، شكست‌هاي عاطفي، قرار گرفتن در معرض اتفاقات ناگوار و مصيبت و... همه مي‌تواند صورت مسئله‌اي باشد كه ممكن است زندگي روزمره شما را از حالت طبيعي خارج كرده و مختل كنند. با شناخت دقيق مسئله خود نه‌تنها مي‌توانيد انتخاب بهتري در تعيين روانشناس يا مشاور خود داشته باشيد بلكه در فرايند مشاوره يا درمان هم مي‌توانيد كمك زيادي به درمانگر خود بكنيد.
روانشناس مورد نظرم را چطور پيدا كنم؟
قدم بعدي پس از شناخت مسئله، پيدا كردن و انتخاب يك روانشناس مناسب است. روانشناسان و مشاوران علاوه بر اينكه در زمينه‌هاي مختلفي تحصيل كرده‌اند براساس علاقه و انتخاب خود هم در يك يا چند زمينه مشخص تجربه و مطالعه بيشتري داشته‌اند. پس حتما در انتخاب مشاور خود به تخصص و تجربه او توجه داشته باشيد. شما مي‌توانيد از راه‌هاي مختلف به‌دنبال فرد مورد نيازتان باشيد. يكي از اين راه‌ها پرس و جو از اطرافيان است. احتمالا بعضي از آنان تجربه‌هايي از مراجعه موفق به روانشناس يا مشاور در زمينه‌هاي مختلف دارند. اگر در اين ميان بتوانيد از دانشجويان روانشناسي يا مشاوره هم پرس و جو كنيد معمولا به نتايج خوبي مي‌رسيد. راه ديگر مراجعه مستقيم به مراكز مشاوره و پرس و جو درباره روانشناسان و مشاوران آن مركز است. شما مي‌توانيد به منشي يا مسئول فني مركز مشاوره مراجعه و از تخصص و زمينه كاري هر يك از درمانگران آنجا اطلاعات كافي كسب كنيد. خوشبختانه سازمان نظام روانشناسي و مشاوره هم در سال‌هاي اخير كاملا فعال شده و به روانشناسان و مشاوران مجوز فعاليت مشاوره و درماني مي‌دهد. اين مجوز پس از آزمون‌ها و بررسي‌هاي علمي و تجربي روانشناس، توسط اين سازمان صادر مي‌شود و تا حدود زيادي مي‌تواند مهارت علمي و تجربي را براي شما اثبات كند. روانشناسان و مشاوراني كه از سازمان نظام مشاوره و روانشناسي مجوز مي‌گيرند تابلوهايي به رنگ سبز و زرد در محل مركز مشاوره‌شان نصب مي‌كنند كه حيطه و رشته تخصصي آنها نيز در آن قيد شده و مي‌تواند كمك زيادي به شما بكند.
نكاتي كه بايد بدانيد
همه روانشناسان فارغ از اينكه در چه گرايشي تحصيل كرده و تجربه داشته باشند در طول درمان و مشاوره از روش‌هاي درماني مشخصي استفاده مي‌كنند. اين روش‌هاي درماني و حل مسئله در واقع تشكيل‌دهنده نوع نگاه روانشناس به دلايل، ريشه‌ها و روش حل هر مشكل يا اختلال است و پروتكل درماني وي را مي‌سازد.
روش‌هاي روان تحليلگري يا روانكاوي، رفتارگرايي، شناختي، انسان‌گرايي، شناختي- رفتاري يا CBT، گروه درماني و خانواده‌درماني پركاربردترين روش‌هاي درماني هستند كه معمولا روانشناس يكي از اين روش‌ها يا تلفيقي از آنها را استفاده مي‌كند.
روانشناس شما ممكن است از هركدام از نظرياتي كه در بالا اشاره شد استفاده كند. او ممكن است روش درماني خود را براي شما توضيح يا ترجيح بدهد روش خود را دقيقا براي شما مشخص نكند اما نكته مهم اين است كه شما بايد طي جلسات اول و دوم مشاوره به احساسي از صميميت و راحتي با مشاور يا روانشناس خود دست يابيد.بر اين اساس كه شما خانم يا آقا باشيد احتمالا مي‌توانيد با روانشناسي از جنس خودتان احساس آرامش بيشتري داشته و راحت‌تر رابطه برقرار كنيد. اين جزو حقوق شماست كه اطلاعات شما در جلسات مشاوره و درمان كاملا محرمانه مانده و نيز هر لحظه كه احساس كرديد درمان براي شما مفيد نيست ادامه جلسات را لغو كنيد. البته درنظر داشته باشيد كه ممكن است در برهه‌اي از درمان، درمانگر به عمد و با هدفي خاص روي شما فشار بياورد و در اينگونه اوقات بهتر است حتي تصميم به ادامه ندادن جلسات را هم با مشورت درمانگرتان بگيريد.
يك پيشنهاد اقتصادي
روش‌هاي مشاوره و درمان روانشناسي با توجه به سبك درماني هر روانشناس ممكن است طولاني شده و هزينه زيادي را بر دوش خانواده‌ها تحميل كند. هر چند اين هزينه‌ها براساس تعرفه سازمان نظام روانشناسي و مشاوره محاسبه شده و براساس وقتي كه يك متخصص براي شما هزينه مي‌كند چندان زياد نيست اما به هر حال ممكن است باعث فشار بر سبد اقتصادي خانواده شود. نگران نباشيد.
براي شما پيشنهاد خوبي داريم. مراكز دولتي روانشناسي و مشاوره محل‌هايي هستند كه شما مي‌توانيد با صرف هزينه‌اي كمتر خدمات مناسبي را دريافت كنيد. ازجمله اين مراكز مي‌توان به مراكز خدمات و مشاوره دانشگاه‌ها در تهران و شهرستان‌ها اشاره كرد. دانشگاه‌هايي كه در آنها رشته‌هاي روانشناسي و مشاوره تدريس مي‌شود معمولا مراكزي از اين دست دارند كه در آنها استادان به‌صورت مستقل و گاهي هم دانشجويان زيرنظر استادان به ارائه مشاوره مي‌پردازند.
خدمات اين مراكز بسيار به صرفه بوده و با توجه به نظارت استادان معمولا براساس روش‌هاي علمي و استاندارد ارائه مي‌شود. از ديگر مراكز دولتي در اين زمينه مركز مشاوره سازمان بهزيستي است كه علاوه بر مشاوره حضوري با شماره تلفن 1480 به ارائه خدمات تلفني هم مي‌پردازد (البته اين شماره غالبا در شهرهاي بزرگ فعال است). مركز ديگري كه شما درصورت داشتن كودك يا نوجوان دانش‌آموز مي‌توانيد از خدمات آن استفاده كنيد مركز مشاوره سازمان آموزش و پرورش است. روانشناسان و مشاوران اين مركز آماده ارائه خدمات به دانش‌آموزان و خانواده‌هاي آنان با هزينه‌اي بسيار كم هستند. مراكز مشاوره نيروي انتظامي هم در سراسر كشور در اين زمينه فعاليت مي‌كنند.
امكان ديگري كه در اين زمينه در اختيار شماست استفاده از پايگاه‌هاي اينترنتي مشاوره در فضاي مجازي است. اين پايگاه‌ها كه بعضي توسط مراكز معتبر و بعضي هم به‌صورت شخصي اداره مي‌شود مي‌تواند تا حدودي نياز اوليه شما به مشاوره و راهنمايي را برآورده كند. يكي از بهترين اين نمونه‌ها مركز مشاوره پايگاه اطلاع‌رساني تبيان است. اين پايگاه به آدرس moshavere.tebyan.net بي‌شك بهترين و منظم‌ترين پايگاه مشاوره اينترنتي است كه با استفاده از مشاوران خبره، خدمات خوبي به مخاطبان خود ارائه مي‌دهد. در اين پايگاه شما مي‌توانيد پس از ثبت نام، از مشاوره‌هاي قبلي كه براساس موضوع دسته‌بندي شده استفاده كنيد يا سؤال خود را به‌صورت اختصاصي ارسال كرده و پاسخ آن را ظرف 72 ساعت دريافت كنيد.
مسائل متفاوت، روانشناسان متفاوت
علاوه بر تجربه و علايق خاص هر روانشناس در بحث مشاوره و درمان، گرايش‌ها و شاخه‌هاي مختلفي در روانشناسي و مشاوره وجود دارد. شما با شناخت دقيق مشكل خود و نيز شناخت شاخه‌هاي مختلف روانشناسي و مشاوره مي‌توانيد انتخاب بهتري داشته باشيد.
روانشناسان باليني
روانشناسان باليني مي‌توانند در اغلب مشكلات و مسائلي كه ممكن است شما با آنها درگير باشيد كمك حال شما باشند اما حيطه تخصصي آنها اختلالات رواني و مشكلات عميق شخصيتي و رواني است. اگر زودرنج شده‌ايد، از وسواس رنج مي‌بريد، بدخلق شده‌ايد، احساس بي‌حوصلگي و افسردگي مي‌كنيد، دائما نگرانيد و دچار اضطراب مي‌شويد ، با قرار گرفتن در موقعيت‌هاي مختلف دچار ترس‌هاي شديد مي‌شويد، دچار ديگر مشكلاتي از اين دست هستيد، بهترين گزينه شما براي انتخاب درمانگر، يك روانشناس باليني است.
مشاوراني با رويكرد مذهبي
از سال‌هاي دور، علما و روحانيون ملجا و پناه مردم در مشكلات و گرفتاري‌ها و اختلافاتشان بوده‌اند. قشر متدين جامعه از ساليان دور روحانيون را در اختلافات خانوادگي و مشكلات روزمره مشاور و امين خود مي‌دانستند. در سال‌هاي اخير و با فعاليت طيف زيادي از روحانيون در حوزه‌هاي روانشناسي، نسلي از روانشناسان و مشاوران مذهبي ظهور يافته است. اين قشر از روانشناسان و مشاوران با تلفيق و تطبيق نظريات مدرن روانشناسي بر تعاليم و احاديثي كه از قرآن و ائمه هدي(ع) روايت شده رويكردي نوين و كاربردي در روانشناسي را به‌وجود آورده‌اند. اگر مي‌خواهيد در فرايند مشاوره خود از نظريات ديني و توصيه‌هاي اسلامي بهره‌مند باشيد مي‌توانيد به اين قشر از روانشناسان و مشاوران مراجعه كنيد.
خانواده درمانگرها
خانواده درمانگرها يا روانشناسان خانواده متخصص امور خانواده هستند. در جلسات درماني اين روانشناسان غالبا همه اعضاي درگير در مشكلات خانواده حضور دارند و سعي مي‌شود تا با حضور همه اعضا مشكلات و مسائل حل شود. اگر شما در خانواده خود دچار اختلاف و درگيري هستيد، اگر با همسر خود اختلافات شديد داريد، اگر دچار موضوع بي‌وفايي يا خيانت در زندگي مشترك شده‌ايد يا مسائل ديگري از اين دست كه به خانواده مربوط مي‌شوند، بهترين گزينه براي شما مراجعه به روانشناسان خانواده است. البته اين نكته را فراموش نكنيد كه در اكثر اوقات خانواده درمانگرها بر حضور همه اعضا تأكيد دارند و اگر شما نمي‌توانيد طرف‌هاي ديگر درگير در مشكلات را براي رفتن به جلسات مشاوره خانواده درماني با خود همراه كنيد احتمالا استفاده از اين روش زياد به‌كار شما نخواهد آمد.
روانشناسان كودك و نوجوان
روانشناسان كودك و نوجوان تمركز مطالعات و تحقيقات خود را روي مسائل مربوط به پرورش و تربيت كودكان و نوجوانان گذاشته‌اند. اگر شما داراي فرزند هستيد و در مسائل مختلف مربوط به فرزندتان نياز به كمك داريد، اگر در موضوع از شير يا پوشك گرفتن كودكتان دچار مشكل هستيد، اگر كودكي بيش از حد آرام يا پرخاشگر داريد، اگر دختر يا پسرتان در مدرسه مشكلات ارتباطي زيادي دارد، اگر نمي‌دانيد با بحران نوجواني فرزندتان چگونه برخوردي داشته باشيد و... روانشناسان كودك و نوجوان آماده كمك رساني به شما هستند.
روانشناسان كودكان استثنايي
روانشناسان كودكان استثنايي به‌صورت مشخص روي مسائل آموزشي و رواني كودكان استثنايي مطالعه مي‌كنند. متاسفانه اغلب مردم تصور مي‌كنند كه اين روانشناسان صرفا در زمينه كودكان عقب‌افتاده و دچار مشكل، تخصص و تجربه دارند، درحالي‌كه اين متخصصان در زمينه همه كودكان خاص مثلا كودكان نابغه يا بسيار باهوش هم فعاليت مي‌كنند. اگر شما كودكي داريد كه نسبت به ساير همسالان متفاوت است، بيشتر از معمول باهوش يا كم هوش است، دچار عقب‌افتادگي است يا دچار مشكلات جسمي و معلوليت است يا اصطلاحا بيش‌فعال است، روانشناسان كودكان استثنايي بهترين متخصصاني هستند كه مي‌توانند به شما كمك كنند.
مشاوران
مشاوران معمولا به كمك كساني مي‌آيند كه در يك برهه خاص و كوتاه‌مدت به مشورت و دانستن راه‌حل‌هاي مختلف در برابر مشكلي كه با آن روبه‌رو هستند نياز دارند. مشاوران همچنين دانش و اطلاعات خوبي در زمينه مسائل مربوط به مطالعه و مهارت‌هاي آن، برنامه‌ريزي تحصيلي، افت تحصيلي و... دارند. اگر در زمينه تحصيلي فرزندتان نياز به مشاوره داريد، اگر براي انتخاب مورد مناسب براي ازدواج مردد هستيد، خداي نكرده در آستانه طلاق قرار داريد و مي‌خواهيد به تصميم صحيح‌تري برسيد و مسائلي از اين قبيل مي‌توانيد به مشاور مراجعه كنيد.
كلام آخر
دانش مشاوره و روانشناسي با پيشرفت‌هايي كه در سال‌هاي گذشته داشته وبالاخص باورود متخصصين مذهبي به اين حوزه و ايجاد نگاه ديني به روانشناسي معمولا راهكارهايي براي بهتر شدن زندگي ما دارد. اينكه روانشناسي نتواند به شما كمك كند، به هر دليلي كه باشد، دليلي بر اينكه ديگر روانشناسان و مشاوران هم نتوانند به شما كمك كنند نيست. لطفا راه را بر خود نبنديد. مسير را عوض كنيد و از درمانگر يا مشاور ديگري كمك بگيريد.
روانشناس يا روانپزشك؟
براي اكثر مردم و حتي رسانه‌ها هنوز كاملا تفاوت روانشناس و روانپزشك مشخص نيست. روانشناسي علم بررسي رفتار است و روانشناسان از آغاز تحصيل در دانشگاه به‌صورت تخصصي اين رشته را مطالعه مي‌كنند و بنا بر اينكه كارشناس ارشد باشند يا دكتري از 6تا 8سال در اين زمينه مطالعه كرده‌اند. روانشناسان در زمينه مشاوره، مشكلات خلقي، مشكلات عاطفي، وسواس‌ها، اختلافات خانوادگي، مسائل مربوط به فقدان عزيزان و اتفاقات ناگوار، افسردگي و... مي‌توانند خدمات مشاوره و روانشناسي انجام دهند. روانپزشك اما از ابتداي تحصيل ابتدا دوره دكتري پزشكي عمومي را گذرانده و سپس 3-2سال در رشته تخصصي اعصاب و روان يا روانپزشكي تحصيل مي‌كند.
بهتر است در ابتداي مشكلات خود به روانشناس مراجعه و از مشورت و راهنمايي او استفاده كنيد. روانشناس با توجه به مشكل شما و اينكه نياز به درمان‌هاي عميق مانند الكتروشوك يا دارودرماني داشته باشيد شما را به روانپزشك ارجاع خواهد داد. اين نكته مهم است كه روانشناسان اجازه تجويز دارو يا دخالت در مشكلاتي كه ريشه جسمي داشته باشند را ندارند. در ميان روانشناسان و روانپزشكان اين تقسيم وظايف صورت گرفته كه روانشناسان معمولا مراجعاني را كه مشكلات آنان با مشاوره و روان‌درماني حل مي‌شوند را مي‌پذيرند و هرگاه كه نياز به دارودرماني يا درمان‌هاي طبي ديگر بود مراجعان را به همكاران روانپزشك ارجاع مي‌دهند. بسياري از مشكلات رواني را مي‌توان به‌صورت همزمان با دارو و روان‌درماني كنترل و درمان كرد. درمان‌هاي دارويي معمولا نشانه‌ها را هدف گرفته و زودتر پاسخ مي‌دهند اما روان‌درماني بيشتر ريشه‌ها و عوامل بيماري را هدف گرفته و در مدت طولاني تري پاسخ مي‌دهند و البته ماندگارترند.