چه‌کسی ارث می‌برد؟

 اين وعده الهي و سفر به آخرت، براي همه ما اتفاق خواهد افتاد. حتما تجربه مرگ اطرافيانمان را هم در زمان اين عمر دنيايي تجربه خواهيم كرد. رسيدگي به امور اموات هم مراحل خاص خود را مي‌طلبد.

هر كدام از اين مراحل مي‌بايد در جاي خود و البته با پرداخت هزينه آن صورت بگيرد. مشخص كردن تكليف اموال كسي هم كه به ديار باقي رفته است، يكي از كارهايي محسوب مي‌شود كه بعد از فوت يك نفر بايد صورت بگيرد، مخصوصا اگر متوفي، اموال قابل توجهي هم داشته باشد. خب، قانون مي‌گويد كه بايد تكليف وارثان فرد فوت‌شده و سهم هر يك از آنها در اموال باقي مانده مشخص شود. اين كار را اصطلاحا «انحصار وراثت» مي‌گويند كه احتمالا نام آن را شنيده‌ايد. حالا اين گواهي انحصار وراثت را چطور بايد گرفت و چه مراحلي را براي دريافت آن بايد طي كرد.

• گام اول

فرم مخصوص را بگيريد
اولين مرحله براي دريافت گواهي انحصار وراثت اين است كه فرم مخصوص درخواست اين گواهي را تهيه كنيد، از كجا؟ يك راست بايد به شوراهاي حل اختلاف برويد. اينكه به كدام شعبه شورا برويد هم مهم است. شما بايد به شوراي حل اختلاف شهري برويد كه آخرين اقامتگاه متوفي بوده است. در اينجا مي‌توانيد فرم مخصوص را دريافت كنيد. در اين فرم بايد اسامي افرادي كه از متوفي ارث مي‌برند را با مشخصات كامل و نسبت آنها با مرحوم بنويسيد. كار با پر كردن همين فرم تمام نمي‌شود بلكه شما بايد به ۲ محل ديگر براي تكميل مدارك خود مراجعه كنيد و دوباره با اين فرم به شوراي حل اختلاف برگرديد.

• گام دوم

وقت تأييد وراث است
در اين مرحله بايد سري به يك دفتر اسناد رسمي بزنيد كه معمولا در هر محله‌اي پيدا مي‌شود. شما فرمي كه از شوراي حل اختلاف گرفته‌ايد را به همراه گواهي فوت متوفي و همچنين اصل و كپي‌شناسنامه و كارت ملي‌ تمام وارثان بايد به يك دفتر اسناد رسمي ببريد. يادتان باشد كه در اين مرحله ۲ شاهد هم كه وارثان را مي‌شناسند بايد همراهتان باشند. در حقيقت اين مرحله براي اين است كه دفتردار، شهادت‌نامه‌اي را تنظيم كند و شاهدان با دادن امضا و گواهي، وراث متوفي را به‌طور رسمي در همان فرم مخصوص تأييد كنند. اين فرم ثبت‌شده، يكي از مداركي است كه شوراهاي حل اختلاف در گام‌هاي بعدي از شما مي‌خواهند.

• گام سوم

ارث هم ماليات دارد
بايد تكليف اموال و دارايي‌هاي فرد متوفي هم در اين مرحله مشخص شود. وارثان بايد فهرستي از اموال منقول و غيرمنقول باقي‌مانده تهيه كنند. بعد يكي از وراث بايد به اداره دارايي مراجعه كند تا تكليف ماليات بر ارث مشخص شود. اين ماليات براساس قوانيني مشخص محاسبه مي‌شود كه با يك جست‌وجوي ساده اينترنتي مي‌توانيد نحوه محاسبه آن را بفهميد. فقط يادتان باشد كه اين ماليات براساس اينكه وراث چه نسبتي با متوفي دارند دريافت مي‌شود. در ستون همين صفحه مي‌توانيد با طبقه‌بندي وراث آشنا شويد. بعد اداره دارايي به شما رسيدي مي‌دهد كه اين رسيد هم براي گرفتن گواهي انحصار وراثت لازم است.

• گام چهارم

مراجعه به شوراي حل اختلاف
فرم مخصوص انحصار وراثت كه با امضاي همه وراث و شاهدان در يكي از دفاتر اسناد رسمي ثبت شده، كپي برابر اصل شناسنامه وراث، گواهي فوت متوفي، كپي برابر اصل عقدنامه همسر متوفي، دادخواست گواهي انحصار وراثت و رسيد گواهي مالياتي يا همان ماليات بر ارث، مدارك مهمي هستند كه شما بايد تهيه كرده باشيد و آنها را به يكي از شوراهاي حل اختلاف تحويل دهيد. يادتان باشد كه حتما اصل شناسنامه وراث را به همراه داشته باشيد. نكته ديگر هم اين است كه لازم نيست همگي ورثه شال و كلاه كنيد و به شوراي حل اختلاف برويد، يك نفر از وراث هم براي ارائه مدارك و دادخواست به شوراي حل اختلاف‌برودكفايت مي‌كند.

• گام پنجم

مراحل بعدي بدون شما
كار صدور گواهي انحصار وراثت را از اين مرحله به بعد بايد به شوراي حل اختلاف بسپاريد. حالا نوبت همان آگهي معرفي رسيده كه احتمالا ‌در مورد آن چيزي شنيده‌ايد و يا آن را در يكي از روزنامه‌ها ديده‌ايد. مرجع قضايي پس از ملاحظه اسناد و مدارك كه ارائه داده‌ايد و با هزينه شما در يك روزنامه كثيرالانتشار، تقاضاي شما را آگهي مي‌كند تا اگر شخص متوفي، وارث ديگري داشته باشد با ملاحظه اين آگهي به دادگاه مراجعه كند. پس از گذشت يك‌ماه از تاريخ نشر آگهي درصورتي كه كسي به آن اعتراض نكند، بدون تشكيل جلسه رسيدگي و دعوت از وراث، گواهي انحصار وراثت صادر خواهد شد.

• گام ششم

معترضان چه كنند؟
۲ گروه مي‌توانند به گواهي انحصار وراثت صادر شده اعتراض كنند و دادگاه هم بايد با تشكيل جلسه‌اي ديگر، تكليف را مشخص كند. يكي از كساني كه مي‌تواند اعتراض كند دادستان قضايي است؛ يعني اين دادستان اگر تشخيص دهد كه فرد فوت شده وارثي ندارد و درخواست ارائه شده بي‌اساس است، مي‌تواند به صدور اين گواهي اعتراض كند. گروه دوم هم افرادي هستند كه فكر مي‌كنند نامشان بايد در ميان وراث باشد و نيست يا گواهي انحصار وراثت به زيان آنها صادر شده است. به هر حال هر يك از اين ۲ گروه بايد اعتراض خود را اعلام كنند و حق دارند كه از رأي دادگاه، تقاضاي تجديدنظر كنند.

• گام هفتم

به‌دنبال تقسيم ارث
با داشتن گواهي انحصار وراثت مي‌توانيد به شكل كاملا قانوني، سراغ تقسيم ارث برويد. بانك‌ها هم با وجود اين گواهي به شما اجازه برداشت از حساب شخص متوفي را خواهند داد. فقط دانستن يك نكته در اين زمينه مهم است؛ يادتان باشد درصورت متعدد بودن تعداد وراث، يا بايد همه در زمان طلب اموال متوفي حضور داشته باشند يا اينكه همه وراث به يكي از ورثه‌‌، وكالت رسمي و محضري بدهند كه به‌دنبال جمع‌آوري اموال برود. مسلما روش دوم از نظر صرف زمان و پيگيري كارها بسيار بهتر است. ملكي هم كه به نام متوفي در اداره املاك ثبت شده باشد، با ارائه گواهي انحصار وراثت، به نام همه وارثان ثبت خواهد شد.

• انحصار وراثت يعني چه؟

وقتي عده‌اي بعد از فوت يكي از نزديكانشان انحصار وراثت مي‌كنند، يعني منحصر بودن آنها در ارث‌بردن از فرد متوفي از نظر قانوني را ثابت كرده و در ضمن دادگاه سهم‌الارث هر يك از آنها را مشخص مي‌كند. اين موضوع در يك برگه از طرف دادگاه بيان مي‌شود كه اصطلاحا به آن گواهي انحصار وراثت مي‌گويند.

• وقت تقسيم ارث

چند نكته درباره گواهي انحصار وراثت

درصورتي كه ارزش ماترك متوفي كمتر از يك ميليون تومان باشد، شوراي حل اختلاف بدون انتشار آگهي و دعوت از ورثه، در جلسه فوق‌العاده با توجه به اسناد و مدارك ارائه شده، گواهي انحصار وراثت را صادر مي‌كند.
اگر در زماني كه فردي فوت مي‌كند، همسر او باردار باشد نمي‌توان گواهي انحصار وراثت گرفت؛ يعني اگر بچه‌اي درصورت زنده متولد شدن از متوفي ارث ببرد، بايد صبر كرد تا اين بچه به دنيا بيايد.
وصيت‌نامه هم جزو مواردي است كه ممكن است وضعيت تقسيم اموال متوفي را تغيير دهد اما از نظر قانون، هر كس وصيت‌نامه‌اي از متوفي دارد بايد در مدت ۳‌ماه به دادگاهي كه آگهي انحصار وراثت را منتشر كرده، تحويل دهد. پس از گذشتن اين مدت هر وصيت‌نامه‌اي داده شود از درجه اعتبار ساقط است.
اگر متوفي و وارثان ساكن يك روستا هستند، نيازي نيست آگهي انحصار وراثت در يك روزنامه كثيرالانتشار منتشر شود بلكه اين آگهي بايد يك‌بار و در يك روز در معابر و اماكن عمومي آن روستا نصب شود.
كساني كه از يك فرد متوفي ارث مي‌برند از نظر شرع و قانون به ۳ طبقه تقسيم مي‌شوند
وراث طبقه اول كه عبارتند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و اولاد اولاد.
وراث طبقه دوم كه عبارتند از: اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها.
وراث طبقه سوم كه عبارتند از: عمو، عمه، دايي، خاله و اولاد آنها.
اگر در هر طبقه‌اي حتي يك نفر از ورثه در حال حيات باشد سبب مي‌شود هيچ ارثي به ديگر طبقات‌ تعلق نگيرد.
اگر در اصطلاحات حقوقي به كلمه «تركه» يا «ما ترك» برخورديد بدانيد كه به معني همان ارث يا دارايي فرد فوت شده است. اين اصطلاح با اقتباس از آيه: «للرجال نصيب مما ترك الوالدان» به‌كار برده مي‌شود.
اينكه هر فرد از شخص متوفي چقدر ارث مي‌برد بستگي به اين دارد كه فرد در چه طبقه‌اي از وراث قرار دارد.