اگر كسي در مسير اصلي زندگي خود قرار نگيرد ممكن است نه موفقيتش به حد واقعي و قابل‌قبولي برسد و نه از زندگي خود رضايت داشته باشد. اهميت استعداديابي در بچه‌ها آنقدر زياد است كه پدرها و مادرها بايد از سنين كودكي به‌طور جدي براي كشف اين استعدادها كمر همت ببندند زيرا والدين بهترين كاشف فرزندان خود هستند. استعداديابي، سرمايه‌گذاري مهمي است چون با صرف انرژي كمتري بچه‌ها را به بازدهي بيشتر مي‌رساند. جامعه‌اي كه اغلب افراد آن در جايگاه‌هايي مشغول به‌كار هستند كه آن كار ربطي به رشته تحصيلي‌شان ندارد يعني افراد آنطور كه بايد استعداديابي نشده‌اند.
- حاشيه‌هاي مهم‌تر از متن چيست؟
وقتي مي‌گوييم استعداد كاري در يك فرد بالاست كه در مقايسه با ديگران يا در شرايط معمول، اگر او در معرض يادگيري يا امتحاني قرار بگيرد، يادگيري‌اش بيشتر از بقيه باشد يا اينكه در زمان كمتر، كارايي بالاتري نسبت به هزينه‌اي كه براي او صرف شده است، داشته باشد. شما در قدم اول براي اينكه كاشف فرزند خود باشيد نياز داريد تا اين نكته‌ها را بدانيد:
1- تصورتان را از آينده بچه‌ها با رؤياها و آرزوهاي خود خلط نكنيد؛ مثل مادري كه هميشه دوست داشته است پسرش مهندس شود اما غافل از اينكه آن پسر، قدرت كلام خاصي دارد.
2- از نخستين سال‌هاي تولد فرزندتان نحوه رشد او در زمينه‌هاي مختلف (رشد حافظه، توانايي جسماني، قدرت بيان و...) را زيرنظر داشته باشيد تا ببينيد به‌ازاي چه ميزان صرف وقت و تمرين، يك مهارت در او رشد مي‌كند؟
3- كودك يا نوجوانتان را در معرض مشاغل مختلف قرار دهيد تا واكنش او را ببينيد و به علاقه او پي ببريد. نمايشگاه‌ها، فيلم‌ها، كتاب‌ها، صحبت با دوستان و آشنايان و... يكي از راه‌هاي آشنايي با مشاغل است.
4- يادتان باشد كه استعداد جدا از علاقه است اما به اين معنا نيست كه اگر فرزند شما به موضوعي بسيار علاقه دارد اما شما گمان مي‌كنيد كه او استعداد خاصي در اين زمينه ندارد، پس نبايد به او كمك كنيد. از مهم‌ترين دلايل پرورش يك استعداد ايجاد انگيزه است. كمك كنيد تا علاقه او با انگيزه و همت همراه شود تا در اين صورت فرزند دلبند شما خيلي قدرتمند به حركت ادامه بدهد.
- اينطوري استعداديابي كنيد
براي اينكه بدانيد فرزند شما به چه مهارت‌هايي علاقه نشان مي‌دهد و استعداد او در چه زمينه‌هايي ارزش سرمايه‌گذاري دارد بايد در ابتدا او را خوب بشناسيد. شناخت شخصيت كودك و آگاهي از ريزه‌كاري‌هاي اخلاقي او مي‌تواند كمك بزرگي براي شما باشد. براي اينكه بتوانيم به شما كمكي كرده باشيم، كودكان را از لحاظ شخصيت به 8دسته تقسيم كرده‌ايم.
1- كلامي‌‌ها
كودكاني كه داراي مهارت بالا در زمينه كلامي و زباني هستند در اين دسته جا مي‌گيرند. اگر فرزندي داريد كه از بين سرگرمي‌هاي مختلف به خواندن، نوشتن، داستان‌سرايي و بازي با كلمات و اجراي نمايش علاقه نشان مي‌دهد، احتمالا در اين گروه قرار دارد. براي پرورش بيشتر اين استعداد نياز داريد از اين ابزار كمك بگيريد: كتاب‌هاي علمي و داستان، نوارها و سي‌دي‌هاي آموزشي، ابزارهاي نوشتاري، دفترهاي يادداشت، مكالمه بيشتر با او، مباحثه، مذاكره و تحريك حس داستان‌سرايي. بچه‌هاي اين دسته مي‌توانند در آينده در رشته‌هايي مثل علوم‌انساني، خبرنگاري، روانشناسي ، جامعه‌شناسي و علوم ديني تحصيل كنند. احتمال موفقيت اين بچه‌ها در انواع مشاغل مربوط به اين حوزه‌ها مثل تدريس، نويسندگي، تبليغ‌ديني، گويندگي، تحليلگري و مشاوره بيشتر است.
2- منطقي‌ها
كودكاني كه مهارت بالايي در زمينه منطق- رياضي دارند. اين بچه‌ها دائم به استدلال‌كردن، تجربه‌كردن، سؤال‌كردن، حل معماهاي رياضي و محاسبات علاقه نشان مي‌دهند. براي كمك به اين بچه‌ها از ابزارهايي مثل سرگرمي‌هاي علمي، حل كردن معماها، سپردن مسئوليت دخل و خرج يك روز خانه، سر زدن به خانه‌هاي نجوم، موزه‌ها و... استفاده كنيد. بچه‌هاي اين گروه در رشته‌هاي رياضي، آمار، علوم انساني گرايش فلسفه و حسابداري و مشاغلي مثل انواع مهندسي‌ها، كارهاي فني، حسابداري و... توانا هستند. اگر تمايل داريد اين بچه‌ها در زمينه تحصيلي پيشرفت كنند، مي‌توانيد از استعداد آنها استفاده كنيد زيرا حافظه اين بچه‌ها عددي است و براي نشانه‌گذاري درس‌ها، نكته سؤال‌ها و... بهتر است براي آنها از نشانه‌گذاري عددي كمك بگيريد تا نتيجه بهتري دريافت كنيد. مثلا به اين شكل كه سؤال يك شامل 5 مورد مي‌شود.
3- مكاني‌ها
كودكاني كه در زمينه حفظ و شناخت موقعيت مكاني تبحر دارند. توجه اين بچه‌ها اغلب به تصويرها، نقشه‌ها، كروكي‌ها و عكس‌هاست. در اين زمينه از تخيل هم زياد كمك مي‌گيرند. اين گروه از بچه‌ها دوست دارند هر طور شده مدادي در دست بگيرند و جايي را خط‌خطي كنند. مي‌توانيد زمينه كارهايي مثل طراحي، نقاشي، مجسمه‌سازي، توليد آثارهنري، ساخت انواع لگوها، ويدئوها، فيلم‌ها، اسلايدها و بازي‌هاي تخيلي، حل معما، نقاشي كتاب‌هاي مصور و رفتن به موزه‌هاي علمي را براي آنها فراهم كنيد. نقاش، معمار، مهندس راه و ساختمان، طراح داخلي و گرافيك ازجمله كارهايي است كه از عهده اين گروه به خوبي برمي‌آيد. بچه‌هايي كه هوش مكاني دارند براي پيشرفت تحصيلي‌شان نياز دارند تا در درس‌ها، نشانه تصويري پيدا كنند. مثلا برايشان چند رنگ ماژيك بخريد و به آنها ياد دهيد نمودار و فهرست و جدول درست كنند. حتي مي‌توانيد براي درس خواندن بازي عكس گرفتن از صفحه‌ها را به آنها ياد بدهيد. براي اين بازي بچه‌ها به صفحه كتاب نگاه مي‌كنند و مطالب را به ذهن مي‌سپارند، حالا چشمشان را بايد ببندند و تعريف كنند چه چيزي به ياد دارند؟ بارها تمرين اين بازي، حافظه تصويري آنها را تقويت مي‌كند.
4- حسي و حركتي‌ها
كودكاني كه داراي مهارت بالا در زمينه حركتي- جسماني هستند. اغلب به كمك حواس خودشان مي‌خواهند محيط را تجربه كنند و قدرت حواس‌شان بالاست. مثلا در مسابقه‌هايي كه چشم آنها را ببنديد تا شيء يا بوي مدنظر شما را حدس بزنند برنده مي‌شوند. اين گروه از افراد علاقه دارند به دويدن، پريدن، ساختن، انواع ورزش‌ها، لمس‌كردن و بيان‌كردن با ايما و اشاره.اين بچه‌ها براي پرورش استعدادهايشان به ابزارهايي مثل نمايش، درام، حركت، اشيايي براي ساختن، سفالگري، ورزش و بازي‌هاي فيزيكي، تجربيات لامسه‌اي و آموزش علمي نياز دارند. اين علاقه‌ها اگر حتي محدود است شما مي‌توانيد با ايجاد فرصت‌هايي براي تجربه كردن اين شرايط، مطمئن شويد كه اين استعداد در او وجود دارد يا نه. اين بچه‌ها اگر بتوانند مسئله درسي‌شان را به‌صورت نمايش، پانتوميم وگردش علمي ياد بگيرند، موفق‌تر هستند.
5- آهنگين‌ها
كودكاني كه از كودكي به شعرهاي ريتميك علاقه دارند، زود مي‌توانند روي چند كلمه پشت سر هم‌آهنگ بگذارند و شعر‌ها را زود به حافظه مي‌سپارند. اين بچه‌ها به خواندن، سوت‌زدن، زمزمه‌كردن، ضربه‌زدن با دست و پا و گوش‌دادن علاقه نشان مي‌دهند. فعاليت‌هايي كه مي‌توانيد به اين بچه‌ها پيشنهاد بدهيد كه حتي در آينده هم براي آنها مي‌تواند به موفقيت آنها كمك كند فعاليت‌هايي مانند خواندن قرآن با صداي خوش، مداحي، آهنگ گذاشتن روي شعرهاي كتاب‌هاي درسي و... است. بهترين روش يادگيري اين بچه‌ها، شنيدن است. برايشان توضيح دهيد و بگوييد تا با آهنگ مطلب درسي‌شان را بخوانند؛ نيازي نيست اين آهنگ حرفه‌اي باشد حتي نشانه‌گذاري مطالب با ضربه‌زدن‌هاي مختلف مثلا انواع حيوانات با 3 ضربه، انواع سنگ‌ها با 4 ضربه و... مي‌تواند به آنها كمك كند.
6- ميان فردي‌ها
اين كودكان اغلب دوست دارند با ديگران تعامل كنند، حرف بزنند، راهنمايي كنند، كارگروهي كنند وگروه را هدايت كنند. اگر چنين فرزندي داريد بدانيد كه اين استعداد لازمه موفق شدن در بسياري از استعدادهاي ديگر است پس با ايجاد فرصت انجام كارهاي گروهي، بازي‌هاي گروهي، بيشتر كردن صله‌رحم، فرستادن او به دوره‌هاي كارآموزي در محيط‌هاي ديگر به غيراز خانواده و ايجاد رابطه صميمي بيشتر بين افراد خانواده به بهتر‌شدن روابط اجتماعي آنها كمك كنيد. اغلب اين بچه‌ها در آينده مي‌توانند مدير، معلم، روانشناس، جامعه‌شناس، مدير گروه‌هاي مختلف و مسئول شركت‌ها و سازمان‌ها باشند. اغلب يادگيري‌هاي موفق اين گروه وقتي است كه به‌صورت دسته‌جمعي درس بخوانند.
7- درون فردي‌ها
اين دسته از كودكان به خواسته‌ها، احساسات و اهداف خودعلاقه دارند و خودشناسي خوبي دارند. در رفتارهاي اين بچه‌ها علاقه به كارهاي انفرادي، برنامه‌ريزي براي آينده‌شان و تخيل درباره آينده را مي‌بينيد. اين بچه‌ها اغلب عزت‌نفس و خويشتن‌داري خوبي دارند. اين گروه از بچه‌ها در رشته‌هاي معنوي، فلسفي، درمانگري، برنامه‌ريزي مراكز و... مي‌توانند موفق شوند. بچه‌هاي اين گروه براي يادگيري بهتر بايد فضاي فردي داشته باشند، مجلات جمع‌آوري كنند و بايد اجازه داشته باشند خودشان به كارهاي شخصي و تكاليف‌شان رسيدگي كنند. تلاش براي واردكردن اين بچه‌ها به گروه اگر با شيوه‌هاي درست باشد كمي راهگشاست.
8- طبيعت‌گراها
كودكاني كه مهارت طبيعت‌گرايي دارند و به محيط‌زيست، اشكال طبيعي و هنرهاي وابسته آن علاقه دارند جزو اين دسته هستند. اگر مي‌خواهيد براي پرورش اين بچه‌ها كاري كنيد، از كتاب، فيلم، خريد ذره‌بين، استفاده از شبكه‌هاي مستند طبيعت در خانه، سرزدن به باغ‌وحش، سفر رفتن و تهيه يك باغچه كوچك در خانه كمك بگيريد. اين بچه‌ها مي‌توانند با حمايت شما يك گلخانه‌دار، مهندس كشاورزي، محيط‌بان، پرورش‌دهنده حيوانات در زمينه دامداري و... باشند. براي تقويت درس‌هاي مرتبط با علوم‌تجربي اين فرزندان، مهيا كردن تجربه‌هاي عملي در دل طبيعت بسيار تأثير‌گذار است.
- كارشناس: دكتر فروغ نيلچي‌زاده استاد حوزه و دانشگاه
دختري يكساله دارم و به‌دليل موقعيت شغلي همسرم اكثرا با فرزندم تنها هستم و همه كارهاي او را بايد خودم به تنهايي انجام دهم. همين موضوع فشار زيادي به من وارد مي‌كند و باعث مي‌شود تا گاهي اوقات از شدت خستگي و به‌صورت ناخودآگاه سر فرزندم داد بزنم و بعد حس عذاب وجدان شديدي به سراغم مي‌آيد. آيا اين كار در آينده بر روحيه او تأثير مي‌گذارد؟ و اينكه مرا راهنمايي كنيد كه چگونه مي‌توانم به اعصاب خودم مسلط باشم و سر فرزندم داد نزنم.
قطعا اين كار شما در روحيه فرزندتان تأثير مي‌گذارد. آيا اگر كسي سر شما داد بزند روي شما اثر منفي نخواهد داشت؟ يادتان باشد قدرت گيرندگي فرزندتان خيلي بيشتر از شماست. قطعا به‌خاطر فريادهاي شما او در آينده احساس بي‌پناهي و عدم‌امنيت عاطفي خواهد كرد. كودك شما خوب اين چيزها را مي‌فهمد. اگر به او اخم كنيد سريع به گريه مي‌افتد و اگر بخنديد مي‌خندد. شما زحمت مي‌كشيد و يك بركت الهي و يك كوچولوي بابركت را پرورش مي‌دهيد. اينكه در مقابل رفتار و حركات او كه خيلي وقت‌ها هم ظاهرا فكر مي‌كنيد حرف شما را نمي‌فهمد، دچار بي‌تابي مي‌شويد، رفتاري آسيب‌زننده است.
شما بايد از تنهايي كاذبتان بيرون بياييد و با فرزندتان به پارك، مسجد و جاهاي ديگر برويد. در يك محيط معنوي قرار بگيريد، ارتباط اجتماعي مناسب و سالم داشته باشيد و اين فرصت را براي اينكه دوست داشته شويد و ديگران هم اين امكان را داشته باشند كه به شما محبت كنند فراهم كرده باشيد. شما بايد فرصتي را بگذاريد و ازبين همسايه‌ها با يكي از آنها كه از لحاظ روحي و اخلاقي با هم هماهنگي بيشتري داريد انس بگيريد و بچه را به او بسپاريد و فرصتي را براي خود ايجاد كنيد كه كاري را كه دوست داريد انجام دهيد.
اگر همسايه خود را نمي‌شناسيد و با او آشنايي نداريد مي‌توانيد چندبار او را به خانه‌تان دعوت كنيد و رفتار و اخلاق او و فرزندانش را زيرنظر بگيريد. وقتي به يك اطمينان قلبي رسيديد راحت مي‌توانيد بچه را به او بسپاريد. از اين طريق اين امكان فراهم مي‌آيد كه شما از اين حالت خستگي بيرون بياييد. از سوي ديگر حتما فرصتي براي مطالعه، ورزش و پرداختن به علايق مورد نيازتان ايجاد كنيد و از اين طريق مي‌توانيد آن شادي و نشاط را در خود ايجاد كنيد.