بصیرت قوه و نیرویی قلبی است که به مدد نور الهی پدید آمده و حقیقت و باطن امور را- چنان که هست- درمی‌یابد، با دید بصیرت، انسان درست را از نادرست و حق را از باطل به آسانی تشخیص می‌دهد.
اهل بصیرت با امداد نیروی قدسی که به آنها عطا شده می‌شنوند و می‌اندیشند، نگاه می‌کنند و می‌بینند. از عبرت‌ها بهره می‌گیرند، آن گاه راه‌های روشنی را می‌پیمایند و بدین ترتیب از افتادن در پرتگاه‌ها و لغزشگاه‌ها در امان می‌مانند (شرح نهج‌البلاغه، ابن ابی‌الحدید، ج 9، ص 158) درواقع بصیرت و بینش، نوری درونی است که شخص با آن نور، در میان مردم زندگی می‌کند، چنانکه قرآن کریم فرموده است: «و جعلنا له نورا یمشی به فی‌الناس» (انعام، آیه 122). و راه را از بیراهه و حقیقت را از امر غیرحقیقی بازمی‌شناسد و هم در گرفتن اطلاعات و داده‌ها درست گزینی می‌کند و هم در ارائه نظر و رأی درست‌گویی می‌کند و بنا به فرموده امام علی(ع) آن که بصیرت و بینش نداشته باشد، رأی او نادرست و بی‌ارزش است. (غررالحکم و دررالکلم، ح 6548).
بصیرت نوعی به کارگیری عقل در مسیر هدایت انسان و استفاده از روشنگری آن است. قرآن کریم با ترغیب به بینا کردن دل‌ها با نور عقل، آنهایی را که از این نیرو استفاده نمی‌کنند کوران واقعی معرفی می‌کند.
خداوند می‌فرماید: آیا در زمین سیر نمی‌کنند تا صاحب دل هایی گردند که بدان تعقل کنند و گوش‌هایی که بدان بشنوند؟ زیرا چشم‌ها کور نمی‌شوند بلکه دل‌هایی که در سینه‌ها جای دارند کور می‌شوند (حج، آیه 46) و چه بی‌فایده است دیده سر هنگامی که دیده دل نابینا باشد. امام علی در این‌باره فرموده است: نظر البصر لایجدی اذا عمیت البصیره؛ هرگاه دیده بصیرت کور باشد، نگاه چشم سودی ندهد (غررالحکم و دررالکلم، ح 9972).
آن کس که دیده بصیرت دارد، نگاه‌هایش به سوی خوبی‌ها کشانده شده و از بدی‌ها دور داشته می‌شود. دارنده بصیرت و بینش درونی پیش از آن که در پی عیب‌های دیگران باشد، عیب‌های خود را می‌جوید و می‌بیند و از گناهان و خطاهای خود دست می‌شوید. او می‌داند که دیده کور داشتن بهتر از دل کور داشتن است، بنابراین دیده بر نارواها بسته و نیز گوش‌ها را از شنیدنی‌های ناروا و پا را از رفتن به جایگاه‌های ناپسند و دست را از انجام کارهای ناشایسته و دل را از خطور خطا نگاه می‌دارد و اندیشه را از هرچه غیر خداست، پاک می‌کند.
کسانی که با دیده بصیرت به عالم و عالمیان می‌نگرند از هر عاملی که موجب نابینایی دیده بصیرت و کوری آن می‌گردد پرهیز می‌کنند. اینان از غفلت‌ها و عوامل ایجاد غفلت دوری می‌ورزند؛ زیرا امام علی فرموده است: دوام الغفله یعمی البصیره؛ دوام یافتن غفلت موجب کوری بصیرت می‌گردد (غرر الحکم و دررالکلم، ح 5146).کسی که بصیرت الهی نصیبش شده است محبت دنیا را از دلش خارج می‌سازد که امام علی(ع) فرموده است: لحب الدنیا... عمیت القلوب عن نور البصیره؛ به خاطر دنیا دوستی، قلب‌ها از نور بصیرت کور شده اند (غررالحکم و دررالکلم، ح 4878).