استفاده از اين كلمات اگرچه به شوخي بين ما رواج پيدا كرده اما در حقيقت هم مي‌تواند ما را نگران كند. البته غرق‌شدن در سبك زندگي جديد و استفاده بيش از حد از تكنولوژي به اين فراموشي‌ها دامن مي‌زند. باز هم بهترين راه، پيشگيري است. براي همين بهتر است به‌دنبال راه‌هايي باشيم كه به وسيله آن بتوانيم حافظه خود را هرچه بيشتر تقويت كنيم. براي اين كار تغذيه حرف اول را مي‌زند.
- كدام ماده‌غذايي را بيشتر مصرف كنيم؟
تحقيقات نشان داده است افرادي كه از اين مواد غذايي استفاده مي‌كنند بين 5تا 10سال ذهن‌شان جوان‌تر، فعال تر و حافظه‌شان قوي‌تر خواهد بود.
آنتي‌اكسيدان‌ها: براي انتخاب مواد غذايي مناسب براي تقويت حافظه ابتدا بايد به آنتي‌اكسيدان‌ها اشاره كنيم. ميوه‌هاي رنگي و سبزي‌ها به‌خصوص ميوه‌هاي قرمز و بنفش حاوي آنتي‌اكسيدان‌هاي بسيار بالايي هستند. مثلا سيب‌قرمز آنتي اكسيدان بالاتري نسبت به سيب‌هاي ديگر دارد. يا در خانواده توت‌ها، توت‌سياه و تمشك نسبت به توت سفيد آنتي اكسيدان بيشتري دارند. سبزيجات تيره هم نسبت به سبزي‌هاي ديگر آنتي‌اكسيدان بيشتري دارند.
بهترين سبزيجات براي تقويت حافظه: بروكلي، كلم، گل كلم، ترب و ترب‌كوهي براي تقويت حافظه بسيار مناسب هستند.
مواد غذايي حاوي آنتي‌سيانين: شاتوت، بادمجان، تمشك، انگورسياه، توت‌فرنگي، پياز و سيب‌قرمز، هلو و پرتقال‌توسرخ و ريواس.
مواد غذايي حاوي اسيد فوليك: عدس، خردل، ترب‌سفيد، بروكلي، آب پرتقال، هويج، توت فرنگي و انواع نان‌ها و پاستا‌هايي كه با اسيدفوليك غني مي‌شوند منابع بسيار خوبي براي آهن و متعاقب آن تقويت حافظه به شمار مي‌روند.
ويتامين‌هاي مؤثر بر حافظه: ويتامين‌هاي خانواده B6 ويتامين‌هاي مناسبي براي تقويت حافظه هستند كه منابع خوب آن در گوشت گوساله، ماهي سالمون و سينه مرغ يافت مي‌شوند. ضمن اينكه ويتامين B12 هم معمولا در منابع جانوري مانند گوشت يافت مي‌شود.
امگا3: از منابع غذايي بسيار خوب ديگري كه به تقويت حافظه كمك مي‌كنند امگا3 است كه منابع دريايي و ماهي‌هاي چرب درياي آزاد بهترين منابع امگا3 هستند؛ مانند ماهي سالمون يا قزل‌آلا. گردو يا روغن كانولا و سويا هم منابع خوبي براي امگا3 به شمار مي‌روند.
قهوه: معمولا فعاليت مغزي افرادي كه به خوردن 2تا 3 فنجان قهوه در روز عادت دارند درناحيه پيشاني افزايش پيدا مي‌كند و همين موضوع باعث مي‌شود عملكرد حافظه آنها بهتر شود. اما افرادي كه نمي‌توانند كافئين استفاده كنند مي‌توانند به جاي آن از چاي بنوشند چون چاي هم خاصيت ايجاد تحريك مغزي را دارد.
- كدام ماده غذايي را حذف كنيم؟
بعضي مواد غذايي براي حافظه مضر هستند كه بهتر است از خوردن آنها اجتناب كنيم. به‌عنوان مثال غذاهاي غني از چربي برحافظه تأثيرات منفي مي‌گذارند. دونات‌ها، همبرگر، چيپس، پنير‌هاي چرب و بستني‌هاي خامه‌اي حاوي چربي‌هاي مضري هستند كه مي‌توانند باعث انسداد عروق و تشكيل پلاك در آنها و سبب بروز اختلال در حافظه و همچنين سكته‌هاي مغزي شوند.
چند توصيه مهم
1- به ذهنتان استراحت ندهيد
بهترين كار براي اينكه ذهن پويا وحافظه قوي داشته باشيم اين است كه از ذهنمان زياد كار بكشيم مثلا شعر حفظ كنيم. در واقع هر چقدر ما مهارت‌هاي بيشتري كسب كنيم احتمال تقويت حافظه ما هم بيشتر مي‌شود.
2- زياد تلويزيون نبينيد!
يكي از چيزهايي كه تأثير منفي بر حافظه ما مي‌گذارد تماشاي بيش از حد تلويزيون است. افرادي كه زياد تلويزيون مي‌بينند، فعاليت مغزي آنها كمتر مي‌شود و هنگامي كه فعاليت مغزي كاهش پيدا مي‌كند، در دراز مدت حافظه شخص با اخلال مواجه مي‌شود.
3- سيگار نكشيد!
كشيدن سيگار همانطور كه خطر بيماري‌هاي قلبي-عروقي را افزايش مي‌دهد، خطر كاهش خونرساني به مغز را هم افزايش مي‌دهد كه اين موضوع باعث آسيب‌هاي جبران‌ناپذيري به حافظه ما مي‌شود.
4- صبحانه، ناهار و شام را حذف نكنيد!
يكي از عادت‌هاي خوب براي تقويت حافظه خوردن صبحانه است. وقتي ما هنگام شب ساعات زيادي گرسنه مي‌مانيم با افت شديد قند خون مواجه مي‌شويم و اگر صبح هم قند كافي به مغزمان نرسانيم، مغز نمي‌تواند عملكرد مناسبي داشته باشد. بنابراين اگر مي‌خواهيم مغز ما در طول روز به خوبي كار خود را انجام دهد بايد حتما صبحانه بخوريم. البته بهتر است شير و غلات كامل را در صبحانه خود بگنجانيم.
ناهار: بهتر است براي ناهار ازسبزيجاتي با رنگ تيره و گوشت‌هاي كم چرب استفاده كنيم. در واقع نقش مصرف گوشت در تقويت حافظه به‌دليل داشتن ويتامين B12 آن است.
شام:خوردن شامي سبك شامل سبزيجات و پروتئين بالاخص اگر ابتداي شب ميل شود مي‌تواند مانع از اختلال در خونرساني به مغز شود.
5- مكمل‌‌هاي مولتي ويتامين
براي تقويت حافظه و افزايش كارايي مغز مي‌توانيم از مكمل‌هايي كه در اين خصوص وجود دارد استفاده كنيم، بنابراين حتما بايد از ويتامين‌هايي استفاده كنيم كه در تقويت حافظه نقش مهمي دارند. مانند ويتامين B1، B2، B6، B3 و ويتامين B12 و اسيد فوليك.
آلزايمر به سراغ چه كساني مي‌رود؟
معمولا آلزايمر در دهه‌هاي ششم و هفتم زندگي اتفاق مي‌افتد كه علت اصلي آن تشكيل پلاك‌هايي در مغز و آلودگي‌هاي محيطي ازجمله آلودگي هواست.
افرادي كه ناخواسته سرب در رژيم غذايي آنها وجود دارد بيشتر در معرض خطر ابتلا به آلزايمر قرار دارند. مثلا وقتي نان را داخل روزنامه مي‌پيچيم، نان داغ با سرب موجود در روزنامه واكنش نشان مي‌دهد و بدين‌ترتيب سرب وارد غذاي ما مي‌شود همين موضوع در دراز مدت باعث تشكيل پلاك‌هايي در مغز مي‌شود كه مي‌تواند به آلزايمر هم منجر شود. ضمن اينكه در ابتلا به اين بيماري عوامل زيادي ازجمله مسائل ژنتيك هم مي‌توانند نقش داشته باشند.
- طب سنتي
مغز مرطوب، معيوب مي‌شود
طب سنتي نيز راهكارهايي درخصوص تقويت حافظه و افزايش توان مغز دارد كه دكتر محمد ابراهيم ابراهيمي كارشناس طب سنتي در اين‌باره اطلاعات مختصر و مفيدي به ما مي‌دهند:
متعادل نبودن اخلاط چهار گانه
از ميان اخلاط چهار گانه صفرا، گرم و خشك (آتش)، دم، گرم و مرطوب (هوا)، بلغم، سرد و مرطوب (آب) و سودا سرد و خشك (خاك) است. در مغز 2 خلط وجود دارد كه اگر ميزان آن زياد شود باعث كاهش حافظه مي‌شود؛ بلغم يا رطوبت كه مزاج آن سرد و مرطوب است و سودا كه سرد و خشك است، بنابراين وقتي مزاج سرد غلبه كند بايد با خوردن چيزهاي گرم، آن را جبران كنيم.
مويز و كندر
مهم‌ترين چيز براي تقويت مغز خوردن مويز است. در احاديث هم آمده كه خوردن 21 مويز در روز براي تقويت حافظه بسيار مناسب است. كندر هم همين خاصيت را دارد و چون رطوبت مغز را كمتر مي‌كند باعث تقويت حافظه مي‌شود.
فرمول تقويت حافظه
در جلد 62كتاب بحارالانوار، پيغمبر در حديثي فرموده كه 6 چيز باعث تقويت حافظه مي‌شود:كندر خوراكي، فلفل سفيد، سناي مكي، صود كوفي، زعفران و عسل كه 4 جزء اول را مي‌توان از عطاري‌ها تهيه كرد و با آنها معجوني براي تقويت حافظه درست كرد. براي اين كار بايد نسبت5 جزء اول را هر چقدرقرار مي‌دهيم (يعني اگر از هر كدام 10گرم درنظر بگيريم 50گرم مي‌شود) عسل را معادل كل آنها (يعني50گرم) درنظر بگيريم. بدين‌ترتيب معجوني خواهيم داشت كه اگر تا 40روز صبح‌ها از آن استفاده شود براي تقويت حافظه بسيار مناسب است و مي‌توان مصرف آن را تا 120روز هم ادامه داد.
معجون ديگري كه براي تقويت حافظه بسيار مؤثر است وبه‌مدت 21شب بايد آن را مصرف كرد، حاوي بادام خام با پوست است كه بايد هنگام غروب شب اول7 عدد از آن را پس از شكستن، داخل كوزه آب نديده‌اي قرار داد و مقداري آب روي آن ريخت. بعد روي كوزه را در پوشي گذاشت و هنگام نماز صبح از آن استفاده كرد. غروب شب دوم نيز يك عدد به تعداد بادام‌ها اضافه مي‌كنيم و به همين ترتيب تا21شب ادامه مي‌دهيم. بدين صورت كه هر شب به تعدادبادام‌ها يك عدد اضافه مي‌شود ولي بعد از اين مدت، هر شب يك عدد از بادام‌ها كم مي‌شود تا شب هفتم كه پس از آن به همين صورت، اين كار را تا 29شب ادامه مي‌دهيم. اين معجون در تقويت حافظه حتي در سنين بالا هم مؤثر است. توجه داشته باشيد كه با مصرف اين معجون، بعد از مدتي، فرد به سحر خيزي هم عادت مي‌كند.
- مغز خود را پاكسازي كنيد
استفاده از دمنوش‌ها
دمنوش‌هايي مانند گل بنفشه، اسطوخودوس، گل گاوزبان، به‌ليمو، زعفران و زنجبيل به تقويت مغز كمك مي‌كنند و مصرف مرتب آن مانع از ابتلا به بيماري‌هاي مغز ازجمله آلزايمر، تومورهاي مغزي يا كاهش هوشياري مغز مي‌شود زيرا به‌اصطلاح باعث پاكي مغز مي‌شود. بوعلي سينا معتقد است كه خوردن دم كرده اسطوخودوس مانند جاروكردن مغز است و تا هنگامي كه بتوانيم مغز را پاكيزه نگه داريم به بيماري‌هاي مغزي مبتلا نمي‌شويم.
حجامت
يكي ديگر از كارهايي كه براي مغز و تقويت آن بسيار مؤثر است انجام حجامت سر است؛ همانطور كه پيامبر هم فرموده‌اند: «الحجامته شفاء كل الدا» و بعد از آن هم ذكر مي‌كنند كه حجامت سر يكي از بهترين انواع آن است.
ورزش مغز
يكي از چيزهايي كه علاوه بر تغذيه باعث تقويت حافظه و پرورش مغز مي‌شود، كار كشيدن بيشتر از آن است. مثلا كساني كه حافظ قرآن هستند، معمولا كمتر با مشكل خاصي در زمينه بيماري‌هاي مغزي مبتلا مي‌شوند. همچنين تجربه ثابت كرده مغز‌هايي كه بيشتر فرمان انجام كارهاي خطا و آزار و اذيت ديگران را مي‌دهند و به‌طور كلي رفتارهاي ناهنجاري دارند، پرخاشگرهستند، خيلي زود عصباني مي‌شوند يا حسودند معمولا براي ابتلا به اين بيماري‌ها مستعدترند زيرا اخلاط مغز تغيير مي‌كنند.توجه داشته باشيم كه خداوند گفته: «ما براي هر دردي70روش درماني گذاشته‌ايم و دواي هر دردي را در همان اقليم گذاشته‌ايم». يعني هنگام ابتلا به بيماري بايد به راه‌هاي مختلف درماني فكر كرد. ضمن اينكه اگر هر كس غذايش را مطابق اقليم خودش تهيه كند دچار هر بيماري هم كه بشود، مي‌تواند درمانش را هم در همان اقليم بيابد. بنابراين بهتر است هركس هر گياهي را به فصل خودش و در اقليم خودش بخورد. مثلا مردم در مازندران چون هوا گرم و مرطوب است، بايد به‌خاطر اينكه مبتلا به درد‌هاي استخواني نشوند، چيزهايي بخورند كه آب بدنشان را بكشد مانند برنج، درحالي‌كه نبايد همين غذا را در جايي مانند كاشان زياد خورد. چون باعث خشكي بيش از حد بدن مي‌شود.
تشخيص مزاج‌هاي مختلف
بلغمي(آب): معمولا هيكل درشتي دارند، پوست بدنشان سفيد است، رطوبت بدنشان زياد است، تنبلند و افراد فعالي نيستند.
دموي (هوا): اغلب جثه درشتي دارند، بدنشان قدرت زيادي دارد، شوخ طبع هستند و قفسه سينه بزرگي دارند. بنابراين صداهايشان بلند است. مردم مهرباني هستند و قدرت ريسك‌پذيري بالايي دارند.
صفراوي (خورشيد يا آتش): اين گروه از افراد لاغرند، چهره‌شان به‌زردي مي‌زند، باهوشند و رياضيات را خوب مي‌فهمند و با توجه به اينكه باهوشند معمولا مديران خوبي هستند.
سودايي(خاك): چهره تيره‌اي دارند، لاغر اندامند، وسواسي هستند، فكر و خيالشان بالاست و اهل حساب و كتابند.
- تندرستي و حافظه
فشار خون
حافظه، معيار و نمود خارجي براي اندازه‌گيري ندارد، معمولا با روحيه افراد ارتباط نزديكي دارد. عوامل بسياري بر حافظه تأثير مي‌گذارند براي مثال سلامت عروق، عامل بسيار مهمي براي تقويت حافظه است. براي توجه به سلامت عروق هم بايد ابتدا به ميزان فشار خون توجه داشته باشيم.
معمولا ميانگين فشار خون افراد 12روي8 است كه اين ميزان هر چقدر بالاتر باشد درگيري عروق ازجمله عروق مغزي هم بيشتر مي‌شود و كاهش جريان خون به مغز باعث مي‌شود حافظه با اختلالاتي مواجه شود. بنابراين تمام عواملي كه باعث بالا رفتن فشار خون بشوند بر حافظه هم تأثير منفي مي‌گذارند و تمام عواملي هم كه باعث كنترل فشار خون شوند باعث تقويت حافظه مي‌شوند.
كلسترول
از عوامل تأثيرگذار ديگر بر حافظه ميزان كلسترول خون است؛ يعني هر چقدر كه كلسترول بد پايين‌تر و كلسترول خوب بالاتر باشد، حافظه ما بهتر خواهد بود. وقتي ميزان كلسترول بد خون ما بالاتر برود باعث تشكيل پلاك‌هايي در خون مي‌شود كه وجود اين پلاك‌ها، باعث افت جريان خون مي‌شود و اين موضوع به سلامت مغز آسيب مي‌رساند و منجر به اختلال در حافظه مي‌شود.
افزايش سن
سن يكي از عوامل تأثيرگذار بر حافظه است و با افزايش آن، معمولا حافظه ضعيف‌تر مي‌شود؛ يعني افرداي كه سن بالاتري دارند علاوه بر مشكلات قلبي- عروقي، ديابت و فشار خون حافظه ضعيف‌تري هم دارند. معمولا در دهه اول و دوم زندگي، حافظه بسيار خوب كار مي‌كند اما هرچقدر كه سن فرد افزايش پيدا مي‌كند، حافظه كم‌كم دچار اختلال مي‌شود و درسنين بالاتر گاهي حافظه با افت شديدي مواجه مي‌شود كه يكي از دلايل آن تصلب شرايين است كه در عروق به‌وجود مي‌آيد.
اضطراب و استرس
از آنجا كه استرس مي‌تواند موجب بي‌خوابي يا بيش از حد غذاخوردن شود باعث افزايش ميزان ترشح هورمون‌هاي استروئيدي مانند كورتيزول مي‌شود كه ممكن است به مغز آسيب برسانند. بنابراين اگر مي‌خواهيم حافظه بهتري داشته باشيم حتما بايد ميزان استرس‌مان را كم كنيم و از طرف ديگرباعث افزايش ترشح ميزان هورمون سروتونين (هورمون شادي‌آور) در مغز شويم.
خستگي
هنگامي كه در طولاني مدت بدون هيچ استراحتي كار مي‌كنيم، عملكرد حافظه با مشكل مواجه مي‌شود چون همانطور كه جسم انسان احتياج به استراحت دارد، مغز هم بايد استراحت كند. بنابراين درصورتي كه ما استراحت و خواب كافي نداشته باشيم و خودمان را بيش از حد خسته كنيم، امكان دارد حافظه با اختلال مواجه شود.