امسال، دومین سالی بود که یونسکو آن را به نام مولانا نامگذاری کرد. قبل از این هم از طرف یونسکو سال 1973 به عنوان سال مولانا انتخاب شده بود. در آن سال، ترکیه و ایران از برگزارکنندگان این مراسم بودند و هرکدام به چند همایش اکتفا کردند. اما امسال یونسکو در اعلامیه‌اش از کشورهای ترکیه، تاجیکستان و حتی مصر به عنوان برگزارکنندگان جشن‌های مولانا اسم برده و فقط از ایران خبری نبود.
البته تا اینجای کار، ترکیه در مال‌خودکردن مولوی چندان مقصر نبود؛ چون یونسکو در این انتخاب فقط پیشنهادگیرنده بود و جاماندن اسم ایران از اعلامیه یونسکو، به خاطر کوتاهی خودمان بود. اما این کوتاهی فقط به اینجا ختم نشد؛ چون درست وقتی که ترکیه قطار فرهنگی مولانا را به اروپا می‌فرستاد، نامه بودجه همایش بین‌المللی‌ای که قرار بود ما برگزار کنیم، از این اتاق به آن اتاق می‌شد. چیزی که در این 2 صفحه می‌خوانید، گزارشی است از وضعیت برگزاری جشن‌های مولانا در ایران و جهان، در سال میلادی‌ای که گذشت.
ایران؛ خانه دوست همین‌جاست
بلخ که مولانا در آن به دنیا آمد و قونیه که در آن فوت کرد یا حتی «ختلان» که تاجیک‌ها ادعا دارند محل تولدش است، قبلا جزء امپراتوری بزرگ ایران بود. همه مثنوی عظیم معنوی، همه غزلیات دیوان شمس، همه نامه‌ها و مقالات مولانا هم که به فارسی نوشته شده است.اصلا کی گفته ما باید غصه ترک و تاجیک شدن مولانا را بخوریم؟
اواسط آبان‌ماه همایش بین‌المللی مولانا با حضور مولوی‌شناسان برجسته جهان در سالن اجلاس سران برگزار شد. میهمانان ویژه این مراسم هم رئیس‌جمهور و رئیس مجلس بودند.
از چهارم تا یازدهم آبان، فرهنگسرای هنر با حمایت سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران، هفته مولانا را برگزار کرد.
پری صابری که گفته بود قصد ندارد در سال مولانا صحنه را خالی بگذارد، نمایش «شمس پرنده» را که 8 سال پیش هم اجرا شده بود، دوباره روی صحنه برد.
استاد فرشچیان از تابلوی «شمس و مولانا» پرده‌برداری کرد.
«مولانا» مستند 3 قسمتی‌ای درباره زندگی و اندیشه مولانا بود که از شبکه2 پخش شد. شبکه4 با 5 برنامه به صورت مستقل (گفتارهایی درباره مولانا) یا در قالب یک یا چند قسمت از یک مجموعه (سری سیزدهم «فرهنگ و اندیشه» و «کتاب4») به بررسی اندیشه‌های مولانا پرداخت. «حکایت نی» هم زندگی‌نامه مولانا بود که در گروه کودک و نوجوان شبکه یک تهیه شد.
تقریبا تمام سازهای استادان بزرگ موسیقی ایران به افتخار مولانا کوک شد. شهرام ناظری که با «سمفونی رومی» به لندن رفته بود، برنگشته ساز و دهل‌اش را برداشت و به قونیه رفت تا در تالار 4هزار نفری «سلجوق» برای مولانا بخواند. گروه «شمس» با سرپرستی کیخسرو پورناظری، جزء اولین گروه‌های موسیقی بود که به مناسبت سال مولانا در کاخ سعدآباد برنامه داشت. سراج هم با گروه «بیدل» در جشنواره شمس در خوی شرکت کرد و چند تصنیف از اشعار مولانا اجرا کرد.
استاد لطفی به دعوت بنیاد میراث ایران در لندن به جشنواره رومی رفت و با اشعار مولانا و نواختن تار و سه‌تار همه را سر ذوق آورد. گروه «فیه مافیه» هم چند شبی در فرهنگسرای هنر اجرا داشت. آنها اشعار مولانا را به 3 زبان انگلیسی، فارسی و عربی به‌همراه خواننده‌هایی از ارمنستان و سوریه خواندند. «دولتمند خال‌اف» - خواننده و آهنگساز معروف تاجیکی که ما او را با آلبوم «دولتمرد» می‌شناسیم- در هفته مولانا به ایران آمد و قطعاتی را با استفاده از اشعار مولانا اجرا کرد. هرچند گروه‌های سنتی اجراهای موفقی داشتند اما از گروه‌های پاپ تقریبا هیچ صدایی بلند نشد.
تنور بازار کتاب در سال مولانا گرم بود. نشر نیلوفر شرح حال خواندنی‌ای از مولانا با نام «عارف جان سوخته» (نوشته نهال تجدد و ترجمه مهستی بحرینی) را تابستان وارد بازار کرد. مروارید هم «من و مولانا» ویلیام چیتیک را چاپ کرد که به چاپ دوم هم رسید. بهاء‌الدین خرمشاهی هم «گزیده غزلیات شمس» را وارد بازار کرد. «مجموعه مقالات مولانا» جعفر مدرس صادقی، «شرح مثنوی شریف» فروزانفر و «سه دفتر» موحد هم از کتاب‌های مهم درباره مولوی است که تجدید چاپ شد.
ایران دکترای افتخاری به «کلمن بارکس» مولوی‌شناس برجسته آمریکایی اهدا کرد. بارکس در سال1995 مجموعه بزرگی از اشعار مولانا را با عنوان «Rumi the essential» ترجمه کرد که با فروش 30هزار نسخه‌ای پدیده‌ای در بازار کتاب آمریکا به‌حساب می‌آمد و پس از آن نیز چندین جلد کتاب درباره مولوی نوشت. او از مولوی‌شناسان بزرگ آمریکا محسوب می‌شود.
افغانستان؛ پدر، پسر، مقبره
«بلخ» زادگاه مولاناست و به همین علت افغانستان از طرف یونسکو جزء 3 کشور متولی برگزاری جشن‌های سال مولانا بود.
افغان‌ها همایش بین‌المللی‌شان را در بلخ برگزار کردند که سخنران‌هایی از ایران، آلمان، تاجیکستان، آمریکا و ترکمنستان درباره اندیشه مولانا به ایراد سخن پرداختند. و دست آخر یک قطعنامه بلندبالا صادر کردند و در آن به خودشان دستور دادند که «به همین زودی‌ها در عرصه ملی‌شدن مولانا، دست به کار» شوند.
آنها در همین سمینار، تصمیم گرفتند خانقاه پدر مولانا را ترمیم کنند و برای فرهنگیان نخبه کشورشان نشان دولتی – فرهنگی «مولانا جلال‌الدین محمد بلخی» ضرب کنند.
نخستین دانشگاه خصوصی «مولانا جلال‌الدین محمد بلخی» در شمال بلخ کار خودش را شروع کرد. این دانشگاه در رشته‌های حقوق، علوم سیاسی و روزنامه‌نگاری دانشجو می‌پذیرد.
مصر؛ شاعر خیالی آنها
مولوی حتی از مصر رد هم نشده است اما مصری‌ها با جا کردن اسم خود در اعلامیه یونسکو به عنوان یکی از 3 کشور برگزارکننده جشن‌های سال مولانا حسابی دچار توهم شدند. آنها که به واسطه اهرام، گردشگران خاص خودشان را دارند برای جذب توریست به مناسبت سال مولانا پول چندانی خرج نکردند.
«خانه سماع» که در قاهره قرار دارد، امسال به مرکز اصلی برگزاری مراسم سال مولانا در مصر تبدیل شد. حالا گردشگران اروپایی غیر از اهرام سری هم به خانه سماع می‌زدند.
تاجیکستان؛ مولانا با ورژن جدید
تاجیک‌ها معتقدند مولانا در منطقه «خش» در ولایت «ختلان» امروزی به دنیا آمده است. آنها که چندان پول و پله‌ای نداشتند تا مثل ترک‌ها بریز و بپاش کنند، به یک همایش بین‌المللی و یک جشن، بسنده کردند.
تاجیک‌ها همزمان با جشن استقلال کشورشان، جشن مولانا را هم در جهت بومی‌کردن مشاهیر کشورهای همسایه برگزار کردند. آنها اعلام کردند که مولوی، یکی از مشاهیر تاجیک است.
تاجیکستان با همکاری ترکیه، کنفرانس بین‌المللی «مولانا و گفت‌وگوی تمدن‌ها» را با حضور 90 مولوی‌شناس معروف در دوشنبه برگزار کرد. این همایش در قالب 4 میزگرد با عنوان‌های «ارزش‌های انسانی در فلسفه مولانا»، «نفوذ مولانا در جهان امروز»، «صلح و مدارا در تصوف» و «ایده گفت‌وگو در آثار و فلسفه مولانا» برگزار شد.
ترکیه؛ هیاهو بر سر مزار
مقبره مولانا در ترکیه است و همین از نظر ترک‌ها دلیل کاملا موجهی است تا یک شاعر فارسی‌زبان، تغییر هویت بدهد. فکرش را بکنید اگر مولانا دعوت حاکم قونیه را نمی‌پذیرفت و در همان حلب می‌ماند، ما الان همین بازی را با عرب‌ها داشتیم.
ترکیه در کنار چند هزار سمیناری که برگزار کرد، بریز و بپاش‌های خلاقانه‌ای هم داشت. آنها قطاری به نام «قطار مولانا» راه انداختند که به 17کشور اروپایی سفر کرد و با تک منوی «غذای مولانا»، از اروپایی‌ها پذیرایی کرد. این قطار که 4 میلیون دلار خرج روی دست ترک‌ها گذاشت، قرار بود هم اندیشه مولانا را به جهان معرفی کند و هم با چراغ روغن‌سوز و نوای نی‌اش، تجلی فرهنگ و تاریخ ترکیه باشد.
ترجمه انگلیسی جلد سوم مثنوی با نام «اشعار ممنوعه رومی» با نظارت «نویت ارگین» - مولوی‌شناس معروف ترک – وارد بازار شد و برای اولین‌بار مثنوی به طور کامل به انگلیسی برگردانده شد. اسم «اشعار ممنوعه» را هم ارگین به این علت روی جلد سوم گذاشت که دولت ترکیه «به خاطر بی‌پروایی برخی اشعار و استعاره‌های خاص عرفانی» حاضر نشد مثل 2 جلد قبلی، ارگین را حمایت مالی کند.
ترکیه ترجمه برگزیده‌هایی از اشعار مولوی به 20 زبان مختلف را وارد بازار کرد.
پرنس چارلز – ولیعهد انگلستان – هم با خواندن اشعار مولانا بر سر مزارش، تن مولانا را در گور لرزاند.چارلز و همسرش، 4 روزی به دعوت شهردار قونیه میهمان شاعر ما بودند.
ترکیه با هالیوود برای ساختن فیلم سینمایی درباره مولانا قرارداد امضا کرد. می‌گویند هند و ایتالیا هم جزء سرمایه‌گذاران این فیلم هستند.
شهردار خوش‌ذوق قونیه، مسابقه فوتبالی با عنوان «جام فوتبال مولانا» برگزار کرد.
ترک‌ها سرود مذهبی مولانا را در واتیکان و در مقابل پاپ بندیکت شانزدهم اجرا کردند و بعد هم آن را در قالب سی‌دی و دی‌وی‌دی به سرتاسر دنیا فرستادند.
یک میلیون کارت پستال با پیام «صلح و دوستی مولانا» از ترکیه به تمام نقاط دنیا فرستاده شد.
سوریه؛ میزبان آرام شاعر
آقای شاعر قبل از اینکه به دعوت حاکم قونیه راهی دیار ترک‌ها شود، چند صباحی را در «حلب» گذرانده است. البته سوری‌ها برای این چند صباح، ادعای خاصی ندارند و فقط از اینکه در گذشته دور میزبان مولانا بوده‌اند خوشحال هستند.
سوریه با حمایت رایزنی فرهنگی ایران، همایش «از قونیه تا شام» را برگزار کرد.
از بین همایش‌هایی که در کشورهای همسایه برگزار شد، فقط کشور دوست، همسایه و همیشه در صحنه، سوریه بود که در میزگرد مولانا، به فارسی‌زبان‌بودن مولوی تاکید کرد.
«عیسی العاکوب» - مولوی‌شناس سوری – گفت هیچ‌کس به اندازه فارسی‌زبانان از دنیای مثنوی سردر نمی‌آورد.
هند؛ آنجا که خانه‌ام نیست
مولانا گفته «ای بسا هندو و ترک همزبان» ظاهرا هندی‌ها هم خواسته‌اند به فرمایش مولانا عمل کنند و برای همین، مثل ترک‌ها حسابی بریز و بپاش در این سال به راه انداختند.
هند یک کنفرانس بین‌المللی با حضور استادان، پژوهشگران و مولاناشناسان سراسر دنیا برگزار کرد. در این مراسم که به همت سفارت ترکیه، افغانستان، تاجیکستان و خانه فرهنگ ایران برگزار شد استادانی از دانشگاه‌های ایران هم سخنرانی کردند.
«مظفر علی» - کارگردان معروف هندی – با یک بودجه درست و درمان 25 میلیون دلاری قرار است فیلمی از زندگی مولانا بسازد.
هندی‌ها یک همایش بین‌المللی مستقل در دانشگاه ملی اسلامی دهلی‌نو برگزار کردند. میهمانان ویژه این همایش هم سفیران ایران، ترکیه و افغانستان بودند.
آمریکا؛ بوی خوش مثنوی
مولانا نه از آمریکا رد شده و نه حتی در طول عمرش یکی از اجداد این آنگلوساکسون‌ها را دیده است اما از چندین سال قبل ترجمه‌هایی از اشعار او انجام شد که آمریکایی‌ها را شیفته خود کرد. حالا مولوی یکی از مشهورترین شعرا در آمریکاست و همیشه کتاب‌هایی که درباره او نوشته شده، در بازار آمریکا پرفروش بوده است.
«خانه مولانا» در نیویورک چند سالی هست که برنامه‌هایی با محوریت مولانا در آمریکا برگزار می‌کند. فیلم‌های سماع خانه مولانای نیویورک، مدت‌ها قبل‌تر از سماع‌های قونیه دست به دست می‌چرخید. آنها در همین سال مولانا، دفتری هم در ایران باز کردند.
«کیمیای عشق؛ برگزیده اشعاری از سنت شعر عرفانی» یکی از چندین جلد کتابی بود که در سال مولانا وارد بازار کتاب آمریکا شد و با استقبال هم مواجه شد. «صبرینه فیدلر» این برگزیده اشعار را از فارسی به انگلیسی ترجمه کرد و همین به نظر منتقدان، نقطه مثبت ترجمه اوست.
مدونا که قبلا هم آلبومی با اشعار مولانا خوانده بود، امسال آلبوم «Gif t of Love» را وارد بازار کرد. این آلبوم که عنوان فارسی «هدیه عشق» هم روی جلد آن آمده، بسیار مورد استقبال قرار گرفت. در این آلبوم علاوه بر مدونا، خواننده‌های دیگری نیز 20 ترانه از اشعار عاشقانه مولوی را خوانده‌اند.
در مریلند چند نشست «مولاناخوانی» با حضور مولاناشناسان ایرانی برگزار شد.
در دانشگاه میشیگان همایش «تجلیل از رومی در قرن21» برگزار شد که مولوی‌شناس برجسته آمریکا «کلمن بارکس» در آن سخنرانی کرد.
از بین کنسرت‌هایی که در آمریکا برگزار شد، کنسرت مشترک «رابرت بلای» و «محمد ذوالفنون» یکی از پرمخاطب‌ترین کنسرت‌ها در آمریکا بود. در این کنسرت، ذوالفنون برای رابرت بلای ساز زد و او اشعاری از مولانا را خواند.
در کتابخانه کنگره آمریکا، مراسمی برای بزرگداشت مولانا برگزار شد. میهمانان ویژه این مراسم وزیر امور خارجه آمریکا و سفیر ترکیه بودند و گروه‌های سماع ترک نیز برنامه اجرا کردند....