البته كساني كه روزه‌شان را به دلايل موجه افطار مي‌كنند نيز بايد قضاي آن روزها را به‌جا آورند. در اين صفحه به شرايط كفاره و كيفيت آن و همينطور برخي موارد مربوط به قضاي روزه‌هايي كه افطار شده پرداخته‌ايم، ضمن اينكه اشاره‌اي هم به مسائل مبتلابه روزه‌داري داشته‌ايم تا دانسته‌هايمان درباره اين فريضه الهي بيشتر شود.
- حكم كلي واجب‌شدن كفاره
هرگاه فردي در ماه مبارك رمضان كارهايي كه روزه را باطل مي‌كند از روي عمد و اختيار و بدون عذر شرعي انجام دهد، علاوه بر اينكه روزه او باطل مي‌شود و قضا دارد، كفاره نيز بر او واجب است.
نكته يك: اگر فردي به‌خاطر عذري احتمال دهد كه روزه ماه مبارك رمضان بر او واجب نيست و به همين دليل روزه نگيرد ولي بعدا معلوم شود كه روزه بر او واجب بوده، علاوه بر قضا، كفاره هم بر او واجب است؛ يعني احتمال‌دادن، براي افطار روزه كافي نيست.
نكته ۲: اگر چيزي از معده روزه‌دار به دهان او برگردد، نبايد آن را دوباره فرو برد و اگر عمداً فرو ببرد، روزه قضا و كفاره بر او واجب است.
نكته ۳: اگر به سبب بي‌اطلاعي از حكم شرعي، كاري انجام دهد كه روزه را باطل مي‌كند، مثل اينكه نمي‌دانسته سر زير آب‌كردن روزه را باطل مي‌كند و سر زير آب كند، روزه‌اش باطل است و بايد آن را قضا كند ولي كفاره بر او واجب نيست.
- مقدار كفاره
براي كفاره 3 راه پيش روي مسلمانان قرار داده شده تا هر يك را كه خواستند انتخاب كرده و انجام بدهند. كفاره اول افطار عمدي روزه ماه مبارك رمضان آزادكردن يك برده است، دوم: 2ماه (60 روز) روزه گرفتن و سوم اطعام ۶۰ فقير.
نكته يك: از آنجا كه در اين دوران ظاهرا برده‌اي وجود ندارد كه بتوان آزاد كرد، شخص مكلف بايد يكي از آن 2 كار ديگر را انجام دهد.
نكته ۲: اگر مطلقا انجام هيچ‌يك از اين ۳ كار ممكن نشود بايد به هر تعداد فقير كه قادر است غذا بدهد و احتياط (واجب) آن است كه استغفار نيز بكند و اگر به هيچ وجه قادر به دادن غذا به فقرا نيست فقط كافي است كه استغفار كند؛ يعني با دل و زبان بگويد: «اَسْتَغْفِرُاللهَ» (از خداوند بخشايش مي‌طلبم).
نكته ۳: كسي كه مي‌خواهد ۲ماه روزه براي كفاره روزه ماه رمضان بگيرد بايد يك‌‌ماه تمام و حداقل يك روز از ماه دوم (31 روز)را پيدرپي بگيرد و اگر بقيه ماه دوم پيدرپي نباشد اشكال ندارد.
نكته ۴: اگر روزه‌دار در يك روز بيش از يك‌بار كاري كه روزه را باطل مي‌كند انجام دهد فقط يك كفاره بر او واجب مي‌شود اما اگر اين كار، آميزش جنسي يا استمنا باشد احتياط واجب آن است كه به عدد دفعات آميزش جنسي يا استمنا كفاره بدهد.
نكته ۵: شخصي كه كفاره بر او واجب شده، لازم نيست كه آن را فوراً بدهد ولي نبايد آن را به قدري به تأخير بيندازد كه كوتاهي در اداي واجب شمرده شود. كفاره واجب را اگر چند سال بگذرد و ندهد، چيزي بر آن اضافه نمي‌شود.
نكته ۶: كسي كه روزه ماه مبارك رمضان را به واسطه عذري نگيرد و تا رمضان آينده هم به‌خاطر سهل‌انگاري و بدون عذر، قضاي آن را به‌جا نياورد بايد بعدا روزه را قضا كند و براي هر روز كفاره تأخير بدهد. اما اگر قضاي روزه ماه مبارك رمضان را به‌علت استمرار عذري كه مانع روزه گرفتن است، مانند مسافرت تا ماه رمضان سال آينده به تأخير اندازد قضاي روزه‌هايي كه از او فوت شده كافي است و واجب نيست كفاره بدهد.
- مواردي كه بايد فديه داد
مرد و زني كه به‌دليل كهولت سن نمي‌توانند روزه بگيرند، كسي كه مبتلا به بيماري استسقاست و زياد تشنه مي‌شود و نمي‌تواند روزه بگيرد، زن باردار كه وضع حمل او نزديك است و روزه گرفتن برايش ضرر دارد، زن شيرده كه به‌دليل شير دادن به كودكش نمي‌تواند روزه بگيرد، شخص بيمار كه روزه گرفتن براي او ضرر دارد و بيماري او تا ماه رمضان سال آينده ادامه پيدا كند جزو كساني هستند كه بايد فديه بدهند. مقدار فديه نيز با مقدار كفاره تأخير برابر است؛ يعني يك مد طعام يا مبلغ نقدي معادل آن (تقريبا 2هزار تومان براي هر روز).
- وقتي مريضي تمام شد
بيماران ازجمله كساني هستند كه روزه گرفتن براي آنها واجب نيست، اما طبق فتواي رهبر معظم انقلاب اگر مريض طي روز احساس بهبودي كند، واجب نيست كه براي همان روز نيت روزه كند ولي اگر پيش از ظهر باشد و كاري را كه روزه را باطل مي‌كند از او سر نزده باشد، احتياط مستحب آن است كه نيت روزه كند. البته بايد پس از ماه مبارك رمضان نيز قضاي روزه همان روز را به‌جا آورد.
نكته: اگر شخص روزه‌دار در طول روز سلامتي خود را از دست داد و بنا به دستور پزشك مجبور شد آب بنوشد يا دارويي بخورد يا تزريق كند كه روزه‌اش را باطل مي‌كند بايد به دستور پزشك عمل كند و پس از ماه مبارك رمضان، تنها قضاي همان روز را به جا آورد.
- موارد مبتلا به
سفر رفتن مجاز است
همه مسلمانان در ماه مبارك رمضان مختارند كه به سفر بروند و در اين روزها محدوديتي بابت اين موضوع ندارند. حتي اگر سفر آنها سياحتي، زيارتي يا براي ديدار اقوام باشد هيچ مانعي در انجام آن وجود ندارد و بعدا مي‌توانند قضاي روزهايي كه در سفر بوده‌اند را به‌جا آورند. البته رفتن به سفر به بهانه فرار از روزه گرفتن امري مكروه است اما عمل خلاف شرع صورت نگرفته است.
مسائل مربوط به دهان و دندان
خوردن و آشاميدني كه غيرعمد يا سهوي باشد روزه را باطل نمي‌كند. همچنين اگر شخص درحالي‌كه روزه است مسواك بزند، تا زماني كه مطمئن است كه چيزي از گلوي او پايين نمي‌رود، انجام اين كار مانع روزه‌داري‌اش نخواهد بود. اگر يك شخص به‌دليل فشار تشنگي آب را وارد دهان كند و آن را بچرخاند و دوباره تمام آن را از دهان خارج كند (به‌نحوي كه هيچ‌چيزي از گلويش پايين نرود) روزه او صحيح است.
نكته: خلطي كه در داخل گلو است، اگر فرو برده شود روزه را باطل نمي‌كند اما اگر خلط وارد دهان شود، شخص روزه‌دار حق ندارد آن را دوباره فرو ببرد و بايد آن را فورا خارج كند. همچنين اگر به‌دليل ترش‌شدن معده، بخشي از محتويات معده وارد گلو شود و دوباره بازگردد، روزه باطل نيست اما اگر وارد دهان شد، شخص روزه‌دار بايد آن را از دهان خارج كند و دوباره فرو نبرد.
نكته: انجام امور دندانپزشكي به شرط آنكه آب يا خون وارد حلق نشود اشكال ندارد. همچنين كشيدن دندان يا بي‌حس كردن لثه براي انجام امور دندانپزشكي باعث ابطال روزه نخواهد شد.
تكليف سيگاري‌ها و قلياني‌ها
روزه‌دار بنابر احتياط واجب بايد غبار غليظ مانند غباري كه از جارو كردن زمين خاكي برمي‌خيزد فرو ندهد ولي صرف داخل شدن غبار در دهان و بيني، بدون اينكه به حلق برسد روزه را باطل نمي‌كند. همچنين دود سيگار و ديگر دخانيات بنابر احتياط واجب روزه را باطل مي‌كند. بنابراين، بنا به‌نظر همه علماي عظام، سيگار يا قليان كشيدن، به‌نحوي كه دود آن وارد حلق شود روزه را باطل خواهد كرد.
نكته:اگر شخصي كه روزه دار است كنار كساني بنشيند كه سيگار يا قليان مي‌كشند، اگر حجم قابل توجهي از دود حاصل از استعمال اين مواد به حلق اين شخص برسد (به‌گونه‌اي كه ما اصطلاحا مي‌گوييم دود سيگار خفه‌مان كرد) اين حكم ورود دود به حلق را دارد و روزه را با مشكل روبه‌رو مي‌كند. اما اگر مثلا در يك محيط بسته تنها بوي سيگار به‌صورت ملايم به شخص روزه‌دار برسد، روزه‌اش باطل نخواهد شد.
شنا و دوش گرفتن مجاز است
فرو بردن تمام سر زير آب از مبطلات روزه است. البته دوش‌گرفتن و حمام كردن به شرط آنكه تمام سر زير آب نرود هيچ اشكالي ندارد و استحمام براي روزه‌داران در طول روز مجاز خواهد بود.
نكته:كساني كه روزه دارند مي‌توانند به شرط اينكه تمام سرشان زير آب نرود وارد استخر شوند و شنا كنند. كسي كه شك كند هنگام شنا كردن سر او زير آب رفته يا نه، روزه‌اش صحيح است. همچنين اگر روزه‌دار بي‌اختيار در آب بيفتد و تمام سر او را آب بگيرد، روزه‌اش باطل نمي‌شود ولي بايد سرش را فورا از زير آب خارج كند. همچنين اگر فراموش كند كه روزه است و سرش را در آب فرو ببرد روزه او باطل نمي‌شود ولي هرگاه يادش آمد بايد فورا سر را بيرون بياورد.
- ديگر نكات قضا و كفاره روزه
استفتائات دفتر مقام معظم رهبري
كفاره افطار روزه قضاي ماه رمضان عبارت است از غذا دادن به 10 فقير و اگر نمي‌تواند واجب است 3 روز روزه بنابر احتياط واجب پيدرپي بگيرد.
اگر پدر و نيز بنا به احتياط واجب مادر، روزه‌هاي خود را به‌خاطر عذري غير از سفر به جا نياورده و با اينكه مي‌توانسته آن را قضا كند، قضا نيز نكرده است بر پسر بزرگ‌تر آنان واجب است كه پس از مرگ آنان، خودش يا به‌وسيله اجير، قضاي آن روزه را به‌جا بياورد و اما آنچه به‌خاطر سفر به‌جا نياورده‌اند واجب است، حتي درصورتي كه فرصت و امكان قضا را هم نيافته‌اند، آن را قضا كند. روزه‌هايي را كه پدر يا مادر عمدا به جا نياورده‌اند بنا بر احتياط (واجب) بايد به وسيله پسر بزرگ‌تر- شخصا يا با گرفتن اجير- قضا شود.
كفاره تأخير عبارت است از: يك مد طعام كه بايد به فقير داده شود. كسي كه بايد براي هر روز يك مد طعام بدهد، مي‌تواند كفاره چند روز را به يك فقير بدهد.
زن بارداري كه خوف از ضرر روزه بر جنين خود دارد و خوف وي هم داراي منشأ عقلايي باشد، بايد روزه‌اش را افطار كند و براي هر روزي فديه بدهد و قضاي روزه را هم بعدا به‌جا آورد.
بيماري كه به واسطه بيماري، روزه ماه رمضان را نگرفته و بيماري‌اش تا ماه رمضان سال بعد ادامه پيدا كرده است، قضاي روزه‌هايي را كه نگرفته واجب نيست، فقط بايد براي هر روز آن، فديه بپردازد.
كسي كه در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كرده و با حال جنابت يك يا چند روز، روزه بگيرد قضاي آن روزها بر او واجب است.
كسي كه يك يا چند روز بيهوش و در حال اغما بوده و روزه واجب از او فوت شده، لازم نيست قضاي روزه آن روزها را به‌جا آورد.
زن بايد ايامي را كه به‌خاطر عادت ماهانه يا زايمان روزه نگرفته پس از ماه رمضان قضا كند.
اگر از چند ماه رمضان روزه قضا داشته باشد، قضاي هر كدام را كه اول بگيرد مانع ندارد ولي اگر وقت قضاي آخرين ماه رمضان تنگ باشد، مثلا 5 روز از رمضان آخر قضا داشته باشد و 5 روز هم به ماه رمضان مانده باشد، در اين صورت احتياط واجب آن است كه قضاي رمضان آخر را بگيرد.