به گزارش همشهری آنلاین در این شماره، بهعنوان اولین مقاله، مطلبی از علیجهاد راسی ترجمه شدهاست، بهنام «زیباشناسی موسیقایی در قاهرهی امروز»، که به معیارهای رایجِ زیباشناسی نزد جامعهی مصری برای قضاوت دربارهی انواع موسیقيِ متداول در این کشور میپردازد. در این مقاله پس از تقسیمِ انواع موسیقی مصری، به موسیقی حوزه‌ی مرکزی و چندین حوزه‌ی حاشیهای، مؤلف توجه خود را معطوف به حوزه‌ی مرکزی و مفهومِ «طرب» در ارتباطِ با آن میکند و این مفهوم را، با ویژگیهایش، «معیاری برای سنجش کمال و برتری موسیقایی» در قاهرهی معاصر میداند. پس از آن، وی مفاهیمِ «خلاقیت»، «نوآوری» و «منحصربهفردبودن» در این حوزه را بررسی کرده مطلب را با بحث کوتاهی دربارهی زیباشناسی حوزههای حاشیهای به پایان میرساند.
مقاله‌ی بعدی بحثی است دربارهی ارتباط خویشاونديِ احتمالی میان دو استاد بزرگ موسیقی در دو عصرِ فتحعلیشاهی و ناصری از دورهی قاجار. نویسنده(محسن محمدی)، با استناد به برخی شواهد تاریخی و با تکیه بر حدسیاتی که این شواهد میتوانند منشاء آنها باشند، احتمال اینکه آقامحمدرضا، استاد موسیقی دربار فتحعلیشاه و احتمالاً محمدشاه، برادر آقاعلیاکبر فراهانی، استاد موسیقيِ عصر ناصری، بوده باشد را مطرح میکند.
هوتن شرف‌بیانی در مقاله‌ی «انگشت‌گذاری در بربط»، ضمن مروری بر شیوه‌ی انگشت‌گذاريِ این ساز در رسالات کهن موسیقيِ حوزه‌ی ایرانی ـ عربی ـ ترکی، به مطالعه‌ی یکی از رایج‌ترین شیوه‌های امروز نزد نوازندگان عرب و ترک پرداخته تفاوت‌های آن با روش قدیم و نیز علل احتماليِ جایگزینيِ روشِ نوین را برمی شمرد. نویسنده،شیوه‌ی انگشت‌گذاری بربط در منابع آموزشی معاصر ایران را نیز بررسی کرده آن را ــ که برگرفته از شیوه‌ی انگشت‌گذاری تار و سه‌تار است ــ به شیوه‌ی منابع کهن نزدیک یافته این روش را برای بیان حالات موسیقی ایران مناسب می داند.
در مقاله‌ی بعدی، سعید یعقوبیان به بررسی ساختار دستگاه شور در ردیف میرزاعبدالله میپردازد و، با توجه به تفاوتی که میان چیدمان گوشهها در ردیفهای سازی و آوازيِ این دستگاه وجود دارد، و نیز با توجه به منطقی که احتمال میرود براساس آن گوشههای ردیفهای مختلف مرتب شده باشند، پیشنهادی برای چیدمان گوشههای مختلفِ ردیف میرزاعبدالله، که بهاعتقاد وی با منطق مذکور انطباق بیشتری میتواند داشته باشد، ارائه میدهد.
پس از مطلب کوتاهی در بخشِ «یادداشتهای پراکنده»، نوشتهی ابوالحسن صبا دربارهی رِنگها و نحوهی اجرای آنها، که از منابع قدیم استخراج و در اینجا تجدید چاپ شده است، بخش «مفاهیم بنیادین»این شماره به یکی از مباحثِ مهمِ
قومموسیقیشناسی که همانا مسئلهی تغییرات باشد اختصاص داده و مطلبی از یکی از نظریهپردازانِ مهم این حوزه، جان بلکینگ، ترجمه شده است. موضع بلکینگ در «چند مسئلهی نظری و روششناختی در مطالعه‌ی تغییرات موسیقایی»، بهویژه از این نظر جالب توجه است که وی اساساً تنها تغییراتِ صرفاً موسیقایی را تغییراتِ قابلپژوهش و قابلبحث در این رشته میداند و نه تغییرات سیاسی ـ اجتماعی ـ فرهنگیای که ممکن است منجر به تغییر موسیقایی بشوند یا نشوند. درضمن، از نظر او همین تغییراتِ صرفاً موسیقایی نیز میبایست، برای اینکه مورد توجه قومموسیقیشناسی قرار گیرد، در ساختار عمقی، یعنی در نظام موسیقایی، رخ دهند و نه در ساختارهای سطحيِ موسیقی.
در بخشِ «یاد یاران»این شماره، بهمناسبت درگذشت محقق و موسیقیشناس برجسته، دکتر ساسان سپنتا، که پیش از این شمارهای از فصلنامه را (شمارهی ۵۳) نیز به او تقدیم شده بود، مطلبی دربارهی شخصیت فرهنگی ـ علمی او آمده و چند مقاله از مقالات او درباره ی قمرالملوک وزیری تجدید چاپ شده است.
در بخش «نقد و بررسی» این شماره سه مطلب متفاوت منتشر شده است. نخستین مطلب نقدی است از سوی آرش محافظ بر گفتههای محمدرضا درویشی دربارهی آلبوم عجملر که در روزنامهی فرهیختگان، طی مصاحبهای، به چاپ رسیده بود. آرش محافظ در این مطلب، بهبهانهی پاسخ به انتقادات محمدرضا درویشی، به بحث مفصل دربارهی مبانی نظریای میپردازد که پشتوانهی اجرای آلبوم عجملر بودهاند.
مطلب دوم در این بخش تجزیهوتحلیلِ فُرمالِ نینوا اثر حسین علیزاده است که توسط احمد حسینی بهطور مفصل و مبسوط صورت گرفته و باید گفت نخستین باری است که چنین تجزیهوتحلیلی در این ابعاد مکتوب میشود. مؤلفْ این اثر را از جنبههای دیگر نیز تحلیل کرده است و دست اندرکاران فصلنامه ماهور ابراز امیدواری کرده اند که بتوانند در شمارههای آینده آنها را نیز بهتدریج به چاپ برسانند.
سرانجام به سومین مطلبِ بخشِ «نقد و بررسی» دو مقاله‌ی کوتاه است از رابرت دابلیو. هال دربارهی موضع ادوارد هانسلیک در خصوص بیانگريِ موسیقی. مؤلف در این دو مقاله به موضوعِ حساسی میپردازد که همواره به نظر نوعی تناقضگویی در موضع هانسلیک در این باب آمده است؛ اینکه علی‌رغم شهرتِ این فیلسوفِ قرن نوزدهمی به نفی بیانگريِ موسیقی، بسیاری از عباراتی که خودِ وی در توصیفِ این یا آن موسیقی به کار برده است از صفتهای حاکی از بیانگريِ موسیقی استفاده کردهاند.
در مقدمه کتاب خبری هم آمده است که که ،آرش محافظ، به عنوان عضو تیم مدیریت گروه مطالعاتی مقام در شورای بین المللی موسیقی های سنتی (ictm) منصوب شده است.