برای آگاهی بیشتر در رابطه با پوکی استخوان گفت‌وگوی زیر با دکتر نسرین امیدوار، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و عضو هیات علمی انستیتو تحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را مطالعه نمایید.
- خانم دکتر! لطفاً بفرمایید چرا دچار پوکی استخوان می‌شویم؟
پوکی استخوان یک بیماری چند علتی است. به طوری که در استخوان حفره‌هایی ایجاد می‌شود که به دلیل تحلیل بافت معدنی آن به وجود می‌آیند. یکی از علت‌های بروز پوکی استخوان می‌شوند، تغذیه نامناسب است. تغذیه‌ای که در آن به مقدار کافی پروتئین، ویتامین D و کلسیم وجود ندارد و تعادل مواد اسیدی و بازی در برنامه غذایی رعایت نشده یعنی اینکه فرد از منابع حیوانی زیاد یا بسیار کم استفاده کرده است. بنابراین، تحرک و تغذیه درست به ویژه در سنینی که استخوان در حال شکل‌گیری است یعنی در سنین رشد تا پایان 30 سالگی اهمیت ویژه‌ای دارد.
- در برنامه تغذیه‌ای افراد مبتلا به چه نکاتی توجه می‌شود؟
در مراحل ابتدایی افراد هم از نظر دارویی منابع ویتامین D، کلسیم و سایر مواد مغذی مانند ویتامین K، منیزیم و... را دریافت می‌کنند و هم از نظر تغذیه‌ای به آن‌ها آموزش داده می‌شود که در برنامه غذایی مقدار کافی لبنیات، پروتئین‌های حیوانی و گیاهی به نسبت مناسب و مکمل‌های ویتامین D را بگنجانند. در ضمن برنامه مرتب ورزشی هم داشته باشند و در محیط‌های غیرآلوده از نور آفتاب استفاده کنند.
- فردی که مبتلا به پوکی استخوان است برای اینکه به اندازه کافی کلسیم و سایر املاح و ویتامین‌های مناسب را دریافت کند غیر از لبنیات از چه منابع دیگری می‌تواند کمک بگیرد؟
یکی از منابع مناسب کلسیم و اسیدهای چرب مورد نیاز، مغزهایی مانند بادام، کنجد و پسته است. همین‌طور مصرف ماهی‌ها به‌ویژه ماهی‌های چرب که ویتامین D کافی داشته باشند، توصیه می‌شود. ماهی‌های استخوان‌دار مانند ساردین هم منابع بسیار خوب کلسیم هستند و مصرف آن‌ها بسیار توصیه می‌شود. البته در حال حاضر این ماهی‌ها کمی در کشور ما گران هستند و همین موضوع مقدار مصرف را پایین می‌آورد. در میان سبزیجات نیز خانواده کلم، گل‌کلم و کلم‌پیچ از منابع خوب کلسیم محسوب می‌شوند.
هم در خانم‌ها و هم در آقایانی که در آن‌ها تشخیص پوکی استخوان داده می‌شود، معمولاً مکمل کلسیم و ویتامین D توصیه می‌شود. حتی برای افرادی که مشکل جذب از راه گوارش دارند، مدل‌های تزریقی یا استنشاقی تجویز می‌شود که مطمئن شوند اگر دستگاه گوارش خوب کار نمی‌کند و جذب صورت نمی‌گیرد، این مواد از راه‌های دیگر وارد خون شوند.
لبنیات پرچرب باید مصرف شود یا کم‌چرب؟
از آنجا که پوکی استخوان در سنین بالاتر بروز می‌کند و ممکن است در کنار پوکی استخوان احتمال ابتلا به ناراحتی‌های قلبی یا اضافه‌وزن وجود داشته باشد، مصرف لبنیات کم‌چرب توصیه می‌شود. جالب است بدانید، غلظت کلسیم در لبنیات کم‌چرب یعنی کمتر از 5/2 درصد چربی، بالاتر است.
آیا مصرف لبنیات غنی‌شده هم توصیه می‌شود؟
بهتر است این دسته از افراد لبنیات غنی‌شده با ویتامین D مصرف کنند که منابع بهتری برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان هستند. در جامعه ما در حال حاضر تنها یک محصول یعنی شیر غنی‌شده با ویتامین D داریم که مردم با آن آشنا نیستند. رنگ پاکت این شیر متفاوت است و روی آن درج شده غنی‌شده با ویتامین D و تحقیقاتی که در انستیتوی تغذیه انجام شده، نشان داده مصرف محصولات غنی‌شده با ویتامین D از جهات مختلف از جمله پیشگیری و درمان پوکی استخوان می‌تواند کمک‌کننده باشد.
گاهی به فردی که پوکی استخوان دارد توصیه می‌شود پاچه قلم یا ژلاتین بخورد. نظر شما در این رابطه چیست؟
این مواد پروتئین خوبی دارند و مصرف هرازچند گاهی آن‌ها بد نیست ولی مصرف مرتب آن‌ها از آنجا که منبع کلسترول هستند، توصیه نمی‌شود زیرا معمولاً افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند مشکلات دیگری هم مانند اضافه‌وزن یا ناراحتی‌های قلبی دارند و مصرف مواد غذایی دارای کلسترول نه‌تنها به شکل روزانه حتی هفتگی آن‌ها هم درست نیست. اما هر 10 روز یک بار استفاده از این خوراکی‌ها خوب است و در فرهنگ سنتی ما هم جایگاه خود را دارند و نمی‌خواهیم آن‌ها را کنار بگذاریم اما مصرف باید به اندازه و مناسب باشد.
آیا عادات غذایی‌ای وجود دارد که سبب تشدید پوکی استخوان شود یا روند درمان را مختل کند؟
در تشدید یا بهبود پوکی استخوان تناسبات غذایی مهم است. کسانی که خیلی زیاد گوشت به ویژه گوشت قرمز می‌خورند و باقی گروه‌های غذایی را در برنامه خود نمی‌گنجانند یا به اندازه سبزیجات نمی‌خورند، دچار پوکی استخوان یا تشدید آن می‌شوند. تعادل در برنامه غذایی مسئله بسیار مهمی است و باید تعادل اسید و باز غذاها را متناسب کرد که این موضوع نیز به تناسب منابع حیوانی و گیاهی بازمی‌گردد. این یعنی آنکه باید هر دو وجه به اندازه مصرف شوند.
البته هر چه سن بالاتر می‌رود بهتر است بیشتر از گوشت سفید استفاده کنیم. فراموش نکنیم مصرف روزانه لبنیات هم بسیار مهم است و انجام فعالیت‌های بدنی نظیر پیاده‌روی و ورزش‌های آبی به‌خصوص در هوای پاک و زیر نور آفتاب از تشدید این بیماری جلوگیری می‌کند.
منبع: هفته نامه سلامت