نخستین مطلبِ این شماره مقالهای است از علی جهاد راسی درباره سنتِ «تخت شرقی»ِ موسیقیِ حوزه مدیترانهایِ مشرقِ عربی. راسی، در این مقاله، سنتِ مذکور را که میراثِ مکتبِ موسیقاییِ «نهضت» در قرن نوزدهم میلادی بوده است از نظر اجتماعی بررسی میکند و میکوشد، ضمن معرفیِ ویژگیهای موسیقاییِ این سنت، ساختار صنفیِ موسیقیدانانِ آن را روشن کند و روابطِ داخلیِ اعضای یک «تخت» یا آنسامبل را با یکدیگر، از یک سو، و رابطه کل آنسامبل با جامعه را براساس چهار اصلِ سازگاری، فردیت، تعامل و سلسله مراتب، که هم به صورت موسیقایی و هم به صورت اجتماعی بررسی میشوند، شرح دهد. مؤلف همه نظریات خود را، در انتها، با مثالی که از یک تحمیله اجراشده توسط استادان موسیقیِ این حوزه در ابتدای قرن بیستم میآورد و روشن میکند
مقاله بعدی نسخه تجدیدنظرشده فصلی است از کتاب مفصلِ تاریخ جامع ایران ــ که به تازگی توسط انتشارات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است ــ درباره ی موسیقیِ دوره زند نوشته سیدحسین میثمی. در این مقاله، مؤلف، با بررسی متون موسیقایی و غیرموسیقاییِ تاریخی، تصویری از موسیقی و زندگی موسیقاییِ این دوره، چه در محافل اشراف و نخبگان و چه در میان توده مردم، نگرشِ زندیه به موسیقی، بسترهای اجتماعیِ این هنر، برخورد علمای دین با آن، سازهای رایج در این دوره و نظام موسیقایی و منابع مکتوبِ موسیقاییِ این زمان ارائه میدهد
هادی سپهری، در مقاله بعدی، نگاهی انتقادی دارد به نحوه نگارش سه ریتم و وزن خاص در موسیقی ایرانی، چه در حوزه کلاسیک و چه در حوزه مردمی. اولین ریتم از این سه همان ریتمِ بسیار رایجِ موسیقی ایرانی، معروف به «شیر مادر»، است که مؤلف، ضمن بحثی انتقادی درباره منابع موجود که آن را اغلب شش هشتم تلقی میکنند، نوعی از اجرای آن را ریتمی بی کرُن (دوزمانه) میداند و مثالها و نمونههایی از آن در فرهنگ موسیقاییِ ایران ارائه میدهد. نمونههای مربوط به دو ریتمِ دیگر، که یکی از آنها در فرهنگهای ترکی و عربی نیز رواج دارد و مؤلف آن را دارای تقسیماتِ «پنج جزئی» میداند، بیشتر از موسیقی مردمی، به خصوص موسیقیِ کردستان و بوشهر، ارائه شدهاند
در مقاله «مجلسآرا و طربانگیز»، یک بار دیگر، پس از مقالاتِ اخیرِ محسن محمدی و محمدرضا شرایلی، سند ارزنده و تاکنون ناشناختهای از موسیقیِ قاجار، یعنی عکسی منتشرنشده از سازهای این دوره که توسط آنتوان سِوریوگین برداشته شده است، ارائه میشود. مهدی فراهانی، مؤلف، که این عکس را در اختیار دارد، به تشریح دو ساز از میان سازهایی که در عکس مشاهده میشوند و با سازهای شناخته شده تفاوت دارند، پرداخته یکی از آنها را همان طربانگیزِ تشخیص داده شده توسط شرایلی و دیگری را «مجلس آرا»ی ساخته شده توسط میرزا غلامحسین میداند. مقاله با کمک طرحهای تکمیلی که توسط مؤلف تهیه شدهاند این دو ساز را با جزئیات توصیف میکند
در بخشِ «یادداشتهای پراکنده» دو مطلب آمده است، یکی درباره مفاهیم «چپ» و «راست» و «زیر» و «رو» در مضرابزنیِ سازهای موسیقی ایرانی که در آن مؤلف، سپنتا حامدینژاد، میکوشد وجه تسمیه آنها را روشن کند، و دیگری ترجمه و تلخیصی است، توسط فرهود صفرزاده، از فصل کوتاهی از کتاب مهمِ فریدون شوشینسکی درباره صادقجان، نوازنده و متحول کننده تار آذربایجانی در قرن نوزدهم میلادی
در «مفاهیم بنیادین»ِ این شماره، پاسخ های حمایتگرانه و منتقدانه ی برخی قوم موسیقی شناسان، دیوید لاک، دیوید کلارک و ویکتور گراور، به مقاله «به سوی یک موسیقی شناسیِ تطبیقیِ جدید»، نوشته پاتریک سَوِیج و استیون براون، را که در شماره گذشته به چاپ رسید، میخوانید که این حرکتِ «بازگشت» را از جنبههای مختلف ارزیابی میکنند
دو مقاله درباره استاد فقید موسیقیِ شرق خراسان، نورمحمد درپور، که چندی پیش از میان ما رفت، نوشته آمنه یوسفزاده و محمدامین خلیلیان، و یک مقاله درباره ی استادِ کمانچه آذربایجان، هابیل علی اف، که به تازگی درگذشت، نوشته ی امیر احمد راستبد، بخشِ «یاد یاران»ِ این شماره را تشکیل میدهند
در صفحاتِ بعدی، و در بخشِ «گفتگو»، یک مصاحبه تاریخی و تاکنون منتشرنشده توسط داریوش طلایی و ژان دورینگ با استاد فقیدِ آوازِ ایرانی، عبدالله دوامی، آمده است که فایلِ صوتیِ آن را ژان دورینگ در اختیار نشریه گذاشت. پیش از این گفتگو، گفتگوی دیگری را میخوانید که با داریوش طلایی صورت گرفته است و میتواند به عنوان مقدمهای روشنگر بر گفتگوی اصلی در نظر گرفته شود
در بخشِ «نقد و بررسی»ِ این شماره، مطلبی از آروین صداقتکیش آمده است که به نقد کتابِ درآمدی بر نشانهشناسی موسیقی، نوشته ی صادق رشیدی، که در سال ۱۳۹۳ منتشر شده است اختصاص دارد. در این نقد، مؤلف، ضمن روشن کردنِ پیشینه ادبیاتِ چنین موضوعی در جهان، به معرفیِ این کتاب و انتقاد از لغزش ها و کم دقتیهای آن میپردازد
آخرین مقاله فصلنامه، که در همین بخش آمده است، مقالهای است از جِین فالچر که به غفلتِ موسیقی شناسیِ امروز از اهمیتِ کارِ ژانـ ژاک روسو در حوزه موسیقی اعتراض کرده میکوشد اهمیتِ تأثیرِ زیباشناسیِ خاصِ او بر محیطِ موسیقیِ فرانسه در قرن نوزدهم را روشن کند.
شماره ۶۸ فصلنامه موسیقی ماهور به مدیر مسئولی محمد موسوی و با هیات تحریریه‌ای مرکب از ساسان فاطمی٬ محمد موسوی٬ بابک خضرایی٬ آرش محافظ و سعید کردمافی منتشر شده است.
نظر شما