مـادر همه مرض‌ها

گفته مي‌شود بيش از نصف شهرنشينان به اين بيماري مبتلا هستند اما تعداد كمي به‌دنبال درمانش مي‌روند. درباره بيماري چاقي حرف مي‌زنيم، دردسري كه در فهرست علل اصلي مرگ‌ومير، جايگاه ويژه‌اي دارد. احتمالا با خواندن اين جملات نگران سلامتي‌تان شده‌ايد و مي‌خواهيد هر چه زود‌تر بفهميد شما هم جزو چاق‌ها هستيد يا نه؟ بد نيست يك نكته ديگر را هم به شما گوشزد كنيم؛ تبليغات وسوسه‌انگيز «كاهش وزن در ۱۰روز»، «قرص معجزه لاغري»، «كم‌خوري با هيپنوتيزم» و... نه‌تنها سلامتي شما را تضمين نمي‌كند كه در بسياري موارد درد ديگري هستند بر درد اصلي. براي آشنايي بيشتر با بيماري چاقي و تصحيح اطلاعات غلط گذشته‌تان در اين زمينه، خواندن گزارش پيش‌رو را از دست ندهيد. در ضمن ما در اين صفحه بازهم درباره چاقي خواهيم نوشت و اينها فعلا مقدمه‌اي در اين زمينه است.

• 1- آدم با آب خوردن، چاق مي‌شود؟

چاقي به بيماري‌اي گفته مي‌شود كه در آن مقدار زيادي چربي در بدن ذخيره شده باشد. زماني كه مقدار كالري دريافت شده بيش از كالري مصرف شده باشد، چاقي به‌وجود مي‌آيد. «ويروس چاقي» قطعا يك مزاح است و جمله معروف «آب مي‌خورم، چاق مي‌شوم» را هم علم پزشكي به هيچ‌وجه تأييد نمي‌كند. چند عامل در ايجاد چاقي مؤثر است كه به جز مواردي مثل چاقي ناشي از بيماري تيروئيد و چاقي در اثر مصرف برخي از دارو‌ها، در اكثر موارد پرخوري و كم‌تحركي، دليل اصلي چاقي به شمار مي‌رود. شهرنشيني الگوي خاصي را ايجاد كرده كه با كاهش تحرك بدني و افزايش استفاده از غذاهاي پركالري همراه بوده است. اضافه وزن و چاقي يكي از تهديدكننده‌هاي اصلي سلامت است. متأسفانه در زندگي شهري، افراد به سمت چاقي پيش مي‌روند و بسياري به‌طور بالقوه چاق هستند كه درصورت پيشگيري نكردن دچار بيماري چاقي خواهند شد.

• 2- نكاتي كه درباره BMI بايد بدانيد

شاخص جرم بدن(BMI) كه در بخش زير روش محاسبه آن به طور دقيق بيان شده است، معيار نسبتاًخوبي براي تخمين ميزان چربي در كل بدن و پيش‌بيني خطرهاست. اين شاخص، هم براي مردان معتبر است و هم براي زنان اما محدوديت‌هايي هم دارد، از جمله:
ممكن است ميزان چربي بدن ورزشكاران و كساني كه هيكل عضلاني دارند را بيش از حد واقعي برآورد كند.
شايد ميزان چربي بدن افراد سالخورده و كساني كه توده عضلاني‌شان كاهش يافته كمتر از حد واقعي برآورد كند.
كاربرد BMI برحسب سن و سال و جنسيت اشخاص نيز فرق مي‌كند. چربي بدن كودكان هنگام رشد، طي سال‌ها تغيير مي‌كند و تفسير BMI بستگي به سن كودك دارد. افزون بر اين، دختران و پسران حين رسيدن به بلوغ از لحاظ ميزان چربي بدن با هم تفاوت دارند. اين ملاحظات در نمودارهاي خاصي آمده است كه مورد استفاده متخصصان قرار مي‌گيرد.

• 3- چاقي چه بلايي سرمان مي‌آورد؟

پزشكان مي‌گويند ذخيره اصلي انرژي بدن، چربي است. اگر انرژي دريافتي بيش از انرژي‌اي باشد كه به مصرف مي‌رسد، افزايش بافت چربي، گريزناپذير خواهد بود، بنابراين بر وزن بدن افزوده مي‌شود. چاقي مفرط همچنين تأثيرات ناخوشايندي بر سلامتي و زندگي فرد دارد. بيماري‌هاي قلبي و عروقي كه از اصلي‌ترين عوامل مرگ‌ومير محسوب مي‌شوند، نتيجه چاقي مفرط هستند. بيماري‌هاي مفصلي مثل آرتروز، كليوي، ريوي و تنفسي، ديابت نوع ۲ و همچنين برخي بيماري‌هاي رواني مثل افسردگي ريشه در چاقي دارند. همچنين افزايش وزن در تمامي سنين با افزايش ميزان مرگ‌ومير همراه است. اما ميزان مرگ‌ومير متناسب با شدت چاقي بالا و پايين مي‌رود. همچنين ميزان بروز انواع خاصي از سرطان‌ها با چاقي رابطه مستقيم دارد. احتمال اينكه زنان چاق در اثر ابتلا به سرطان كيسه صفرا، سينه و رحم بميرند، بيش از زناني است كه چاقي مفرط ندارند.

• 4- به تبليغات درمان چاقي اعتماد كنيم؟

دوستي مي‌گفت: «ما هر روز در تبليغات، زيبا و خوش‌اندام مي‌شويم بدون اينكه ذره‌اي از وزنمان كاسته شود!» اين جمله يك حقيقت تلخ را در خود دارد. بخش عمده‌اي از تبليغات درباره كلينيك‌ها و رژيم‌هاي لاغري در پي ايجاد رؤياي تناسب اندام در ذهن ما هستند؛ رؤيايي كه سودش بيشتر از ما، به جيب صاحبان آگهي و گردانندگان كلينيك‌هاي زيبايي مي‌رود. موفق‌ترين و آسان‌ترين روش كاهش وزن، كم كردن كالري دريافتي و افزايش فعاليت جسمي است كه بايد از طريق رفتار درماني و اصلاح عادات غذايي و سبك زندگي اتفاق بيفتد. به تبليغات‌ دهان پركن و گوش پركن زياد توجه نكنيد، سر رشته اين ماجرا، دست خود شماست و البته، كمي هم سختي دارد؛ يعني آنچه در‌‌‌نهايت اهميت دارد اين است كه شما در زمينه تغذيه و ورزش طوري عمل كنيد كه در دراز مدت كم‌خوري و پرتحركي جزو عادات رفتاري شما بشود. همه ما نياز داريم بياموزيم چگونه بايد تغذيه سالم داشت.

• 5- چطور به وزن‌ ايده‌آل برسيم؟

فراموش نكنيد آنچه در كاهش وزن مدنظر است رسيدن به وزني است كه سلامت شما را به خطر نيندازد، نه دست يافتن به زيبايي؛ به همين دليل هدف اوليه درمان چاقي مفرط بايد كاهش ۱۰درصدي وزن نسبت به وزن اوليه باشد. اين ميزان، تأثير عوامل خطرزاي مرتبط با چاقي را كاهش مي‌دهد. محدوده زماني قابل‌قبول براي كاهش ۱۰درصدي وزن بدن، ۶‌ماه است كه در اين مدت وزن با سرعت نيم تا يك كيلوگرم در هفته كاهش مي‌يابد؛ پس، از نظر متخصصان تغذيه و پزشكان كاهش بيش از اندازه وزن در دوران كوتاه كه با تبليغات وعده داده مي‌شود بسيار خطرناك‌تر از چاقي است. راه‌هاي ديگري براي درمان وجود دارد كه در چاقي‌هاي مرضي و در مورد افرادي كه اضافه وزن آنها زياد است و در واقع ضريب توده بدني (BMI) آنها بالا‌تر از ۳۰ و ۴۰ است از سوي پزشك پيشنهاد مي‌شود. جراحي گزينه درماني براي بيماراني محسوب مي‌شود كه در معرض خطر بالاي ابتلا به بيماري‌هاي همراه با چاقي باشد.

• سونامي اضافه وزن

حساب ‌و كتاب افراد چاق چقدر است؟
چاقي مفرط بيماري مهمي است، بيماري فراگيري است و بيماري‌اي است كه معمولا سهل گرفته مي‌شود، چرا كه رابطه مستقيمي با تنبلي دارد. وقتي هم كه پاي تنبلي وسط باشد، انگار جان آدمي هم بي‌ارزش مي‌شود. خبرهايي كه از گوشه و كنار جهان مي‌رسد، نشان‌دهنده افزايش بي‌رويه چاقي در سال‌هاي اخير در تمام كشورهاست. براساس آمار منتشر‌شده از سوي سازمان جهاني بهداشت، يكي از هر ۳ نفر جمعيت جهان دچار اضافه وزن و در مقابل، يكي از ۱۰ نفر آنها مبتلا به چاقي هستند. با توجه به اين آمار پيش‌بيني مي‌شود كه بيش از ۳/۲ميليارد نفر از مردم جهان، معادل مجموع جمعيت فعلي چين، اروپا و آمريكا، به‌زودي به اضافه وزن مبتلا شوند.

در كشور خودمان هم چاقي روزبه‌روز بيشتر مي‌شود. سازمان بهداشت جهاني شيوع اضافه وزن را در مردان و زنان ايراني در يك سال به‌ترتيب ۵۴ و ۷۰درصد گزارش كرده است. براساس اين گزارش از ۳۸۵ هزار واقعه مرگ گزارش شده در يك سال، حدود ۷۰درصد آن كه شامل ۲۶۸ هزار واقعه است به بيماري‌هاي مزمن بر‌مي‌گردد كه اضافه وزن و چاقي از اصلي‌‌ترين علل آن محسوب مي‌شود. كارشناسان مي‌گويند كه اضافه وزن در ۵۰سال گذشته در ايران از ۱۰درصد به ۷۰درصد رسيده است. اضافه وزن و چاقي در گذشته مخصوص كشورهاي صنعتي بود اما در دهه گذشته در سايركشورها و از جمله ايران نيز ديده مي‌شود.
اين آمار را هم داشته باشيد كه ۵۵ تا ۶۰درصد از تهراني‌ها اضافه وزن دارند. اضافه وزن در زنان هم تقريبا ۲ برابر مردان است. همه اين آمار‌ها، نشان مي‌دهند كه سونامي اضافه وزن در ايراني‌ها نيز راه افتاده است.

• چطور بفهميم چاق هستيم يا لاغر؟

در گام اول بايد اندازه وزن و قد خود را بدانيد؛ يعني با رفتن روي ترازو و اندازه‌گيري وزن به تنهايي، نمي‌توان گفت ما لاغريم يا چاق. «شاخص جرم بدن» يا BMI كه در واقع رابطه بين وزن و قد را نشان مي‌دهد، يكي از معيارهايي است كه به كمك آن مي‌توانيم بفهميم اضافه وزن داريم يا نه؟ اين BMI را به‌خاطر بسپاريد و در تمام طول زندگي، مثل قندخون و فشارخون و... حواستان به آن باشد. خب، حالا اين BMI خودمان را چطور به‌دست بياوريم؟ بايد وزن خود را (برحسب كيلوگرم) بر مجذور قد خود (برحسب سانتي‌متر) تقسيم و حاصل را در عدد ۱۰۰۰۰ (10هزار) ضرب كنيد. عدد به‌دست آمده «شاخص جرم بدن» (BMI) شماست. حالا كه به اين شاخص رسيده‌ايد به جدول زير نگاه كنيد و شرايط‌تان را به‌دست بياوريد. يادتان باشد كه عوامل مختلفي ممكن است باعث شود اين شاخص دقيق نباشد. پس حتما در اين موارد از متخصصين مشورت بگيريد.