مقصد اول ميدان هفت‌تير است، زير پل كريمخان؛ جايي كه پاتوق بسياري از كتاب‌بازهاست. پنجشنبه معمولا يك روز نيمه‌تعطيل است كه كركره مغازه‌ها ديرتر بالا مي‌رود اما كتابفروشي‌هاي كريمخان از صبح زود باز است. روز كتابگردي است و كتابفروش‌ها منتظرند تا كتاب‌بازها بيايند و كتاب بخرند. كتاب‌بازها كم‌كم سر مي‌رسند و قفسه‌ها را زير و رو مي‌كنند تا كتاب‌هايي را كه دوست دارند، انتخاب كنند. امسال چهارمين سالي است كه روزي به نام روز كتابفروش‌ها يا روز كتابگردي برگزار مي‌شود؛ روزي كه اهالي كتاب خود را ملزم مي‌دانند تا به كتابفروشي‌ها سر بزنند و كتاب بخرند. تخفيف 30درصدي اين روز هم در اقبال اهالي كتاب بي‌تأثير نيست.
- كتابفروشي‌ها در تسخير كتاب‌بازها
اول از همه سراغ كتابفروشي انتشارات علمي و فرهنگي مي‌روم. تجديد چاپ بسياري از كتاب‌هاي قديمي علمي و فرهنگي در شكل و شمايل تازه سبب شده است كه اين انتشارات در سال‌هاي اخير رونق بگيرد. كتابفروشي علمي فرهنگي نيز دو، سه سالي است كه در محل سابق كتابفروشي ويستا داير شده و پاتوق تازه كتاب‌بازهاست و بسيار شلوغ‌تر از روزهاي گذشته.
كتابفروشي بزرگ نشر ثالث نيز شلوغ است. حسن كتابفروشي ثالث اين است كه علاوه بر كتاب‌هاي خودش، كتاب‌هاي بسياري از ناشران ديگر را نيز دارد و براي همين معمولا علاقه‌مندان كتاب دست خالي از آن بيرون نمي‌روند. نشر ثالث نيز در تسخير كتاب‌بازهاست. روبه‌روي نشر ثالث كتابفروشي خانه فرهنگ و هنر گويا قرار دارد كه چند وقتي است كتابفروشي بزرگ قديمي‌اش را بازسازي كرده و پنجشنبه جشن تولد داريوش اسدزاده و مراسم رونمايي از تازه‌ترين كتاب او «سيري در تاريخ تياتر ايران» آنجا برگزار شد.
نشر چشمه پاتوق ديگر كتاب‌بازهاست. درست است كه نشر چشمه در دو ، سه سال گذشته كتابفروشي‌هاي ديگري در تهران داير كرده، اما هنوز كتابفروشي خيابان كريمخان پاتوق اصلي كتاب‌بازهاست. چشمه شلوغ‌تر از روزهاي ديگر است و كتاب‌بازها ،كتاب‌هاي قديمي و تازه نشر چشمه را زير و رو مي‌كنند تا كتاب‌هاي دلخواهشان را با تخفيف بخرند. حسن كياييان، مدير نشر چشمه نيز از صبح در كتابفروشي حاضر است و با كتاب‌بازها گپ مي‌زند.
كتابفروشي نشر رود هم مشتري‌هاي خودش را دارد؛ كتابفروشي كوچكي در كنار نشر چشمه كه هميشه گزيده‌اي از بهترين كتاب‌هاي موجود را در قفسه‌هايش مي‌توان ديد، به‌ويژه كتاب‌هايي در حوزه فلسفه و مباحث نظري و علوم انساني را.
به ميدان وليعصر مي‌روم. كمي پايين‌تر از شلوغي‌هاي ميدان دالان درازي است با سقف‌هاي بلند كه از كف زمين تا خود سقف پر از قفسه‌هاي كتاب است. كتابفروشي انتشارات هاشمي كمي پايين‌تر از ميدان وليعصر از كتابفروشي‌هاي بزرگي است كه بسياري از كتاب‌هاي قديمي و جديد را مي‌توان آنجا پيدا كرد.
در ضلع غربي ميدان وليعصر، در ابتداي بلوار كشاورز كتابفروشي فرهنگ قرار دارد؛ يك كتابفروشي بزرگ دوطبقه كه سه، چهار سالي است به پاتوقي تازه در بلوار كشاورز تبديل شده است.
- ميز نويسندگان نشر مركز
يكي از كتابفروشي‌هايي كه برنامه كاملي را براي روز كتاب تدارك ديده، نشر مركز است. كتابفروشي نشر مركز در خيابان فاطمي در روز كتابگردي ميزبان بسياري از نويسندگان و مترجماني بود كه كتاب‌هايشان را با اين نشر به چاپ رسانده‌اند. بابك احمدي، شمس لنگرودي و فريبا وفي از نويسندگاني بودند كه در برنامه صبح نشر مركز حاضر شدند و كتاب‌هايشان را براي علاقه‌مندان امضا كردند. ليلي گلستان، فرزانه طاهري، مصطفي مستور، عباس مخبر، جعفر مدرس صادقي و ترانه عليدوستي نيز از نويسندگان و مترجماني بودند كه عصر پنجشنبه در نشر مركز حاضر شدند و با مخاطبانشان به گفت‌و‌گو نشستند.
- انقلاب، وسط بازارچه كتاب
عصر به خيابان انقلاب مي‌روم. طرح ترافيك كه تمام مي‌شود كتاب‌بازها بيشتر به مركز شهر مي‌آيند. پياده‌روي خيابان انقلاب مثل يك روز عادي شلوغ است. كتابفروشي‌هاي كوچك و بزرگ حوالي انقلاب آكنده از جمعيت است؛كتابفروشي انتشارات مولي، كتابفروشي چتر، كتابفروشي انتشارات اختران، كتابفروشي انتشارات آگاه، نشر بيدگل، كتابفروشي انتشارات مرواريد، كتابفروشي انتشارات حكمت، كتابفروشي انتشارات افق.
در بسياري از كتابفروشي‌ها بايد منتظر ماند تا خلوت‌تر شود و در بعضي از كتابفروشي‌هاي بزرگ‌تر صف‌هاي طولاني تشكيل شده است. انتشارات توس نيز با نوع انتخاب‌هاي نخبه‌گرايانه‌اش مشتري‌هاي خاص خودش را دارد و آكنده از كتاب‌بازهايي است كه آمده‌اند تا كتاب‌هايي را بخرند كه در اين كتابفروشي مي‌توان سراغشان را گرفت؛ مثل كتاب‌هاي بنياد موقوفات افشار و كتاب‌هاي تازه رسول جعفريان و كتاب‌هاي انتشارات معين و كتاب‌هاي خود انتشارات توس. كتابفروشي نيلوفر نيز پاتوق مشترياني است كه به ادبيات داستاني علاقه‌مندند و مترجمان برجسته ادبيات داستاني از زنده‌ياد ابوالحسن نجفي و سروش حبيبي گرفته تا منوچهر بديعي و علي‌اصغر حداد و مژده دقيقي.
- دوگانه سنتي‌ها و مدرن‌ها
«ما هميشه 10درصد به مشتري‌ها تخفيف مي‌دهيم، به‌خاطر اسم آقاي طهوري. عضو هيچ طرحي هم نشديم.» اينها را كتابفروش انتشارات طهوري مي‌گويد؛ يكي از كتابفروشي‌هايي كه عضو طرح تخفيف پاييزه كتاب نشده است. كتابفروشي انتشارات روزبهان نيز از كتابفروشي‌هايي است به طرح تخفيف پاييزه نپيوسته است.
كتابفروشي انتشارات خوارزمي و انتشارات نيل و چندين كتابفروشي ديگر راسته انقلاب هم همينطور؛ كتابفروشي‌هايي كه روزي شبيه روزهاي ديگر را مي‌گذرانند و مخاطبان رغبت چنداني به آن نشان نمي‌دهند. به‌نظر مي‌رسد ناشران سنتي حال و حوصله ثبت‌نام، شبكه و ثبت شماره ملي و... را ندارند، حتي بعضي از آنها ابزار و امكاناتش را نيز ندارند. براي همين بعضي كتابفروشي‌ها خلوت بودند و خالي از جمعيت و كتابفروشي‌هاي كناري‌شان شلوغ و آكنده از جمعيت.
- بنويس خيلي بد بود، اصلاً فروش نكرديم
كمي بعد از دانشگاه تهران، كنار موقوفه عليزاده، جايي است كه اغلب يكي از پاتوق‌هاي فروش كتاب دست دوم است. ساعتي از غروب گذشته و هوا كمي سرد شده است. دست‌دوم‌فروشان دور هم ايستاده‌اند و گپ مي‌زنند. مي‌پرسم: «امروز فروشتون چطور بود؟» مي‌گويد: «بدتر از همه روز. من از صبح يكي فروختم. اين آقا هم دو تا. اوني هم كه اونجا نشسته، سرش تو گوشيه از صبح يكي فروخته. ديگه افسرده شده دو، سه ساعته رفته اون‌ور تنها نشسته.
پول ناهارش رو هم مهمون ما بود. اين آقا هم كه اومدن نصف كتاب‌هاش رو بردن.» خودش مي‌آيد نزديك‌تر. «اصلا بساط نكرده بودم صبح. يه كتابخونه خريده بودم. نصفش رو آورده بودم اينجا. كنار جوب بود كه اومدن جمع كردن و بردن.» دست‌دوم‌فروشان و ناياب‌فروشان راسته انقلاب در روز كتابگردي حال و روز چندان خوبي ندارند. دور كه مي‌شوم، يكي‌شان با صداي بلند مي‌گويد: «بنويس بدتر از همه روزها بود. اصلا فروش نكرديم.»
- چراغ‌هايي كه تا ديروقت روشن بود
دو، سه ساعت از شب گذشته است. كتابفروشي‌ها همچنان شلوغند و كتاب‌بازان در صف انتظار ايستاده‌اند تا پيش از پايان ساعت كار كتابفروشي‌ها از تخفيف 30درصدي امروز بهره‌مند شوند. پنجشنبه يك روز طولاني بود براي كتابفروشاني كه صبح زود كركره‌هايشان را بالا كشيدند و چراغشان تا ديروقت روشن است؛
يك روز خوب براي كتاب‌بازها كه توانستند انبوه كتاب‌هايشان را با تخفيفي بيشتر از هميشه بخرند و با سبدهايي پر از كتاب به خانه برگردند. كتابفروشان نيز توانستند بسيار بيشتر از هر روز بفروشند و قفسه‌هايشان را خالي كنند؛ روزي كه كاش بيشتر تكرار شود تا چراغ كتابفروشي‌ها هميشه روشن بماند. طرح پاييزه كتاب تا پايان هفته برقرار است.
- مسير متفاوت آقاي وزير
بد نبود كه در اين روز بار ديگر مسئولان وزارت ارشاد به ناصر خسرو و راسته‌هاي قديمي كتابفروشان در بازار تهران نيز سر مي‌زدند؛ ناشران و كتابفروشاني كه زماني ركن اصلي نشر ايران بودند و با تغيير راسته‌هاي نشر و كتابفروشي در تهران حالا سال‌هاست كه گرد فراموشي بر كتابفروشي‌هايشان نشسته است و كمتر كسي به سراغشان مي‌رود و بسياري از آنها سال‌هاي پاياني حياتشان را مي‌گذرانند. سيد عباس صالحي، وزير فرهنگ ديروز برخلاف مسجدجامعي و ديگران فارغ از راسته‌هاي انقلاب و كريمخان به كتابفروشي‌هاي شمال شهر رفت. صالحي ابتدا به كتابفروشي آينده در سه‌راهي زعفرانيه رفت، بعد به كتابفروشي حوض نقره در باغ‌فردوس سر زد و پس از آن از كتابفروشي باغ در نزديكي ميدان تجريش بازديد كرد.
- 70هزار جلدكتاب در يك روز
مجيد غلامي جليسه در پايان روز كتابگردي گفت: خوشبختانه مردم استقبال بسيار خوبي داشتند و تا ساعت 19 روز پنجشنبه، 26هزار و 329نفر از كتابفروش‌هاي عضو طرح پاييزه خريد كردند كه اين افراد 70هزار و 76نسخه كتاب خريداري كرده‌اند.
- كتابگردي از صبح زود
احمد مسجدجامعي كه يكي از بانيان و آغازگران اصلي روز كتابگردي است، امسال نيز كتابگردي خود را از نخستين ساعات صبح پنجشنبه از كتابفروشي سعدي در ميدان منيريه شروع كرد. پس از آن به مؤسسه جغرافياي سحاب رفت؛ مؤسسه سحاب از مؤسساتي است كه سال‌هاست به طراحي و چاپ نقشه مشغول است.
بعد به انتشارات اقبال رفت؛ يكي از قديمي‌ترين ناشران تهران كه نزديك به 100سال قدمت دارد. از 1282 در تهران فعاليت مي‌كند و با قدمت 115ساله‌اش يكي از قديمي‌ترين ناشران ايران است. مسجدجامعي پس از آن به شهر كتاب مركزي رفت و ساعتي را در جمع كودكان كار كتاب خواند. شهر كتاب مركزي و نشر ثالث در اقدامي جالب كودكان كار را گردآورده بودند و برايشان برنامه قصه‌خواني تدارك ديده بودند. پس از آن مسجدجامعي به كتابفروشي‌هاي انقلاب و كريمخان رفت.
كتابگردي مسجدجامعي تا عصر ادامه داشت و او به كتابفروشي‌هاي مختلف سر زد و به گفت‌و‌گو با ناشران و كتابفروشان و نويسندگان پرداخت. سيدرضا صالحي اميري معاون فرهنگي اجتماعي شهردار تهران، محمدجواد حق‌شناس عضو شوراي شهر، مجيد غلامي جليسه مدير خانه كتاب، محمود آموزگار رئيس اتحاديه ناشران و كتابفروشان در ساعت‌هايي او را همراهي كردند.