این در حالی است که امسال پس از افزایش قیمت لبنیات، وزارت بازرگانی به استناد ابلاغیه شورای اقتصاد از بازگشت قیمت این محصولات به قیمت‌های سال گذشته در 3 قلم فرآورده عمده لبنی شامل ماست و شیر کم‌چرب و پنیر بسته‌بندی (uf) خبر داده و شرکت‌های دولتی تولید‌کننده این محصولات نیز بازگشت قیمت‌ها به قیمت‌ها سال گذشته را اعلام کردند.
اما سایر محصولات لبنی پر‌چرب از شمول قیمت‌گذاری خارج شد. این در حالی است که در ماه‌های گذشته نه تنها قیمت برخی فرآورده‌های لبنی کاهش نیافته بلکه شرکت‌های دولتی و خصوصی تولید‌کننده لبنیات با تغییر الگوی تولید از محصولات کم چرب به فرآورده‌های پر چرب و تغییر در وزن محصولات عرضه شده به بازار عملا از اجرای این مصوبه را با استناد افزایش قیمت تمام شده تولید این فرآورده‌ها خودداری کردند.
این امر موجب سرگردانی مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و حتی فروشند‌گان این محصولات به‌دلیل تغییر مداوم در قیمت، کیفیت و کمیت این فرآورده‌ها شده است.
***
تداوم نوسان قیمت و عرضه لبنیات
در حالی که بر اساس اعلام سازمان حمایت 2 شرکت دولتی تولید لبنیات که در سال گذشته افزایش قیمتی نداشته‌اند اخیرا با موافقت وزارت بازرگانی مجاز به افزایش قیمت تا سقف 10 درصد شده‌اند، نوسان قیمت و عرضه فرآورده‌های لبنی به ویژه در محصولات کم چرب همچنان تداوم داشته و این امر موجب شده است تا تولیدکنندگان خصوصی و دولتی لبنیات مجددا نسبت به افزایش قیمت‌ها بدون تغییر کمی و کیفی محصولات تولیدی اقدام کنند.
این شرکت‌ها با کاهش وزن یا کیفیت محصولات و افزایش قیمت فرآورده‌های لبنی پر‌چرب به نوعی کاهش اثرات این مصوبه بر تولید را دنبال کرده و هنوز هیچ اقدام اجرایی کارآمدی در این زمینه صورت نگرفته است.
با این روند به‌نظر می‌رسد وزارت بازرگانی در برخورد با این تخلفات شیوه مماشات با شرکت‌های تولیدی و پذیرش تدریجی افزایش قیمت‌ها توسط مصرف‌کنندگان را در پیش گرفته است.
نکته اساسی در تنظیم بازار لبنیات، شیوه برخورد دستگاه‌های نظارتی و میزان کارآمدی سیاستگزاری مسئولین ذیربط در جلوگیری از نابسامانی قیمت و عرضه این فرآورده‌ها است، موضوعی که تا کنون هیچ نمود عینی در کاهش یا حداقل جلوگیری از افزایش قیمت‌ها نداشته است.
بررسی قیمت برخی فرآورده‌های لبنی در برخی شرکت‌های تولیدی نشانگر افزایش قیمت این محصولات است که این افزایش قیمت از سوی برخی شرکت‌های خصوصی بیشتر اعمال شده است.
با این روند اکنون قیمت ماست نیم‌کیلویی پاک از 350 به 550 تومان، ماست دبه‌ای 2.5 کیلویی دامداران از 1950 به 2300 تومان ماست یک کیلویی دامداران از 980 به 1200 شیر پر‌چرب یک لیتری دامداران از 550 به 700 تومان و شیر کم چرب یک لیتری این شرکت نیز به همین میزان افزایش قیمت داشته است.
همچنین در حالی که برخی محصولات مانند ماست آرسیل یک کیلویی شرکت پگاه کمتر توزیع شده و با کاهش وزن همراه بوده است. قیمت برخی انواع پنیر نیز افزایش داشته است.
به نحوی که اکنون پنیر سفید400 آمل از 1250 به 1500، پنیر 100 گرمی پاک از 230 به 450 تومان و پنیر ساده 100 گرمی پگاه از 300 به 350 تومان و پنیر 200 گرمی روزانه از 600 به 750 تومان و پنیر 500 گرمی این شرکت از 1350 به 1600 تومان افزایش قیمت داشته است.
از سوی دیگر وزن پنیر 400 گرمی پگاه به 350 گرم کاهش یافته و به قیمت 1150 تومان عرضه می‌شود.
با این وجود، محمد حسن نعمت‌اللهی، معاون بازرسی و نظارت بر قیمت و عرضه کالاها و خدمات سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در گفت‌وگو با خبرنگار ما آخرین وضعیت تنظیم بازار لبنیات را عنوان کرد که بیانگر واقعیت‌های دیگری است.
- آیا افزایش قیمت لبنیات تا سقف 10 درصد توسط 2 شرکت تولید‌کننده دولتی ابلاغ شده است؟
افزایش قیمت فرآورده‌های لبنی تا سقف 10 درصد توسط شرکت پگاه ابلاغ شده اما از اعمال این افزایش قیمت توسط شرکت پاک اطلاع دقیقی ندارم.
این افزایش قیمت در فرآورده‌های لبنی کم چرب شامل 3 گروه کالایی مشمول مصوبه شورای اقتصاد اعمال خواهد شد و قیمت فرآورده‌های لبنی پر‌چرب نیز مشمول قیمت‌گذاری نبوده و اعمال افزایش قیمت در این فرآورده‌ها تابع ابلاغیه افزایش قیمت تا سقف 10 درصد نیست.
- با وجود ابلاغ مصوبه شورای اقتصاد در زمینه بازگشت قیمت 3 قلم عمده محصول لبنی کم چرب به قیمت‌های سال گذشته هنوز برخی شرکت‌های خصوصی نسبت به بازگشت قیمت‌ها اقدام نکرده و حتی برخی شرکت‌ها افزایش قیمت بیش از 10 درصدی را در محصولات کم‌چرب و پر‌چرب اعمال کرده‌اند، سازمان بازرسی چه برخوردی با افزایش خزنده قیمت‌ها داشته است؟
افزایش قیمت فرآورده‌های لبنی کم‌چرب که مشمول مصوبه شورای اقتصاد است، غیر‌قانونی بوده و سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و عرضه کالا و خدمات با متخلفین برخورد تعزیراتی می‌کند.
جدای از آنچه بر اساس مصوبات دولت و ابلاغیه وزارت بازرگانی برای افزایش قیمت محصولات لبنی کم‌چرب پیش‌بینی شده، هرگونه افزایش قیمت توسط شرکت‌های خصوصی یا دولتی تولید‌کننده این فرآورده‌ها تخلف محسوب شده و شرکت‌های دولتی یا خصوصی تولید لبنیات ملزم به بازگرداندن قیمت‌ها هستند. اما افزایش قیمت محصولات پر‌چرب مشمول این قاعده نخواهد بود.
- شرکت‌های تولید‌کننده لبنیات افزایش قیمت شیر خام و مواد اولیه بسته بندی را عامل افزایش قیمت تمام شده تلقی نموده و معتقدند با این روند این شرکت‌های برای جلوگیری از زیان‌دهی ناچار به افزایش قیمت یا دریافت یارانه هستند و وزیر بازرگانی نیز پیش از این نیز وعده جبران زیان این شرکت‌ها را داده بود تا کنون در این زمینه چه اقدامی‌صورت گرفته است؟
در زمینه محصولات پتروشیمی و مواد اولیه بسته بندی افزایش قیمتی صورت نگرفته است. نگرانی تولیدکنندگان فرآورده‌های لبنی از این بود که درصورت آزادسازی قیمت محصولات پتروشیمی، قیمت تمام شده مواد بسته‌بندی نیز افزایش یافته و با این روند قیمت تمام شده تولید لبنیات نیز افزایش می‌یابد اما هنوز این آزادسازی صورت نگرفته و افزایش قیمتی را در مواد اولیه بسته‌بندی لبنیات شاهد نبود‌ه‌ایم.
اما در مورد قیمت شیر خام هر ساله بر اساس مصوبات شورای اقتصاد قیمت‌ها تغییراتی را دارد و امسال نیز افزایشی داشته است. اما این که افزایش قیمت شیر‌خام تأثیری در افزایش قیمت تمام شده لبنیات داشته یا خیر نیز 2 موضوع مطرح است نخست آنکه آیا قیمتی که قبلا توسط شرکت‌های لبنی اعمال می‌شده و اکنون با مصوبه شورای اقتصاد تثبیت شده با قیمت شیر خریداری شده توسط این شرکت‌ها با هر درصد چربی موجب ضرر و زیان این شرکت‌ها خواهد شد یا خیر؟
در سال‌های گذشته نیز اعلام شد که هر تولیدکنندهای که با افزایش قیمت شیر خام دچار ضرر و زیان شده می‌تواند با ارائه مدارک مستدل نسبت به جبران این ضرور اقدام کند هیچ تولیدکنندهای نتوانست ثابت کند که این افزایش قیمت موجب زیان شده است.
از سوی دیگر امسال نیز نخستین قدم در راستای بررسی این ادعا و جبران ضرر و زیان تولیدکنندگان این است که شرکت‌های مدعی اسناد و صورت‌های مالی خود را ارائه دهند تا بررسی شود که افزایش نرخ شیر‌خام تا چه حد موجب زیان آنها شده و سپس درصورت اثبات این ادعا نسبت به جبران این زیان با پرداخت یارانه اقدام خواهد شد.
همان‌طور که وزیر بازرگانی نیز اعلام کردند درصورت اثبات رسمی این ضرر و زیان بر اساس اسناد معتبر نسبت به جبران آن اقدام خواهد شد. به این ترتیب افزایش نرخ پایه شیر خام یا شیر خریداری شده شرکت‌های لبنی از دامداران به خودی خود نمی‌تواند مجوزی برای افزایش قیمت فرآورده‌های لبنی به ویژه در زمینه محصولات لبنی کم‌چرب باشد.
این که در سال‌جاری شرکت‌های لبنی چنین ادعایی را مطرح کرده‌باشند اطلاعی ندارم اما آنچه در سال گذشته در این زمینه مطرح شد قادر به اثبات تأثیر افزایش نرخ شیر خام در ضرر و زیان تولیدکنندگان فرآورده‌های لبنی نبوده است.
این اسناد به معاونت کالاهای مصرفی سازمان حمایت ارائه و پس از بررسی در مورد آن تصمیم‌گیری می‌شود. با این وجود حتی درصورت اثبات ضرر و زیان شرکت‌های لبنی به‌دلیل افزایش نرخ شیر یا سایر نهاده‌های تولید نیز این امر نمی‌تواند مجوزی برای افزایش خودسرانه قیمت‌ها باشد بلکه راهکار قانونی پیش‌بینی شده در این زمینه پرداخت یارانه پس از بررسی و اثبات ادعای ضرر و زیان است.
فلسفه این موضوع آن است که اگر تولیدکنندهای به‌دلیل تبعات ناشی از تصمیم دولت دچار ضرر و زیان شد این زیان جبران شود. مشکل اصلی اثبات این ادعاست چرا که واحدهای تولید لبنیات هزینه‌های متفرقه‌ای دارند که با کاهش آن قادر خواهند بود این افزایش قیمت را جبران و از ضرر و زیان جلوگیری کنند.
- نتیجه شیوه کنونی تنظیم بازار لبنیات، کاهش تولید محصولات لبنی کم چرب و گرایش تولیدکنندگان بوده، این رویکرد تا چه حد توجیه پذیر است؟
این موضوع که شرکت‌های تولیدی با تثبیت نرخ محصولات لبنی کم‌چرب به سمت تولید لبنیات پر‌چرب رفته‌اند درست است اما باید توجه کرد که تولیدکنندگان برای تولید کالای لبنی پر‌چرب نیازمند چربی هستند چرا که شیر خام به اندازه‌ای از چربی برخوردار نیست که بتوان همه محصولات لبنی پر‌چرب را تولید کرد، رویکرد وزارت بازرگانی آن بوده است که روند کنونی تولید محصولات لبنی پر‌چرب به شکلی مستمر قابل تداوم نخواهد بود و اکنون نیز بسیاری از تولیدکنندگان لبنیات که با این سمت حرکت کرده‌بودند، اکنون مجددا محصولات لبنی کم‌چرب نیز تولید می‌کنند.
گرچه گرایش به تولید محصولات لبنی پر‌چرب راه معقولی برای فرار از قیمت‌گذاری بوده و نمی‌توان با این موضوع برخورد تعزیراتی کرد چرا که فرآورده‌های لبنی پر‌چرب مشمول قیمت‌گذاری نیست.
- این نگرش زیان مصرف‌کننده و مسایل بهداشتی ناشی از مصرف محصولات لبنی پر‌چرب را به‌دنبال دارد، این تنظیم بازار لبنیات تا چه حد کارآمد است؟
متولی تولید وزارت صنایع است و این که به چه شیوه‌ای این شرکت‌ها محصولات خود را تولید و عرضه کنند نیز بر عهده این وزارتخانه است، همچنین در زمینه مسایل بهداشتی و تأثیر تولید محصولات لبنی پر‌چرب بر سلامتی مصرف‌کنندگان باید سایر دستگاه‌های متولی پیگیری کنند.
سازمان بازرسی مسئول نظارت بر اجرای مصوبه دولت در زمینه قیمت محصولات لبنی کم‌چرب بوده و سیاست تولید شرکت‌های لبنی در حیطه اختیارات این سازمان نیست.
با این وجود شرکت‌های لبنی که بیشتر به سمت تولید محصولات لبنی پر‌چرب گرایش دارند بخشی از مشتریان خود را از دست خواهند داد و این امر خود عاملی در اصلاح شیوه تولید خواهد بود.
- از دیگر تبعات مصوبه شورای اقتصاد برای بازگشت قیمت لبنیات کم‌چرب به قیمت‌های سال گذشته کاهش کمی و کیفی تولیدات بوده است به نحوی که اکنون وزن واقعی بسیاری از این کالاها با وزن درج شده روی کالا همخوانی ندارد، سازمان بازرسی در این زمینه چه اقدامی انجام داده است؟
در زمینه تغییرات کیفی نیز سازمان بازرسی صاحب‌نظر نبوده و مؤسسه استاندارد یا دانشگاه علوم پزشکی باید در این زمینه اظهار نظر کنند در زمینه کاهش کمی لبنیات عرضه شده به بازار نیز باید توجه کرد که شرکت‌های لبنی برای تولید هر محصولی باید پروانه ساخت داشته باشد و تغییر کمی هر کالایی نیازمند پروانه ساخت متناسب با آن است این که کالای تغییر وزن داشته و مطابق با پروانه ساخت مثلا از یک کیلو گرم به 900 گرم کاهش وزن داشته و این مشخصات روی کالا نیز درج شود تخلف نیست اما درصورتی که وزن کالا با مشخصات درج شده روی کالا تخلف محسوب می‌شود و سازمان بازرسی با آن برخورد خواهدکرد.
- در حالی که اکنون نوسان قیمت و عرضه لبنیات افزایش یافته، سازمان بازرسی چه نظارتی بر عرضه این کالاها دارد؟
پس از ابلاغ مصوبه تثبیت نرخ محصولات لبنی کم‌چرب گروهی متشکل از نمایندگان بازرسی ویژه رئیس‌جمهوری و نهاد ریاست‌جمهوری، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان مدیریت، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان برای بررسی قیمت‌ها اقدام کردند و نتیجه ارائه شده به ستاد تنظیم بازار حاکی از رعایت قیمت و کمیت محصولات عرضه شده از سوی بسیاری از شرکت‌های لبنی بود گرچه با این وجود هرگونه نوسان قیمت و عرضه این فرآورده‌ها که گزارش شود از سوی سازمان بازرسی پیگیری خواهد شد.
باید توجه کرد که سازمان بازرسی در خط تولید این محصولات مستقر نیست تا هر گونه تغییر قیمت و عرضه را کنترل کند بلکه بر اساس اخبار و گزارش‌های دریافتی و نسبت به بررسی و برخورد با تخلفات احتمالی اقدام خواهد کرد.
- آیا مشکلات سازمانی موجود پیرامون ادغام سازمان حمایت و سازمان بازرسی تأثیر منفی بر کنترل بازار کالاهای مختلف نداشته، ضعف مشهود در رصد کردن بازار کالاهای مشمول قیمت‌گذاری دولت ناشی از چه مسایلی است؟
واقعیت آن است که کالاهای مشمول قیمت‌گذاری و کنترل که به سازمان بازرسی محول شده به حدی زیاد است که با توجه به مقدورات این سازمان قادر به رصد‌کردن مداوم و مستمر بازار نیستیم.
با این روند سازمان بازرسی برای کنترل قیمت‌ها بر اساس گزارش‌های دریافتی، تکالیفی که برای سازمان در کنترل قیمت کالاهای مختلف تعیین می‌شود و متناسب با نوسان قیمت کالاها نسبت به کنترل قیمت‌ها اقدام خواهد کرد. با این وجود اکنون لبنیات اولویت آخر کنترل قیمت در این سازمان است مگر آن که گزارش‌های دریافتی حاکی از نوسان قیمت و عرضه این کالا باشد.
گرچه برای کالاهای مهم مانند گوشت قرمز، تخم‌مرغ یا مصالح ساختمانی به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه کنترل مداوم اعمال می‌شود، اما در بسیاری از کالاها اکنون این امکان وجود ندارد و لبنیات اکنون در این چرخه قرار ندارد.
از سوی دیگر ممکن است کالایی در مقطع زمانی خاص چندان با اهمیت جلوه نکند اما سازمان بازرسی بر اساس اطلاعات بازار کالاها در زمان افزایش مصرف نسبت به کنترل قیمت‌ها از ابتدا اقدام می‌کند.
مثلا کاهش کنونی قیمت مرغ به 1700 تومان ناشی از کنترل قیمت جوجه یک روزه و کاهش قیمت آن از بیش از 600 تومان به کمتر از400 تومان در مرداد ماه بوده است.
- با این وجود رویکرد اصلی وزارت بازرگانی در کنترل قیمت لبنیات کدام است؟
برای جلوگیری از افزایش قیمت هر کالایی که مشمول قیمت‌گذاری دولتی است، باید یا با پرداخت یارانه هزینه تمام شده کالا را کاهش داد یا با خروج کالا از سبد حمایتی دولت زمینه تولید رقابتی را فراهم کرد گرچه ممکن است نتیجه این رویکرد افزایش قیمت و زیان مصرف‌کننده باشد.
در زمینه لبنیات نیز پس از مصوبه شورای اقتصاد از آنجا که اعمال قیمت‌گذاری در همه محصولات لبنی مقدور نبود، فرآورده‌های لبنی پر چرب از شمول قیمت‌گذاری خارج و تنها تثبیت قیمت 3 قلم عمده محصول لبنی کم‌چرب که نقش بیشتری در سبد مصرفی خانوار داشت مورد توجه قرار گرفت.
با این روند دولت ناچار به پذیرش تغییرات قیمتی سایر محصولات لبنی پر‌چرب بوده است. گرچه تعیین قیمت محصولات لبنی پر‌چرب نیز تابع نظام عرضه و تقاضا، بازار رقابتی و سطح عمومی قیمت‌ها است اما نمی‌توان در این زمینه میزان مشخصی از افزایش قیمت را مجاز قلمداد کرد.
در محصولات لبنی پر‌چرب بهترین ابزار کنترلی نظام رقابتی بازار بوده اما برای جلوگیری از افزایش قیمت 3 قلم محصول لبنی کم چرب شامل شیر و ماست کم چرب و پنیر بسته بندی شده سازمان بازرسی بر اساس مصوبه شورای اقتصاد نسبت به کنترل قیمت‌ها اقدام خواهد کرد.