با این حال وزارت جهاد کشاورزی از سال گذشته دست به کار شده و برای تحقق وعده چهار ساله خودکفایی در این محصول با استفاده از اعتبارات طرح افزایش تولید برنج، به اجرای این طرح با تاکید بر کشت ارقام پرمحصول و هیبرید و اعمال مدیریت صحیح زراعی پرداخته است.
تصویب‌نشدن و تخصیص‌نیافتن اعتبار ویژه به طرح خودکفایی برنج که باید آن را جزو موارد پیش بینی نشده به حساب آورد همراه با سایر مشکلات حوزه کشاورزی نظیر تغییر کاربری اراضی شالیزاری، بالابودن هزینه تولید و … همچنین اقدام های ناهمگون برخی دستگاه های اجرایی کشور از موانع پیشروی طرح مذکور مطابق برنامه‌ریزی های مسوولان بخش کشاورزی به شمار می روند.
دولت مسئول تامین اعتبارات است
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس با اشاره به این که یکی از وعده های وزیر جهاد کشاورزی در مجلس، خودکفایی محصولات راهبردی از جمله برنج بوده است، می گوید: ما نمایندگان مجلس، کاری به این نداریم که طرح خودکفایی برنج تصویب شده است یا نه. وزارت جهاد کشاورزی باید اعتبارات لازم را برای اجرایی کردن این طرح تامین کند و از آنجایی که منابع مالی در اختیار دولت است، بنابراین دولت موظف به تامین اعتبارات این طرح است.
سید جاسم ساعدی نگرش مجلس نسبت به لوایح و طرح های کشاورزی را مثبت ارزیابی می کند و اظهار می دارد: "از آنجایی که بستر و اراده خودکفایی در کشور وجود دارد، ما به آینده طرح خودکفایی برنج خوش‌بین هستیم و امیدواریم مسئولان وزارت جهاد کشاورزی مسایل مربوط به این طرح را پیگیری کنند.
ساعدی درباره این که مجلس در حمایت از طرح خودکفایی برنج چه اقدامی انجام داده است، پاسخ می دهد: تاکنون گزارشی از طرح خودکفایی برنج به کمیسیون کشاورزی مجلس ارائه نشده است. اگر وزارت جهاد کشاورزی بخواهد در زمینه خودکفایی برنج به مجلس لایحه دهد ما حرفی نداریم، اما تامین اعتبارات آن بر عهده دولت است.
وی هزینه بالای تولید برنج را یکی از مشکلات مربوط به خودکفایی در تولید برنج می داند و می‌گوید: 70 تا 75 درصد برنج کشور در2 استان گیلان و مازندران تولید می شود در حالی که آمار مربوط به قیمت تمام شده این محصول و اراضی شالیزاری، آمار خوبی نیست و 7/0 هکتار زمین برای هر کشاورز شمالی، رقم بسیار کمی است.
نماینده مردم شوش و دانیال در مجلس معتقد است: روند تجهیز و نوسازی و یکپارچه سازی اراضی کشاورزی، توسعه مکانیزاسیون و افزایش راندمان آبیاری باید سرعت بیشتری یابد تا هزینه های تولید کاهش و برنجکاری در کشور صرفه اقتصادی پیدا کند.
یکی از مسایل تاثیرگذار بر روند تولید و طرح خودکفایی برنج در کشور مربوط به حجم زیاد واردات برنج از راه‌های رسمی و غیررسمی است که بسیاری از مسئولان و کارشناسان بخش کشاورزی آن را بی رویه و به ضرر کشاورزان ارزیابی کرده‌اند.
طبق آمار رسمی گمرک از ابتدای سال 85 تا پایان اردیبهشت ماه امسال، یک میلیون و 400 هزار تن برنج وارد کشور شده است. علت واردات برنج از یک سو به اختلافات آماری مصرف سرانه برنج بین وزارت بازرگانی و جهاد کشاورزی باز می‌گردد؛ به طوری که وزارت بازرگانی مصرف سرانه برنج را برای هر نفر بین 40 تا 45 کیلوگرم و وزارت جهاد کشاورزی 5/36 کیلوگرم اعلام کرده است.
از سوی دیگر بنا به گفته مسئولان وزارت بازرگانی، واردات برنج برای تامین کالابرگی و نیاز بیمارستان ها، نیروی مسلح، بهزیستی و همچنین ذخیره راهبردی بوده است که تعجب بعضی از دست اندرکاران بخش کشاورزی را برانگیخته است.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس، واردات برنج از کشورهای پاکستان و هند را خطری برای تولید برنج داخلی ارزیابی و چنین ابراز عقیده می کند: برنج های وارداتی از پاکستان و هند به لحاظ قیمت، رقیب جدی برای تولیدات داخلی هستند، زیرا در این کشورها هزینه تولید به دلیل دستمزد کم کارگران، پایین است. علاوه بر این طرح خودکفایی برنج دارای زمانبندی است و اگر در بین راه، واردات بی رویه برنج صورت گیرد، این طرح توجیه اش را از دست می دهد و انگیزه و احساس امنیت کشاورزان کاهش می یابد.
وی در ادامه می‌گوید: به نظر می‌رسد تا کنون تعامل لازم بین وزارت بازرگانی و وزارت جهاد کشاورزی برای اجرای طرح های خودکفایی وجود نداشته و بهترین دلیل آن واردات برنج و شکر بیش از نیاز کشور است.
ساعدی می‌افزاید: اگر واردات برنج به دلیل مسائل سیاسی انجام شود باید این محصول وارداتی در انبار ذخیره و به اندازه نیاز مصرف وارد بازار شود. البته ما حامی مصرف کنندگان هم هستیم، اما معتقدیم تنظیم بازار باید به گونه ای صورت گیرد که قیمت محصولات منطقی باشد و تولید‌کنندگان دچار طمع نشوند.
وی درباره راهکارهای اخیر وزارت بازرگانی در حمایت از برنجکاران از طریق افزایش 150 درصدی تعرفه واردات برنج، خرید نقدی ارقام پرمحصول و استقرار مراکز خرید در استان های شمالی کشور ابراز می‌دارد: اقدام در این 3 زمینه می تواند یک تنفس برای طرح خودکفایی برنج محسوب شود مضاف بر این که با افزایش تعرفه واردات برنج، کشاورزان احساس امنیت خواهند کرد.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس در راستای افزایش تولید برنج، فعال‌تر شدن بخش خصوصی در زمینه انبارداری و ساخت سیلو را ضروری عنوان می کند.وی در حمایت از برنجکاران نیز بر تامین به موقع نهاده‌ها و ارائه 2 نوع تسهیلات بابت طرح های زمان دار مانند تسطیح اراضی کشاورزی و همچنین وام‌های جاری تاکید می ورزد.
خودکفایی برنج منطقی است
قربانعلی نعمت زاده مخبر کمیسیون کشاورزی مجلس می‌گوید: بحث مربوط به طرح خودکفایی برنج به سال 75 بازمی گردد، با این حال عزم جدی و سازمانی در دستگاه متولی طی سال های گذشته کمتر مشاهده شده است. خوشبختانه در دولت نهم با تاکید مهندس اسکندری وزیر جهاد کشاورزی بر تسریع در برنامه خودکفایی برنج، فعالیت هایی آغاز شده است، اما این فعالیت ها متناسب با ضرورت نیاز نیست.
وی بخش اصلی مشکلات و موانع خودکفایی برنج را ناشی از عوامل برون‌سازمانی و همخوانی‌نداشتن سیاست‌های کشور در مورد امنیت غذایی می داند و اظهار می دارد: عوامل تاثیرگذار خارج از وزارت جهاد کشاورزی یعنی وزارت بازرگانی، شورای اقتصاد و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تاکنون سیاست های خود را در حمایت از مصرف کنندگان و به زیان تولید‌کنندگان اعمال کرده اند و ما با مسامحه از کنار این سیاست ها عبور کرده ایم.
نکته دیگری که مخبر کمیسیون کشاورزی آن را تهدید جدی برای خودکفایی برنج برمی شمارد تغییر کاربری اراضی شالیزاری و تبدیل این اراضی به باغات یا سایر فعالیت های اقتصادی مانند ساخت مسکن است.
به باور وی هر چند تغییر کاربری اراضی شالیزاری از نظر امنیت غذایی عمل ناپسندی است، اما از نظر تفکر اقتصادی، کشاورزان نیز مانند سایر قشرهای جامعه به دنبال سرمایه گذاری هستند که برایشان سودمند باشد.
نعمت زاده با بیان این که آمار و ارقام سازمان های جهاد کشاورزی استان های شمالی متعلق به ده سال پیش است، می‌گوید: سطح زیر کشت برنج استان مازندران در 10 سال، پیش 230 تا 240 هزار هکتار بوده و با وجود تغییر کاربری اراضی شالیزاری، هنوز هم مسئولان بخش کشاورزی این استان، آمار مربوط به 10 سال گذشته را اعلام می کنند، در صورتی که بنا به گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان مازندران، سطح زیر کشت برنج در این استان به 175 هزار هکتار کاهش یافته است.
وی همچنین، حجم واردات برنج را بیش از نیاز و ظرفیت کشور می داند و اظهارات وزارت بازرگانی مبنی بر انجام واردات برنج به دلیل تامین نیاز نیروهای مسلح، بیمارستان و … را بهانه ای به منظور واردات برنج و فرار از انتقادها تلقی می کند.
نماینده مردم قائمشهر و سوادکوه در مجلس، رقم 40 تا 45 کیلوگرمی مصرف سرانه برنج را قابل قبول نمی داند و این پرسش را مطرح می کند که وزارت بازرگانی بر اساس کدام آمار و نظرسنجی سرانه مصرف برنج برای هر نفر را این میزان اعلام کرده است.
وی در خصوص امکان تحقق خودکفایی برنج در کشور بر این باورست: چنانچه تمهیدات اداری، سیاسی و اجرایی در کشور اندیشه شود با توجه به ظرفیت‌های بالقوه کشور، توان تحقیقاتی برای دستیابی به ارقام پرمحصول چه به صورت ارقام نوترکیب خالص یا بذر هیبرید و اصلاح شده و همچنین پشتکار دولت و وزیر جهاد کشاورزی می توان گام های بزرگی در راستای خودکفایی برنج برداشت.
مخبر کمیسیون کشاورزی مجلس، خودکفایی برنج در کشور را منطقی توصیف می کند و می گوید: در استان های شمالی کشور 60 درصد روان آب ها به دریا می ریزد و اگر اراضی کشاورزی برنجکاری نشود روان آب ها هدر می‌رود.
وی در همین حال اذعان می دارد: ما حاضریم با مخالفان خودکفایی برنج از نظر قیمت جهانی و مساله آب مناظره داشته باشیم.
نعمت زاده با اعلام آمادگی کمیسیون کشاورزی مجلس در حمایت از طرح خودکفایی برنج به لحاظ کارشناسی و حقوقی، خواستار ارایه گزارش از طرح خودکفایی برنج و همچنین تقویت رابطه بین وزارت جهاد کشاورزی با کمیسیون کشاورزی است.
ضرورت افزایش تنوع الگوی غذایی
مجید نیک نژاد کارشناس ارشد کشاورزی که در زمینه برنج، تحقیقاتی را در کشور ژاپن انجام داده است محدودیت زمین های زراعی، توزیع و مصرف نامناسب آب و بالا بودن هزینه های تولید را از مشکلات مربوط به افزایش تولید و خودکفایی برنج در کشور برمی شمارد.
وی با بیان این که کشاورزان در استان های شمالی بیشتر به دنبال کشت ارقام محلی و بومی هستند، می‌گوید: به دلیل پایین بودن مصرف آب و هزینه تولید، کوتاه بودن دوره رشد و امکان نشاکاری دوباره و یا کشت رتون همچنین بالابودن قیمت ارقام محلی و فرهنگ غالب برای مصرف برنج با کیفیت، تولید ارقام محلی برای کشاورزان از نظر اقتصادی با‌صرفه‌تر است.
درباره امکان و شرایط خودکفا شدن در تولید برنج، یکی از موضوع هایی که این روزها بدان اشاره می شود مصرف بهینه برنج و یا به عبارتی اصلاح فرهنگ مصرف است. آمارها نشان می دهد طی یکی دو دهه اخیر متوسط رشد مصرف برنج در ایران بیش از 20 درصد افزایش یافته است. طبق آمار سال 73 متوسط مصرف سرانه برنج در کشور 2/33 کیلوگرم برای هر نفر بوده است.
به گفته کارشناسان، ادامه این روند می‌تواند علاوه بر تحمیل هزینه های اقتصادی؛ تبعات بهداشتی به همراه داشته باشد.نیک‌نژاد، خودکفایی برنج را در صورت تغییر الگوی مصرف غذا و همکاری مردم ممکن می داند و بر این عقیده است که خودکفایی برنج صرفا از طریق تولید میسر نیست بلکه باید الگوی تنوع مصرف غذا را بالا برد و از جایگزین های غذایی مانند سیب زمینی استفاده کرد.
وی می‌افزاید: ژاپن با تغییر الگوی غذایی توانسته است به خودکفایی برنج دست یابد.
کارشناس ارشد کشاورزی ادامه می دهد: ژاپن با وجود کمبود زمین و آب و داشتن صدها میلیارد دلار ذخیره ارزی ترجیح می دهد در تولید محصولات غذایی خودکفا باشد و مردم نیز به برنامه ریزی های دولت اعتماد می کنند.
مجید نیک نژاد با اشاره به این که اهرم اقتصادی در دنیا در دست کشورهای صادر کننده است، اظهار می دارد: کشورهای بنگلادش و ویتنام به علت افزایش جمعیت از چرخه صادرات به تدریج خارج می شوند و بدین ترتیب در آینده بخش اعظمی از صادرات برنج در اختیار آمریکا قرار خواهد گرفت. از این رو با توجه به تغییرات در بازار عرضه؛ خودکفایی برنج در کشور ضروری است و این امر به اراده ملی نیاز دارد.