اما ظهور اسلام اين سنت‌هاي جاهلي را تغيير داد. در زمان رسول‌خدا(ص) در روز وفات فرزندش ابراهيم، كسوف روي داد. مردم تصور كردند كه گرفتگي خورشيد در اثر وفات فرزند پيامبر است. رسول خدا(ص) براي از بين بردن اين افكار موهوم و خرافي، بلافاصله جنازه فرزند خويش را رها كردند و در برابر مردم قرار گرفتند و فرمودند: «اي مردم! ماه و خورشيد، 2آيت از آيات الهي هستند (نشانه‌اي از نشانه‌هاي قدرت و عظمت پروردگارند) به‌فرمان او جريان دارند و از او اطاعت مي‌كنند و براي مرگ يا حيات كسي كسوف روي نمي‌دهد. هرگاه خسوف و كسوف پديد مي‌آيد نماز بگزاريد.» آنگاه پيامبر به همراه مردم نماز آيات خواندند. فلسفه نماز آيات همين است كه انسان با اين نماز به قدرت الهي پيوند بخورد و سختي‌ها برايش آسان شود. يعني در مقابل حوادثي غيرطبيعي مثل زلزله و بادهاي شديد، ترس را از خود دور كند و با اتصال به قدرت الهي، شكيبا و نيرومند شود. خب حالا نماز آيات را چطور و چه وقت بايد خواند؟ اينجا به كمك يك كارشناس ديني، احكام اين نماز را برايتان بيان كرده‌ايم.
- چطور نماز آيات بخوانيم؟
نماز آيات به‌طور كلي 2ركعت است كه هر ركعت آن 5ركوع و 2سجده دارد اما با 4روش مي‌توان اين 2ركعت نماز را خواند.
روش اول در هر ركعت قبل از هر ركوع يك حمد و سوره كامل بخواند؛ يعني در هر ركعت 5بار حمد و سوره به‌طور كامل خوانده مي‌شود.
روش دوم در هر ركعت بعد از حمد، سوره‌اي را به 5قسمت تقسيم كرده و قبل از هر ركوع قسمتي از آن را (بدون خواندن سوره حمد) بخواند. براساس فتواي مقام معظم رهبري، احتياط اين است كه «بسم‌الله الرحمن الرحيم» شروع يك سوره، يك آيه محسوب نشود. ممكن است قبل از هر ركوع يك يا چند آيه را بخواند، ولي درنهايت قبل از ركوع پنجم بايد سوره به‌طور كامل خوانده شده باشد.
روش سوم يك ركعت را با روش اول و ركعتي ديگر را با روش دوم بخواند.
روش چهارم در اين روش حمد خوانده مي‌شود، ولي سوره انتخاب شده قبل از پايان ركوع دوم، سوم يا چهارم به پايان مي‌رسد. بايد در بين اين ركوع‌ها براي شروع سوره‌اي جديد، يك‌بار ديگر حمد خوانده شود. البته سوره جديد را هم بايد تا قبل از ركوع پنجم به اتمام برساند.
سؤال: براساس نظر حضرت امام «بسم‌الله الرحمن الرحيم» را به تنهايي يك آيه درنظر گرفته‌ام، درحالي‌كه اين كار براساس نظر مقام معظم رهبري خلاف احتياط است. تكليف نمازهاي آياتي كه به اين صورت خوانده شده چگونه است؟
نمازهايي را كه تاكنون خوانده‌ايد، صحيح است اما بعد از اين بنابر احتياط به «بسم‌الله الرحمن‌الرحيم» به‌عنوان يك آيه اكتفا نكنيد بلكه آيه‌اي ديگر يا بخشي از آيه را با آن بخوانيد.
سؤال : آيا مي‌توان بعد از حمد در نماز آيات، سوره سجده‌دار خواند؟
خير.
- نماز آيات قضا مي‌شود يا نه؟
نماز آيات براي زلزله هميشه اداست، ولي فرد مكلف بايد در خواندن آن تعجيل كند و مسامحه نكند. اما در مورد خورشيدگرفتگي يا ماه‌گرفتگي اگر بعد از تمام‌شدن خسوف يا كسوف آن را به‌جا آورد بايد نيت قضا كند.
نكته 1:حكم حوادث غيرعادي مانند رعد و برق كه بيشتر مردم بترسند در مورد ادا و قضا، خواندن آن مانند زلزله است.
سوال: اگر شخصي هنگام وقوع زلزله بيهوش باشد، آيا نماز آيات بر او واجب است؟
اگر به دليل بيهوشي (و نه خواب) نفهمد كه زلزله آمده تا زماني كه زلزله به پايان برسد، خواندن نماز آيات واجب نيست، اگرچه احتياط آن است كه به‌جا آورد.
- چه زماني نماز آيات واجب مي‌شود؟
چهار اتفاق و موضوع است كه انسان‌ها بايد نماز آيات را بخوانند. اين زمان‌ها عبارتند از:
1- كسوف، اگرچه مقدار كمي از خورشيد گرفته شود.
2- خسوف، اگرچه مقدار كمي از ماه گرفته شود.
3- زلزله
4- هر حادثه غيرعادي كه باعث ترس بيشتر مردم شود.
سؤال: منظور از حوادث غيرعادي كه باعث واجب شدن نماز آيات مي‌شود چيست؟
حوادثي مانند بادهاي سياه يا زرد كه غيرعادي باشند، تاريكي شديد، فرو رفتن زمين و ريختن كوه، صيحه آسماني و آتشي كه گاهي در آسمان ظاهر مي‌شود.
سؤال: آيا براي واجب شدن نماز آيات در كسوف، خسوف و زلزله، ترس مردم ملاك است؟
خير.
سؤال: اگر بر اثر حادثه‌اي غيرعادي خودمان بترسيم، نماز آيات واجب مي‌شود؟
در غير از كسوف و خسوف و زلزله بايد آن حادثه، موجب ترس و وحشت بيشتر مردم شود. حادثه‌اي كه ترس‌آور نباشد يا موجب ترس و وحشت افراد نادري شود براي وجوب نماز آيات اعتبار ندارد.
- مي‌توان به جماعت خواند؟
نماز آيات واجب است پس به جماعت اشكال ندارد بلكه مستحب است اين نماز به جماعت خوانده شود.
سؤال: در نماز آياتي كه به جماعت خوانده مي‌شود، حمد و سوره را بخوانيم يا نه؟
حكم جماعت در نماز آيات مانند جماعت در نمازهاي يوميه است كه قرائت امام از قرائت مأموم كفايت مي‌كند.
سؤال: زماني كه نماز آيات به جماعت خوانده مي‌شود، مي‌توان در ركوع دوم ركعت اول يا به بعد آن به جماعت پيوست؟
پيوستن به نماز جماعت در چنين حالتي اشكال دارد.
- نكاتي كه درباره نماز آيات بايد بدانيد
واجب شدن نماز آيات براي كساني است كه در شهر وقوع حادثه هستند، يعني اگر پديده كسوف اتفاق بيفتد ولي براي مردم يك شهر قابل رويت نباشد، نماز آيات بر عهده آنها نيست.
اگر مركز زلزله‌نگاري، وقوع لرزش‌هاي خفيف زمين را با ذكر تعداد آن در منطقه‌اي اعلام كند ولي اغلب افرادي كه در آنجا زندگي مي‌كنند هنگام وقوع زلزله اصلا آنها را احساس نكنند، نماز آيات بر او واجب نيست.
هر زلزله‌اي چه شديد و چه خفيف- حتي پس‌لرزه- اگر زلزله مستقلي محسوب شود، نماز آيات جداگانه‌اي دارد، يعني براي همه پس‌لرزه‌هاي بعد از زلزله اصلي كه احساس مي‌شود بايد نماز آيات خوانده شود.
نماز آيات، اذان و اقامه ندارد. اما پيش از ركوع دوم، چهارم، ششم، هشتم و دهم خواندن قنوت مستحب است. همچنين مستحب است انسان اين نماز را طولاني اقامه كند و تا پايان ماه‌گرفتگي يا خورشيدگرفتگي نيز به ذكر و دعا مشغول شود.
- احتياط مستحب چيست؟
آشنايي با اصطلاحات فقهي
خيلي‌ها براي پي بردن به تكليف خود به رساله‌ها و توضيح‌المسائل‌ها مراجعه مي‌كنند، اما به‌دليل آشنا نبودن با اصطلاحات فقهي، نمي‌توانند تكليف خود را بفهمند. مسلما فهم برخي اصطلاحات و واژه‌هاي رايج در كتاب‌هاي فقهي و سخنان بزرگان علمي و ديني براي عموم آسان نيست. يكي از اين اصطلاحات كه شايد با آن در فتاوا مواجه شويد «احتياط مستحب» است. يادتان باشد كه قبل يا بعد از احتياط مستحب، حتما فتوايي از سوي مرجع تقليد بيان شده است. خب وظيفه شما در اين موارد چيست؟ وقتي فتوايي با احتياط مستحب بيان مي‌شود يعني شما به‌عنوان يك مقلد مجاز هستيد كه آن عمل را انجام ندهيد. اما اگر انجام بدهيد براي شما ثواب و پاداش دارد. مثلا «اگر كسي كه به ركعت سوم نماز جماعت برسد و به خيال اينكه امام در ركعت اول است، چيزي نخواند، اگر قبل از ركوع متوجه شود، قرائت واجب است، ولي اگر بعد از اينكه داخل ركوع شد متوجه شود، نماز او صحيح است و چيزي بر او واجب نيست، هرچند احتياط مستحب اين است كه 2سجده سهو براي ترك سهوي قرائت بجا آورد.» در اين حكم، سجده سهو واجب نيست اما انجام آن مستحب است.
- خداوند روزي رسان است
پاسخگويي به شبهات ديني
خداوند در آيه ششم سوره هود مي‌فرمايند كه «هيچ جنبنده‌‌اي در زمين نيست، مگر آنكه رزقش به‌عهده خداست.» خب شايد خيلي‌ها با وجود اين آيه، اين سؤال برايشان پيش بيايد كه اگر خداوند متعال روزي‌رسان است، پس چرا خيلي از افراد در جهان بر اثر گرسنگي مي‌ميرند؟ علما و بزرگان ديني ما پاسخ‌هاي مفصلي به اين سؤال داده‌اند، اما به‌طور خلاصه مي‌توان گفت اينكه خدا روزي‌رسان است؛ يعني تمام نعمت‌ها و روزي‌ها از سوي او سرچشمه مي‌گيرد و او براي تمام انسان‌ها و موجودات رزق و روزي معين مي‌كند. اين به اين معني نيست كه چون روزي مادي انسان از قبل مشخص و معين شده؛ پس اعمال وي نقشي در آن ندارد؛ چيزي آن را كم و زياد نمي‌كند؛ يا افراد با گرسنگي مورد آزمايش خدا قرار نمي‌گيرند و يا آنكه در طول تاريخ، هيچ فردي از گرسنگي نخواهد مرد! بهره‌مندي از رزق خدا شرايطي دارد كه با وجود آن شرايط روزي مقدر شده به فعليت مي‌رسد. كساني كه سعي و تلاشي در به‌دست آوردن روزي نمي‌كنند، قطعا شرط تحقق آن را اجرايي نكرده‌اند. خب معلوم است كه اگر يك نفر در يك اتاق بنشيند و هيچ تلاشي براي به‌دست آوردن آب و غذا نكند، پس از چند روز از بين خواهد رفت. درضمن كساني كه در برابر شكر نعمت‌هايي كه خداوند به آنها داده كفران نعمت مي‌كنند، خود درهاي گشايش روزي را به روي خود مي‌بندند. از طرفي ممكن است مصلحت خدا در تنگ‌‌گرفتن روزي برخي افراد و جوامع باشد كه دلايل مختلفي دارد؛ گنهكاران به‌دليل مجازات و نيكوكاران براي آزمايش.
- سوال و جواب
7293...0912: خانمي هستم مي‌خواستم بدانم من اگر ناخن بكارم چطور بايد وضو و غسل انجام دهم؟
درصورت كاشت ناخن، براي وضو و غسل بايد مانع را حتي با خرج هزينه برطرف كند. اما اگر امكان برطرف‌‌كردن آن نيست يا رفع آن با مشقت غيرقابل تحمل همراه است و يا ضرر قابل توجهي دارد، براي نماز بايد وضو يا غسل را انجام دهد و سپس مبادرت به نماز كند و وضو و غسل‌هاي بعدي را بايد به‌صورت جبيره انجام دهد (يعني با دست مرطوب مانع را مسح كند). اگر امكان برطرف كردن آن در روز‌هاي بعد باشد و برطرف نكند، وضو و غسل جبيره باطل خواهد بود.
3768...0912: بنده كارمند هستم آيا خمس به كل حقوق ماهانه بنده تعلق مي‌گيرد يا به آنچه به‌عنوان پس‌انداز برايم باقي مي‌ماند؟
خمس درآمد به مؤونه تعلق نمي‌گيرد يعني آنچه از درآمد، صرف احتياجات و لوازم زندگي مي‌شود خمس ندارد و تنها آنچه اضافه مي‌ماند خمس دارد و بايد مورد محاسبه قرار گيرد. اين اضافه درآمد را هم مي‌توان ماهانه يا سالانه محاسبه كرد.
7747...0919: حكم شرعي افرادي كه در شبكه‌هاي اجتماعي به اهل‌بيت(ع) و حضرت‌رسول(ص) و قرآن مجيد جسارت مي‌كنند چيست؟
فرقي ميان توهين در شبكه‌هاي اجتماعي با جاهاي ديگر وجود ندارد.و اگر عمداً و دانسته انجام بگيرد حكم مرتد را دارد.
4263...0930: مي‌خواستم بدانم وقتي براي مهريه همسر مي‌گويم «اين خانه جهت مهريه‌ات» زباني كافي است يا اينكه حتما سند بايد به نامش زده شود؟
اگر زباني به طور جدي گفته شود كفايت مي‌كند.
1898...0917: سود سپرده‌هاي بانك‌هاي دولتي از نظر مقام‌معظم رهبري حرام است يا حلال؟
اگر براساس عقود اسلامي سپرده‌گذاري انجام شده است سود حاصل از آن حلال است.