۸۰درصد مرگ‌هاي ناشي از بيماري‌هاي غيرواگير به‌علت ۴دسته از بيماري‌ها رخ مي‌دهد. اساس پيشگيري از بيماري‌هاي غيرواگير، شناسايي عوامل خطر اين بيماري‌ها و كنترل آنهاست. مهم‌ترين عوامل خطر قابل اصلاح، تغذيه ناسالم، نبود فعاليت بدني يا فعاليت بدني كم، مصرف الكل و استعمال دخانيات است.
اگر مفهوم بيماري را از دست دادن سلامت بدانيم طيف وسيعي از بيماري‌ها و مشكلات اجتماعي در اين دسته جاي مي‌گيرند كه بيماري‌هاي قلبي و عروقي، افزايش فشارخون، ديابت، بيماري‌هاي آلرژيك، سرطان‌ها، پوكي استخوان، سوختگي، تصادفات، خودكشي‌ها، مسموميت و بيماري‌هاي رواني را شامل مي‌شود. اين دسته از بيماري‌ها اگرچه از فردي به فرد ديگر سرايت نمي‌كند، اما زندگي فرد را به تنهايي تحت‌تأثير قرار نمي‌دهد و خانواده و جامعه به يك اندازه از اين تغيير آسيب مي‌بينند.
در ايام عيد بسياري از افراد مواد خوراكي‌اي را مصرف كرده‌اند كه ميزان اندك آن شايد آنچنان مضر نباشد ولي مصرف يكباره و زياد آن سلامتشان را به خطر انداخته است. خوردن مواد نه چندان سالمي نظير شيريني‌جات، تنقلات و آجيل شور در ديد و بازديدها از اين جمله‌اند.
بيماري‌هاي غيرواگير به ناگهان زندگي افراد را تغيير نمي‌دهند. اين دسته از بيماري‌ها كم‌كم وارد رگ‌هاي خوني افراد شده و آن را به تسخير خود درمي‌آورند. فارغ از بار عاطفي ناتواني افراد در خانواده، درمان بيماري‌هاي غيرواگير طولاني است و هزينه زيادي دارد.
دكتر باقر لاريجاني، معاون آموزشي وزير بهداشت كه نايب‌رئيس كميته‌ملي كنترل و پيشگيري بيماري‌هاي غيرواگير نيز هست مي‌گويد: هم‌اكنون بيماري‌هاي غيرواگير به دغدغه اصلي كشورهاي ثروتمند تبديل شده است اما اين بيماري‌ها بيش از آنكه كشورهاي ثروتمند را تهديد كند،كشورهاي فقير را به مخاطره مي‌اندازد. اين بيماري‌ها باعث مي‌شوند تا خانواده‌ها مبالغ زياد و گاهي كمرشكني را براي كنترل و درمان بيماري‌هاي غيرواگير هزينه كنند و علاوه بر آن ممكن است ابتلا به اين گروه از بيماري‌ها موجب از دست دادن شغل و كاهش درآمدشان شده و آنان را به سوي فقر بكشاند. اين چرخه از سويي ديگر نيز عمل مي‌كند؛ قشر فقير جامعه به‌دليل نداشتن بودجه كافي، سلامت خود را در اولويت قرار نمي‌دهند و بيشتر در معرض خطر ابتلا به انواع بيماري‌ها، ازجمله بيماري‌هاي غيرواگير قرار مي‌گيرند. درصورتي‌كه پيشگيري و كنترل بيماري‌هاي غيرواگير به‌طور مؤثر انجام نشود، هزينه‌هاي ميلياردي در كشور از دست مي‌رود. درحالي‌كه با سرمايه‌گذاري مناسب و تخصيص منابع لازم براي كنترل بيماري‌هاي غيرواگير مي‌توان از اين بحران پيشگيري كرد.
- كم‌تحركي از كودكي شروع مي‌شود
با تغيير سبك زندگي در دهه‌هاي اخير، حتي كودكان نيز در معرض خطر هستند. رژيم غذايي ناسالم، روي آوردن به بازي‌هاي رايانه‌اي و افزايش مدت زماني كه كودكان فعاليت بدني ندارند مانند افزايش زمان تماشاي تلويزيون، كم‌تحركي، اضافه وزن و چاقي كودكان را به‌دنبال داشته كه موجب ابتلا به افزايش بيماري‌هاي غيرواگير شده است. چندي پيش معاون تربيت بدني و سلامت وزارت آموزش و پرورش هشدار داد كه اگر فقر حركتي ادامه يابد در آينده با سونامي بيماري‌هاي غيرواگير مواجه خواهيم شد. مهرزاد حميدي با بيان اينكه سواد فقط منحصر به خواندن و نوشتن نيست، گفت: دويدن، بازي كردن و چرخيدن همگي الفباي حركت هستند. اگر پايه حركت به‌خوبي پي‌ريزي نشود فرد در حركات روز مره ازجمله عبور از خيابان هم دچار مشكل مي‌شود.
- تغذيه؛ عامل بروز بيماري‌هاي غيرواگير
مصرف زياد نمك، قند، چربي و مصرف كم سبزي و ميوه 5 ريسك فاكتور تغذيه‌اي هستند كه در شيوع بيماري‌هاي غيرواگير نقش دارند. 19درصد سرطان‌هاي دستگاه گوارش ناشي از كم خوردن سبزي و ميوه است البته اين فقط ويژگي ايراني‌ها نيست، 80درصد مردم جهان ميوه و سبزي كم‌مي‌خورند. زهرا عبداللهي، مديركل دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت گفت: طي بررسي‌ها در سال2010 عوامل خطر تغذيه‌اي بيشترين ميزان مرگ در دنيا را موجب شده است. اضافه وزن و چاقي در گروه‌هاي سني مختلف به‌ويژه در كودكان 15 تا 23ماهه و جوانان 25 تا 34ساله معضل امروز جامعه ماست.
تغيير سبك زندگي تا حدود زيادي مي‌تواند بروز بيماري‌هاي غيرواگير را به تأخير بيندازد و يا از بروز آن جلوگيري كند. به‌طور مثال تحقيقات نشان داده است، يك سال پس از ترك سيگار ضريب خطر ابتلا به بيماري‌هاي قلب و عروق تا ۵۰ درصد كاهش پيدا مي‌كند.
يكي از مهم‌ترين موارد در زمينه كنترل اين گروه از بيماري‌ها، تبعيت از دستورات و مشاوره‌هاي دارويي پزشك است و در كنار آن، تغيير سبك زندگي براي كنترل عوامل خطر ايجاد‌كننده و تشديدكننده اين گروه از بيماري‌ها الزامي است. تغذيه سالم، افزايش فعاليت بدني، كاهش يا ترك استعمال دخانيات و قطع مصرف الكل، مهم‌ترين اركان اصلاح سبك زندگي - چه در افراد مبتلا به بيماري‌هاي غيرواگير و چه در افراد سالم - هستند.
- 4 رفتار پرخطر از نظر سازمان جهاني بهداشت
سازمان جهاني بهداشت، 4عامل خطر رفتاري شامل تغذيه ناسالم، نبود فعاليت بدني يا فعاليت بدني كم، مصرف سيگار و مصرف الكل را به‌عنوان عوامل خطر اصلي بيماري‌هاي غيرواگير درنظر گرفته است. شهرنشيني و تغيير سبك زندگي در جوامع باعث بروز اين عوامل خطر رفتاري شده‌اند كه ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير را به‌دنبال دارد. عوامل خطر متابوليك شامل افزايش فشار خون، افزايش قند خون، افزايش سطح چربي خون، اضافه وزن و چاقي كه ارتباط مستقيمي با عوامل خطر رفتاري دارند نيز موجب ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير مي‌شوند. عوامل متعدد ديگري ازجمله مصرف نمك، آلودگي هوا، مخاطرات شغلي و مصرف مواد‌مخدر نيز جزو عوامل خطر اصلي ابتلا به بيماري‌هاي غيرواگير در ايران است.