هرچه قدرت دروني و خودكنترلي بچه‌ها يا همان وجدان تقويت شود، رفتارهاي درست بچه‌ها بيشتر مي‌شود. شما تا به حال براي رشد وجدان فرزندتان يا جلوگيري از تعطيلي وجدان آنها چه برنامه‌هايي داشته‌ايد؟
- بچه‌ها اينطوري با وجدان مي‌شوند
الگوي باوجداني باشيد
در لحظه‌هاي مختلفي كه شما مجبوريد انتخاب‌هاي كوچك داشته باشيد كودك‌تان در حال بررسي رفتار شماست. براي مثال شايد به‌نظر شما كسي متوجه مكالمه تلفن‌تان در مورد نفر سومي نباشد يا وقتي (به غيرواقعيت)، جواب همسرتان را به دروغ مي‌دهيد، به‌نظر خودتان در حال انجام دادن يك كار معمولي هستيد اما بچه‌ها تا سال‌ها از شما الگو مي‌گيرند. پس وجدان براي اينكه كجا، چطور و براي چه موضوعي برانگيخته شود به نمونه و الگو نياز دارد. وقتي براي گذشتن از چراغ قرمز دليل هم بياوريد و بارها اين موضوع تكرار شود، الگوي وجداني كه به بچه‌ها منتقل مي‌كنيد براساس منفعت شخصي است. اما اگر اشتباه خودتان را بپذيريد و مراقب رفتارهاي‌تان باشيد بيشتر از سخنراني‌ها و نصيحت كردن‌ها، روي بچه‌ها اثر مي‌گذاريد.
هرچه صميمي‌تر، اثرگذارتر
بچه‌ها وقتي از حرف‌هاي شما در مورد رفتارشان حرف‌شنوي دارند و وجدانشان انگيزه كنترل آنها را پيدا مي‌كند كه شما را دوست داشته باشند. هرچه رابطه شما كمتر شبيه بازرس‌ها، معلم‌ها و ناظم‌هاي خشن باشد و در بين بازي و تفريح، بدون داد و سرزنش خواسته‌تان را براي آنها توضيح دهيد بچه‌ها هم خودجوش‌تر تابع حرف‌هاي‌تان مي‌شوند و وجدانشان حتي در زمان غيبت شما قدرت كنترل آنها را خواهد داشت.
سرمشق‌هايي كه به وجدان بچه‌ها مي‌دهيد بايد روشن باشد. اگر قرار است بچه‌ها بدانند كه چرا اجازه استفاده دائم از تلويزيون را ندارند پس نياز است تا دليل شما را بشنوند تا وجدان آنها قدرت اثرگذاري بالاتري داشته باشد.
از باورها حرف بزنيد
كاري كه وجدان مي‌كند دقت به واقعيت آن چيزي است كه دارد اتفاق مي‌افتد پس جزئي‌نگر بودن بچه‌ها، استدلال كردن، قدرت سؤال پرسيدن و قضاوت كردن آنها را قوي كنيد. براي مثال مي‌توانيد از يك تمرين بدون هزينه و مورد علاقه بچه‌ها استفاده كنيد. زماني كه فرزندتان با دقت هرچه تمام در حال تلويزيون ديدن است به سراغ او برويد و بدون حرف زدن با هم فيلم تماشا كنيد. بعد از تمام شدن برنامه با هم صميمي حرف بزنيد و اجازه بدهيد بچه‌ها به جاي شخصيت داستان، خود را قرار دهند و آن وقت فكر كنند، تصميم‌گيري كنند، دليل بياورند، قضاوت كنند و شما بشنويد و گاهي با سؤال ذهن او را متوجه يك موضوع جديد براي فكر كردن كنيد.
- تمرين‌هاي كوچك وجداني
1- اگر فرزندتان به خانه آمد و گفت امروز دوستم آنقدر عصبانيم كرد كه مجبور شدم كتك‌اش بزنم، شما مي‌توانيد براي كمك به قدرت وجدان او در جواب بگوييد: چه اتفاقي افتاد؟ خودت فكر مي‌كني كار تو بهتر از كار دوست‌ات بود؟ در چنين تمرين‌هايي وقتي شما موفق هستيد كه بتوانيد به فرزندتان مرور آنچه گذشت را ياد بدهيد. اين مرحله براي تصميم‌گيري و قدرت بازدارندگي وجدان لازم است.
2- وقتي فرزندتان جواب سؤالتان را داد احتمالا منتظر واكنش شما مي‌شود اما به ياد داشته باشيد كه اگر عصباني شويد يا يك طرفه به قاضي برويد در حقيقت معيار قضاوت را اشتباه به وجدان او معرفي كرده‌ايد. هرچه صبورتر و آرام‌تر باشيد توان فكري بچه‌ها هم بيشتر مي‌شود. اينجا يك جواب خوب مي‌تواند اين باشد كه دوباره يك سؤال مطرح كنيد. راه بهتري براي جبران اشتباه دوست‌ات نبود؟ يا اينكه اگر هركس عصباني شود و ديگران را كتك بزند چه اتفاقي مي‌افتد؟ قرار نيست جوابي بدهيد كه فرد خوب يا بد معلوم شود بلكه اين نگاه قاضي شدن اگر كنار برود، ممكن است حتي فرزندتان پيشنهادي براي بهتر رفتار كردن را هم پيدا كند.
3- بخشي از هنر وجدان كمك به جبران خطاست. براي مثالي كه مطرح شد مي‌توانيد به فرزندتان همفكري بدهيد كه چطور علت ناراحتي‌اش را به دوستش بگويد و در عين حال بابت صدمه زدن به او عذرخواهي كند. در خانواده‌هايي كه پدر و مادر با بچه‌ها به‌صورت طولاني قهر مي‌كنند يا تعداد اين قهرها زياد است يا وقتي كودك‌شان عذرخواهي مي‌كند به جاي كمك به او براي جبران اشتباهش دائم مي‌گويند كه ببخشيد به چه دردي مي‌خوره و... در اين خانواده‌ها بچه‌ها در آينده تمايل كمتري به جبران اشتباهشان پيدا مي‌كنند.
4- بهترين حالت اين است كه قدرت بازداري وجدان مانع انجام اشتباه فرزندان شود نه اينكه ميل به جبران اشتباه دائم در بچه‌ها تقويت شود. همانطور كه در قرآن اشاره شده گروه منافقين افرادي هستند كه در حد خيلي زياد فقط ميل به عذر خواهي كردن در آنها وجود دارد و به‌دنبال انتخاب راه و كار درست نيستند. امام‌حسين(ع) درباره اين نكته مي‌فرمايند: «بپرهيز از كاري كه براي آن ناچار به عذرخواهي شوي زيرا مومن نه بدي كند و نه پوزش طلبد ولي منافق هر روز بدي مي‌كند و عذر مي‌خواهد». يكي از نكته‌هايي كه در اين حديث بايد مورد توجه قرار بگيرد، توجه بيشتر و تشويق كارهاي خوب و ميل به خوبي‌كردن است. براي ايجاد روحيه ميل به خوبي‌ها بايد كمك بچه‌ها باشيد و به آنها انتخاب راه‌هاي درست را يادآور شويد و در عين حال خودتان در حرف و عمل، فضاي پرتكراري از انجام كارهاي خير داشته باشيد.
- چطور وجدان بچه‌ها به خواب مي‌رود ؟
1- وجدان مثل يك عضله سالم در بچه‌ها از بدو تولد وجود دارد اما قدرت و اثرش به ميزان تمرين‌كردن فرد بستگي دارد. فكر كنيد در يك خانواده دفاع از خود به هر قيمتي ارزش دانسته شود و پدر و مادر دائم به بچه بگويند كه از خودت بايد دفاع كني. در اين شرايط احتمالا صفتي مثل احسان‌كردن كه جبران بهتري در برابر رفتار ناشايست ديگران است براي كودك معني پيدا نكرده است كه وجدان بخواهد در پي احسان‌كردن يا نكردن به كودك پيامي بدهد. همانطور كه اگر ظاهر و تيپ فرزندي براي والدينش مهم باشد احتمالا دائم به او تذكر مي‌دهد كه لباست را مرتب كن، اثرگذاري وجدان هم بدون تذكر به خواب مي‌رود.
2- وجدان مثل يك گياه به زمين خوب و بارور نياز دارد. محيط اجتماعي هم زمين كشت وجدان است، اگر فرزندي دائم پاي لپ‌تاپ، تبلت، تلويزيون و...باشد و كمتر با محيط اجتماعي تعامل داشته باشد مصداق همان ديكته نانوشته‌اي است كه غلط ندارد و كمتر اشتباه مي‌كند تا وجدانش بخواهد تمرين كند و قوي‌تر شود. مي‌توان طور ديگري هم نگاه كرد و گفت كه كم‌مهماني رفتن، تك فرزند بودن، كمك نكردن به ديگران و... فرصت‌هاي تمريني براي بيدارباش وجدان را از فرزند شما مي‌گيرد.
3- مطالعات نشان مي‌دهد افرادي كه به آنها كمتر احترام گذاشته شده است و رابطه صميمي كمتري با اطرافيان خود داشته‌اند به همين ميزان هم تمايل كمتري دارند كه به‌خودشان احترام بگذارند و بابت رفتارهاي غيراخلاقي به‌خود تذكر بدهند. وجدان بيدار براي انجام وظيفه خود اصلاح گري‌اش نياز دارد تا فرد در وهله اول عزت‌نفس داشته باشد تا بداند كه رفتارهاي او براي خودش و ديگران مهم و اثرگذار است. اگر به كودك دبستاني اجازه حرف زدن، مسئوليت‌پذيري و... ندهند او خود را با ارزش نمي‌داند كه بخواهد از رفتارهاي كم‌ارزش دوري كند يا رفتارهاي درست و باارزش انجام دهد كه وجدانش نياز به بيداري و اثرگذاري را حس كند.
4- اگر غذاي سالم به وجدان فرد نرسد، اثرگذاري وجدان ضعيف مي‌شود و به خواب مي‌رود. امام‌حسين(ع) با ديدن رفتارهاي غيرعاقلانه و نادرست سپاه يزيد در روز عاشورا فرمودند: «من شما را به راه راست مي‌خوانم اما شما از همه فرامين من سر باز مي‌زنيد و سخن مرا گوش نمي‌دهيد چرا كه شكم‌هاي شما از مال حرام پرشده و بر دل‌هاي شما شقاوت نهاده شده است». اينكه چه مالي حرام است را با كمي مطالعه به راحتي مي‌توانيد به‌دست بياوريد. نكته ديگر اين است كه پرهيز از مال حرام را در نخستين حضورهاي اجتماعي فرزندتان مثل رفتن به مهدكودك و... مي‌توانيد به او بياموزيد. مثلا آموزش استفاده از وسايل ديگران با اجازه گرفتن، مقدمه خوبي براي آموزش اين نكته است.
- قطب‌نمايي به نام وجدان
وجدان يك ابزار فطري براي قضاوت رفتار خوب يا بد هر فرد است كه اگر قدرت پيدا كند مي‌تواند فرد را به انجام كارهاي درست تشويق و از كارهاي اشتباه دور كند. وجدان آدم‌ها حتي بعد از انجام يك كار اشتباه هم صاحبش را رها نمي‌كند و با حس ناخوشايندي به اسم عذاب وجدان، دائم سعي مي‌كند كه فرد را براي جبران اشتباهش تحريك كند. وجدان در ذات همه آدم‌ها به يك اندازه بيداري دارد اما اثري كه خانواده و جامعه بر وجدان مي‌گذارد مي‌تواند قدرت و توانايي وجدان را رشد دهد يا مسيرآن را كج كند. بچه‌هايي كه وجدان بيدار دارند از اين جمله‌ها زياد استفاده مي‌كنند: بايد اين وسيله را به صاحبش برگردانم، اين مال من نيست. ببخشيد تقصير من بود. من كار خودم را مي‌كنم، تقلب كار اشتباهي است. درست است كه مامانم نيست اما من اجازه ندارم اين فيلم را ببينم.
نظر شما