وفور برخی مواد غذایی در بازار و دسترسی اشخاص به پاره‌ای از مواد خوراکی که دقیقاً مربوط به فصل است در شکل گرفتن الگوی غذایی جامعه، تأثیر بسزایی دارد. لازم است در اینجا اشاره‌ای داشته باشیم بر تغییراتی که در فصل بهار در وفور مواد غذایی مختلف ایجاد می‌شود.
- در فصل بهار چه تغییراتی در تغذیه افراد رخ می‌دهد؟
در فصل بهار کیفیت مواد غذایی دچار دگرگونی می‌شود، بدین معنا که بعضی از مواد غذایی که در فصل زمستان با وفور آن‌ها مواجه هستیم به‌تدریج کمیاب شده و دسترسی به آن‌ها دشوار خواهد بود. برعکس، برخی دیگر از مواد خوراکی به‌تدریج وارد بازار می‌شوند و به فراوانی در دسترس قرار می‌گیرند.
- موادی که در فصل بهار کمتر در دسترس افراد قرار دارند
از بین میوه‌ها مرکبات یعنی پرتقال، لیموشیرین، نارنگی، لیموترش، گریپ‌فروت و... در فصل بهار کم شده و دسترسی کمتری به آن‌ها میسر است. انار نیز از میوه‌هایی است که در فصل بهار نایاب خواهد شد.
- حال ببینیم آیا استفاده از میوه‌های کمیاب در غیر فصل از نظر تغذیه‌ای مناسب است یا خیر.
بهتر است در هر فصل، از میوه‌های موجود در آن فصل استفاده نماییم، زیرا میوه‌هایی که کمیاب هستند معمولاً در انبار نگهداری می‌شوند. موادی که به هر طریقی نگهداری می‌شوند- بخصوص میوه‌ها و سبزی‌ها- از نظر تغذیه‌ای، مقدار زیادی از مواد مغذی خود را از دست می‌دهند به‌خصوص ویتامین‌ها و بیش از همه ویتامین C موجود در آن‌ها کاهش قابل‌توجه می‌یابد.
نظر به اینکه ما از میوه‌ها و سبزی‌ها، عمدتاً به خاطر تأمین ویتامین‌های موردنیاز بدن استفاده می‌کنیم، بنابراین میوه‌ها و سبزی‌های خارج از فصل به علت نگهداری طولانی، حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی نیستند.
علاوه بر آن، نگهداری میوه‌ها و سبزی‌ها موجب می‌شود که کیفیت بافتی آن‌ها نیز تغییر کند، به‌این‌ترتیب که بافت میوه و سبزی شل شده و قوام طبیعی خود را از دست می‌دهد، ضمناً از نظر طعم، بو و رنگ نیز تغییرات گسترده‌ای در آن‌ها به وجود می‌آید و دیگر مطلوب، خوشمزه و خوش‌عطر و بو نخواهند بود. ضمناً از نظر اقتصادی نیز مصرف مواد غذایی خارج از فصل، به‌صرفه نیست، زیرا این مواد خوراکی خیلی گران‌تر از سایر میوه‌ها و سبزی‌ها می‌باشند. حال این سوال پیش می‌آید که در فصل بهار با وفور کدام‌یک از مواد غذایی مواجه هستیم و این مواد چه نقشی در تغذیه ما دارند.
- مواد خوراکی که در فصل بهار بیشتر در دسترس همگان قرار دارند
از میوه‌ها: میوه‌هایی که تولید آن‌ها اختصاص به فصل بهار دارد عبارت‌اند از: توت‌فرنگی، شاه‌توت، توت سفید، سیب گلاب، هندوانه، طالبی، گرمک، آلو، هلو، شلیل و زردآلو.
از بین این میوه‌ها، برخی از آن‌ها منبع خوبی از نظر ویتامین C هستند مانند شاه‌توت و توت‌فرنگی.
برخی دیگر منابع غنی کاروتنوییدها (پیش‌ساز ویتامین A) محسوب می‌شوند مانند طالبی، زردآلو، آلو، هلو و شلیل.
سیب گلاب به علت آنکه با پوست مصرف می‌شود منبع خوبی از فیبر غذایی و پکتین است که در حفظ سلامت انسان و پیشگیری از یبوست نقش مهمی دارد.
هندوانه علاوه بر آنکه دارای مقدار زیادی آب است و می‌تواند به تأمین آب موردنیاز بدن کمک کند، حاوی ماده‌ای به نام پلی‌فنل است که جزء آنتی‌اکسیدان‌ها محسوب شده و در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌های شایع قرن موثر و مفید است.
از سبزی‌ها: انواع سبزی‌خوردن مانند نعنا، ریحان، مرزه، جعفری، ترخون، شوید، پیازچه و سایر سبزی‌ها مانند سیر تازه، کنگر، ریواس و کرفس در فصل بهار به‌وفور در دسترس افراد قرار دارند. این سبزی‌ها به علت آنکه تازه هستند حاوی ارزش تغذیه‌ای بالایی می‌باشند و بخصوص از نظر ویتامین‌ها بسیار غنی هستند. علاوه بر آن از نظر عطر، طعم، رنگ، بو و کیفیت بافتی نیز سبزی‌های تازه بسیار بهتر از سبزی‌های کهنه و نگهداری شده در انبار هستند.
کاروتنوییدها یا پیش‌سازهای ویتامین A که در سبزی‌ها و بسیاری از میوه‌ها به مقدار قابل‌توجه وجود دارند در رشد کودکان و نوجوانان و همچنین در سلامت پوست و مخاط‌ها، قدرت بینایی و افزایش مقاومت در برابر بیماری‌ها بسیار موثر هستند. ویتامین C که سبزی‌ها از بهترین منابع آن محسوب می‌شوند و نیز در برخی میوه‌ها به میزان زیاد وجود دارد، در سلامت لثه‌ها، دندان‌ها و استخوان‌ها، بهبود زخم‌ها، سلامت پوست و افزایش قدرت ایمنی بدن تأثیر دارد، ولی مهم‌تر از همه مواد خاصی است که در سبزی‌ها و میوه‌ها بخصوص با پوست به مقدار قابل‌توجه موجود است. این مواد فیبر غذایی و آنتی‌اکسیدان‌ها نام دارند که در کاهش چربی‌های نامطلوب خون، متعادل نگاه داشتن فشارخون، حفظ سلامت قلب و عروق و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها از قبیل اختلالات قلبی- عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی، برخی از انواع سرطان، به‌خصوص سرطان دستگاه گوارش، پرفشاری خون، دیابت و بعضی بیماری‌های دیگر بسیار مفید و موثرند.
- میوه‌های نوبرانه
توجه داشته باشیم که از میوه‌های نوبرانه یعنی میوه‌هایی که تازه به بازار عرضه می‌شوند و مدت‌زمان کوتاهی از تولید آن‌ها گذشته استفاده نکنیم، زیرا این قبیل میوه‌ها (میوه‌های نوبرانه) اشکالاتی به شرح زیر در بردارند:
1- میوه‌های نوبرانه به علت آنکه هنوز به‌خوبی و به‌طور کامل نرسیده‌اند، از ارزش تغذیه‌ای کمتری نسبت به میوه‌های رسیده برخوردارند. به‌خصوص ویتامین‌های موجود در آن‌ها کمتر از میوه‌های رسیده است.
2- از نظر طعم، رنگ و بو و کیفیت بافتی، چندان مناسب نیستند و در مقایسه با میوه‌های رسیده از این نظر در سطح پایین‌تری قرار دارند.
3- قیمت میوه‌های نوبرانه به‌طورمعمول خیلی گران‌تر از میوه‌هایی است که در فصل مربوطه به‌وفور در اختیار همگان قرار دارند.
بنابراین بهتر است میوه‌ها و سبزی‌ها را زمانی خریداری نماییم که تازه و رسیده باشند و به مقدار کافی در مراکز فروش سبزی و میوه وجود داشته باشند، زیرا چنین میوه‌ها و سبزی‌هایی از هر نظر مفیدتر و مناسب‌ترند.
- میوه‌ها و سبزی‌های بهاری
استفاده از سبزی‌های تازه و شاداب فصل بهار، علاوه بر آنکه می‌تواند به سلامت و شادابی ما کمک کند، قادر است در تغذیه ما تنوع فراوان ایجاد نماید. ما می‌توانیم از سبزی‌های بهاری در تهیه غذاهای مختلف استفاده کنیم. انواع خورش‌ها، پلوها، کوکوهای مختلف، دلمه، انواع آش و سوپ چنانچه با سبزی‌های تازه طبخ شوند علاوه بر مفید بودن، بسیار خوش‌عطر و بو و خوشمزه و لذیذ می‌باشند، بنابراین از فرصت طلایی بهار جهت مصرف انواع میوه‌ها و سبزی‌های خوشمزه و مفید به‌صورت خام یا در غذاهای مختلف بهره برده و به سلامت خود و خانواده کمک کنیم.
- شیرینی‌ها
در آغاز فصل بهار، یعنی ایام نوروز، تمام خانواده‌های ایرانی، برای برگزاری جشن نوروزی، از انواع شیرینی‌ها از قبیل باقلوا، قطاب، نان برنجی، شیرینی‌های خامه‌ای و سایر انواع شیرینی به مقدار قابل‌توجه استفاده می‌نمایند، بنابراین هموطنان‌مان در آغاز فصل بهار با وفور چشمگیر شیرینی مواجه هستند، حتی برخی افراد در تعطیلات عید، شیرینی را جانشین بعضی وعده‌های غذایی اصلی می‌کنند و این وضعیت معمولاً در دو، سه هفته اول بهار ادامه دارد. این وضعیت تغذیه‌ای- یعنی افراط در مصرف انواع شیرینی- اشکالاتی به شرح زیر در بر دارد:
1- موجب افزایش وزن و چاقی می‌شود که اثرات آن ممکن است تا ماه‌های بعد گریبانگیر شخص باشد.
2- افزایش چربی‌های نامطلوب خون از پیامدهای افراط در مصرف شیرینی است.
3- افزایش فشارخون از دیگر عوارض آن است.
4- اختلال در سلامت قلب و عروق و مشکلات قلبی- عروقی ارمغان مصرف شیرینی زیاد و مکرر می‌باشد.
5- افراط در مصرف انواع شیرینی در اوایل بهار و ایام نوروز می‌تواند موجب برقراری عادت غلط در فرد بشود.
بنابراین لازم است از افراط در مصرف شیرینی‌ها خودداری کنیم و میوه‌های تازه فصل را جانشین شیرینی بنماییم
منبع: مجله دنیای تغذیه - برلیانت بزرگمهر