دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس در تازه‌ترین گزارش خود، ضرر و زیان‌های ناشی از پایین بودن سرانه مصرف شیر در کشور را این‌چنین ارزیابی کرده است.
در این گزارش با اشاره به اینکه نیمی از شیرخام تولیدی کشور توسط دولت خریداری و با قیمت یارانه‌ای در کشور توزیع می‌شود، سهم سالانه هر ایرانی از یارانه شیر حدود سه هزار و 300 تومان و سرانه مصرف شیر یارانه‌ای نیز حدود 19 کیلوگرم ذکر شده است.
سرانه مصرف لبنیات در ایران یک سوم اروپا
آمار‌ها حاکی از آن است که سرانه مصرف لبنیات در ایران حدود نصف میزان استاندارد جهانی، یک چهارم میزان مصرف در کشورهای پیشرفته و یک ششم میزان مصرف در کشوری مانند هلند است.
هر قدر هم که بخواهیم این سرانه مصرف پایین را به عوامل فرهنگی، عادات بد غذایی و مواردی از این دست نسبت دهیم، باز هم نمی‌توانیم از تأثیر نسبت میان قیمت لبنیات در کشور و میانگین موجودی جیب مردم، ساده بگذریم.
مطلبی که ظاهرا چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، اما در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به آن اشاره شده است: مصرف سرانه شیر سالانه هر ایرانی حدود 90کیلوگرم و مصرف سرانه شیر یک شهروند اروپایی حدود300 کیلوگرم است.
این گزارش در حالی منتشر شده است که طی چند ماه گذشته بازار لبنیات ایران یک بار دیگر شاهد افزایش قیمت محصولات لبنی بوده است.
افزایش قیمتی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان نتیجه‌ای جز کاهش مصرف لبنیات به‌خصوص در میان اقشار آسیب‌پذیر نخواهد داشت.
تأثیر این افزایش قیمت بر سلامت افراد جامعه وقتی روشن‌تر می‌شود که بدانیم متخصصان تغذیه معتقدند، کودکان بالاتر از 2 سال روزانه به 3 واحد لبنیات نیاز دارند و این میزان برای زنان بالغ بیش از 3 واحد و برای مردان بین 2 تا 3 واحد است. به گفته دکتر کشاورز رئیس انجمن تغذیه ایران، هر واحد لبنیات معادل یک لیوان شیر یا ماست یا 30 تا 45 گرم پنیر است.
اما خانم‌های باردار یا شیرده روزانه 4 تا 5 واحد لبنیات نیاز دارند و این میزان برای آنهایی که دوقلو دارند یا زیر 19 سالگی باردار شده‌اند به 6 تا 7 واحد افزایش می‌یابد.
این درحالیست که بسیاری از متخصصان عقیده دارند هم اکنون در جامعه ما مصرف لبنیات بسیار کمتر از میزان مورد نیاز است به‌طوری‌که بر پایه آخرین آمار وزارت جهاد کشاورزی که بر اساس میزان تولید شیر در کشور منتشر شده، سرانه مصرف لبنیات در ایران بین 80 تا 85 لیتر است و این رقم شامل مصرف انواع لبنیات از جمله بستنی است.
با این میزان مصرف اصلا عجیب نیست که مشکلات استخوانی در زنان ما در حدود 35 سالگی و در آقایان بین 40 تا 45 سالگی بروز می‌کند.
دکتر کشاورز با تأکید بر این مطلب، به تأثیر منفی افزایش قیمت لبنیات در کشور بر سلامت مردم اشاره‌‌می‌کند و می‌گوید: متأسفانه این اثرات روی اقشار کم درآمد به وضوح قابل مشاهده است.
چه بسا بسیاری از این افراد همین حالا هم مصرفشان کمتر از این 85 لیتر است چون به هر حال این عدد میانگین مصرف کشور را نشان می‌دهد. نگرانی این متخصص تغذیه وقتی بیشتر قابل درک می‌شود که بدانیم آمارهای رسمی حکایت از آن دارند که 30 درصد مردم ما از مصرف لبنیات و به ویژه شیر بی‌بهره‌اند.
سناریوی تکراری افزایش قیمت
«افزایش قیمت لبنیات طبیعی است. چراکه وقتی دولت در ابتدای سال دستمزد کارگران را 20 درصد افزایش می‌دهد، به همان نسبت نیز سهم کارفرما از پرداخت حق بیمه افزایش می‌یابد که در قیمت تمام شده محصولات تأثیر مستقیم دارد.»
این استدلالی است که به‌طور معمول از سوی اتحادیه‌های لبنیات فروشان و کارخانه‌های تولید لبنیات در برابر افزایش قیمت محصولات لبنی ارائه می‌شود.
اما در حالی‌که کارخانه‌داران افزایش قیمت شیر خام را طبیعی‌ترین دلیل افزایش قیمت لبنیات عنوان می‌کنند، بعضی کارشناسان نبود اعتبار دولتی برای خرید تضمینی شیر، نوسان شدید قیمت نهاده‌های مورد نیاز بخش تولید و توزیع نامناسب شیر رایانه‌ای در مناطق شهری و اختصاص نیافتن شیر یارانه‌ای به مناطق روستایی را از دیگر مشکلات این بخش برمی‌شمارند.
در این میان اختصاص نیافتن میزان یارانه لازم به این بخش بیشتر از همه مورد اعتراض واقع می‌شود. پرداخت یارانه تنها راه حلی است که در سال‌های گذشته هم به یاری دولت آمده تا به کشمکش میان صنایع لبنی از یک سو و سازمان بازرسی و نظارت بر کالا و مصرف‌‌کنندگان از سوی دیگر خاتمه دهد.
اما به‌نظر می‌رسد که در تخصیص یارانه به لبنیات کوتاهی‌هایی صورت گرفته است. در گزارش مرکز پژوهش‌ها در این زمینه آمده است: « اهالی 7 استان کشور تاکنون اساسا شیر یارانه‌ای دریافت نکرده‌اند.ضمن این که به روستاها نیز یارانه شیر داده نمی‌شود و این در حالی است که زیان‌های اقتصادی ناشی از پایین بودن مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی چندین برابر یارانه شیر برآورد می‌شود. »
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی همچنین ایران را از جمله کشورهایی ذکر کرده که کمترین یارانه را در بخش صنعت شیر پرداخت می‌کند: در کشورهای صنعتی سابقه پرداخت یارانه شیر و همچنین برنامه توزیع شیر در مدارس به حدود یک قرن می‌رسد و در همین حال در تمام کشورهای اروپایی و آمریکا به تولیدکنندگان شیر یارانه پرداخت می‌شود.
این گزارش همچنین با اشاره به این که برنامه شیر مدارس به صورت محدود و در سطح ابتدایی انجام می‌گیرد، افزوده است: در حال حاضر مادران باردار و شیرده کشور نیز تحت پوشش برنامه‌های شیر یارانه‌ای قرار ندارند.
لزوم اختصاص یارانه‌های مؤثر برای کاهش هزینه‌های تولید شیر و به اجرا درآوردن سریع برنامه‌های حمایتی در این زمینه راهکاری است که از سوی مرکز پژوهش‌ها ارائه شده است.
