مسئولان وزارت بهداشت مي‌گويند: 2 هزار و 875 پايگاه بهداشتي و مركز خدمات سلامت در 17 استان كشور از جمله اصفهان، البرز، هرمزگان، خراسان رضوی، قم، خوزستان، زنجان، کرمان، آذربایجان شرقی، کردستان، یزد، کهگیلویه و بویراحمد، تهران، همدان، کرمانشاه، قزوین و آذربایجان غربی با هدف پوشش و ارتقای سلامت جمعیت ساکن در حاشیه شهرها به طور همزمان با حضور وزير بهداشت افتتاح مي‌شود.
آنها اعلام كرده‌اند كه افتتاح پایگاه‌ها و مراکز جامع خدمات سلامت یکی از بسته‌های خدمتی برنامه تحول بهداشت است که برای ارایه خدمات سطح یک بهداشتی به حاشیه‌نشینان و سکونت‌های غیررسمی در سه مرحله، برای حاشیه‌نشینان، شهرهای 20 تا 50 هزار نفر جمعیت و شهرهای بالای 50 هزار نفر اجرا مي‌شود. هدف عمده این برنامه عمدتا کنترل و پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیرواگیر اعلام شده است.
- حاشينه‌نشيني در ايران و جهان
بر اساس مطالعات سازمان ملل، حاشيه‌نشيني چالش اصلي هزاره سوم خواهد بود. در سال 2012 ، 33 درصد جمعیت شهری یعنی 863 ميليون نفر در کشورهای در حال توسعه به عنوان حاشيه‌نشين‌های شهرها شناخته شدند. همين درصد براي كشورهاي غرب آسيا كه شامل ايران نيز مي‌شود، 25 درصد جمعيت شهري ذكر شده است. برآورد می‌شود که تا سال 2020 رقم كل حاشيه‌نشينان شهري جهان تقريباً به 1400 ميليون نفر افزايش یابد.
جمعيت كشور ايران به عنوان شانزدهمين كشور پرجمعيت جهان طي سال‌هاي 1355 تا 1390، 23/2 برابر افزايش يافته است. رشد جمعيت شهري كشور طي همين مدت بيش از 5 برابر بوده است. طي سال‌های گذشته به جز درشهرهاي بزرگ كشور، تنها در استان تهران پديده جديدي بروز كرده كه تقريباً غيرمتعارف بوده است و آن افزايش انفجاري جمعيت روستايي یا همان حاشیه‌نشینی استان تهران است.
در خوشبينانه‌ترين برآوردها از کل جمعيت حاشيه‌نشين در جهان، حدود 7 تا 10 ميليون نفر آن در كشور ما زندگي مي‌كنند. این افراد تا کنون در 700 سکونتگاه غیررسمی در کشور شناسایی شده‌اند.
- حاشينه‌نشينان چه كساني هستند؟
كارشناسان مي‌گويند: حاشيه‌نشينان كساني هستند كه در محدوده اقتصادي شهرها زندگي مي‌كنند ولی جذب نظام اجتماعي و اقتصادي شهري نشده‌اند و به عنوان يك شهروند مشروع در جامعه شهري پذيرفته نشده‌اند.
به گفته پژوهشگران، حاشيه‌نشينان، بيشتر افراد مهاجر روستايي و عشاير و كمتر شهري هستند كه اغلب فاقد مهارت لازم و در بعضي از اوقات غيرماهرند. اين افراد بيشتر به دليل محدوديت‌های موجود در زادگاه خود و كمتر به دليل عوامل جاذب شهري، به شهرها روي مي‌آورند. اين افراد به دليل عدم تطبيق با محيط شهري از يك سو و عوامل پس ران شهري از ديگر سو، در كانون‌هايي از شهر به صورت بهم پيوسته يا جدا از يكديگر ساكن مي‌شوند كه از جمله مشخصات اين محلات حاشيه‌نشين، پايين بودن سطح بهداشت، بروز جرائم و انزواي اجتماعي است.
گرچه به گفته كارشناسان و نهادهايي كه حاشينه‌نشيني را تعريف كرده‌اند، حاشيه‌نشيني مفهومي ذهني است كه مصاديق آن از شهري به شهر ديگر و از كشوري به كشور ديگر متفاوت است اما در عين حال بايد پذيرفت كه حاشيه‌نشيني يك زيست‌گاه انساني پرجمعيت است كه مسكن مردم در آن استاندارد نيست و محلات هم كثيف و غيربهداشتي است. به همين دليل، حاشينه‌نشينان هميشه با آسيب‌هاي مختلف، مواجه بوده و هستند.
كمبود شديد خدمات رفاهي، اجتماعي، فرهنگي و زيرساخت‌هاي شهري، استاندارد نبودن محل زندگي، احتمال بروز رفتارهاي پرخطر، اشتغال به مشاغل غيرعادي، نداشتن امكانات اوليه بهداشتي و به دنبال آن، افزايش بيماري‌ها، نبود شبكه فاضلاب يا دفع غيربهداشتی آن، رهاسازي زباله، غيربهداشتي بودن مساكن ، نداشتن تهويه و سرويس مناسب بهداشتي و فضاي مكفي، حداقل برخورداري از خدمات رفاهي، فقر، نبود حداقل شرايط بهداشتي، بي‌بهره ماندن از خدمات شهري، نبود دسترسي يا بي‌رغبتي نسبت به آموزش و پرورش، اضطراب دائمي به علت استفاده غيرمجاز از زمين، آب و برق از جمله برخي از آسيب‌هاي حاشيه‌نشيني عنوان شده است.
- حل مشكلات حاشينه‌نشينان از حرف تا عمل
سال‌هاست كه مسئولان كشور از ساماندهي وضعيت حاشيه‌نشينان مي‌گويند و اما در عمل همچنان بحث حاشيه‌نشيني در ايران، دغدغه مسئولان است و حاشيه‌نشينان، همچنان مدعي هستند كه مشكلات‌شان وجود دارد و با مشكلات دست و پنجه نرم مي‌كنند.
اما واقعيت انكارناپذير آن است كه حاشينه‌نشينان در ايران، با مشكلات جدي دست به گريبان هستند و محتاج توانمندسازي. حاشيه نشين ها در خلأ زندگي نمي‌كنند و اگر انتظار داريم آنها قواعد شهروندي را رعايت كنند، حقوق شهروندي آنها نيز نبايد مغفول بماند.
واقعيت اين است كه هر دستگاه، مسئول و شهروندي، حداقل در ظاهر موافق ساماندهي حاشيه‌نشينان است اما در عمل، مشكلاتي كه در اين حوزه بر سيماي شهرهاي كشورمان نشسته است، فقدان همكاري‌هاي بين‌بخشي بين وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را فرياد مي‌زنند.
شايد به جرأت بتوان گفت كه تاكنون برنامه جامع و فراگير براي حل مشكلات حاشينه‌نشينان كل كشور، به شكل مستمر و جدي و با توان تمام و ظرفيت وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي ذي‌ربط اجرايي نشده است؛ برنامه‌هايي كه فقط و فقط با اولويت قرار دادن مشكلات حاشينه‌نشينان از همه ابعاد تنظيم و تدوين شده باشد و به طور تدريجي بتواند مشكلات حاشينه‌نشينان را كه به تعبيري از آنها به عنوان شهرهاي پنهان هم نام برده شده است، برطرف كند.
يادمان باشد كه حاشيه‌نشينان هموطنان ما هستند كه به هزاران دليل اصلي و فرعي حاشيه‌نشين شده‌اند. آنها هم خواهان زندگي خوب، كار خوب، حقوق مناسب، سطح بهداشت مناسب و ... هستند. آنها هم تمايل دارند كه فرزندان‌شان در محيط مناسب بخوابند، درس بخوانند و ...
كودكاني كه در حاشيه شهرها زندگي مي‌كنند در معرض آسيب‌هاي جدي هستند. چهره‌هاي معصوم، دست‌هاي كوچك و قلب‌هاي مهربان‌شان، توان اين همه درد را ندارند.
حاشيه‌نشينان نيازمند توجه جدي، ايجايي، پيگيرانه، مسئولانه هستند. حل مشكلات آنها تنها از عهده يك سازمان و نهاد برنمي‌آيد. حاشينه‌نشينان مي‌توانند هر يك سرمايه اجتماعي براي كشور ما به حساب آيند و هر يك مولد باشند؛ به شرط توجه و همكاري بين‌بخشي همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌هاي ذي‌ربط.
وزارت بهداشت اعلام كرده است كه نخستين دستگاهي است كه وضعيت حاشينه‌نشينان را ساماندهي مي‌كند اين اقدام وزارت بهداشت را به فال نيك مي‌گيريم و به انتظار مي‌نشينيم تا مشكلات حاشيه‌نشينان كشورمان با همكاري و همياري همه نهادهاي مسئول و البته مشاركت مردم به ويژه خود حاشيه‌نشينان، برطرف شود.
حل مشكلات حاشينه‌نشينان در حوزه بهداشت و درمان، قدم بزرگي است كه اميدواريم با برنامه و نظم خاص و به طور مستمر و پيگير، ادامه يابد و به سرانجام رسد.