سلامت از حقوق اولیه شهروندان است، موضوعی که در بند اول منشور حقوق شهروندی که از سوی رئیس جمهوری منتشر شده نیز مورد تأکید قرار گرفته است. حق سلامت البته ابعاد گسترده ای دارد، از حق دسترسی به پزشک، دارو، درمان، بهداشت گرفته تا حق دسترسی به غذای سالم و حق حفظ احترام و کرامت در سیستم خدمات سلامت و نیز حق پرداخت عادلانه و تحمیل نشدن هزینه های اضافه برای گرفتن خدمات بهداشتی و درمانی.
مردم حق دارند در مراجعه به پزشک مورد احترام قرار گیرند، به سوالات آنان پاسخ داده شود و بیش از آنچه قانون تعیین کرده از آنان وجهی دریافت نشود و از کم بودن اطلاعات مردم از مسائل پزشکی سوء استفاده نشود.
برای بررسی بیشتر این موضوع به سراغ محمود عباسی، رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و رئیس انجمن علمی حقوق پزشکی ایران که اکنون معاون حقوق بشر وزیر دادگستری است، رفتیم با هم گفت و گوی خبرنگار سلامت ایرنا را با او می‌خوانیم:
- حق سلامت از حقوق اساسی مردم است که در منشور حقوق شهروندی و در بند اول آن هم آمده است، وقتی از حق سلامت صحبت می‌کنیم دقیقا از چه حقی صحبت می‌کنیم؟
حق سلامت مبنای حقوق شهروندی است و یک حق ذاتی از حقوق بشری است که سلب کردنی و اعطا کردنی نیست. حقی است که هم در قانون اساسی و هم در قوانین عادی و اسناد بالادستی و هم در منشور حقوق شهروندی به آن توجه شده است.
- چه شاخص‌هایی دارد؟
حق سلامت مبنای دسترسی مردم به خدمات سلامت است. اینکه می‌گوییم در برابر هر حقی، تکلیفی وجود دارد، مصداق بارز آن همین جاست، وقتی می‌گوییم مردم حق سلامت دارند معنای آن این است که در مقابل آن یکسری افراد تکلیف دارند که برای احیای این حق تلاش کنند.
در دولت تدبیر و امید برای نخستین بار توجه خاص و ویژه ای به نظام سلامت شد و بر خلاف گذشته که قطره چکانی اعتباراتی به این حوزه تخصیص داده می‌شود، در این دوره، دولت پرداخت از جیب مردم را کاهش داد. در دولت دهم پرداخت از جیب مردم برای سلامت حتی گاهی به 70 درصد هم می‌‍رسید و در این دوره و در دولت یازدهم و دوازدهم به شدت کاهش پیدا کرد و به زیر 40 درصد رسید و در بخش دولتی بیمارستانی به زیر 7 درصد رسید. البته مشکلات هنوز وجود دارد و گاهی قیمت یک دارو بالا می‌رود یا الان برخی ناملایمات را در این حوزه می‌بینیم و امیدواریم دولت و مجلس این روند حمایت از سلامت مردم را ادامه دهند.
- ولی هنوز شاهدیم که مردم در مراجعه به پزشک مشکل دارند و گاهی هزینه‌های اضافه از آنان گرفته می‌شود؟
بله، هنوز مشکلاتی در حوزه سلامت وجود دارد و گاهی تخلفات و جرایمی در این حوزه وجود دارد. اما بهبود شرایط نظام سلامت باعث شده که پدیده نامیمون زیرمیزی پزشکان که غیر اخلاقی و غیر قانونی است در این دولت در استانها و غیر کلانشهرها به طور کلی نزدیک به صفر شده و در برخی استانها مثل تهران و برخی کلانشهرها نیز بسیار دایره آن محدود شده است.
در واقع مبارزه با علت این تخلفات و دریافتی های غیر قانونی پزشکان با اصلاحاتی که در نظام سلامت رخ داده باعث شده که این مشکل قدیمی بسیار کاهش پیدا کند و مردم آرامش نسبی پیدا کنند.ارائه خدمات مطلوب در نظام خدمات سلامت کشور نیز تحول شگرف و قابل توجهی داشته است که همه در پرتو ابلاغ سیاست‌های کلان نظام سلامت و مجموعه تدابیری است که دولت در این حوزه اتخاذ کرد.
- اگر بخواهیم رضایتمندی لازم را در بین مردم ایجاد کنیم، تا مردم از حق سلامت برخوردار شوند، چه کار باید کرد؟
ایده آل در حوزه سلامت این است که به طور کلی رابطه مالی بین پزشک و بیمار حذف شود، اگر این اتفاق بیفتد یک گام بلند برای اصلاحات در نظام سلامت است.
- چگونه باید رابطه مالی پزشک و بیمار را حذف کنیم؟
در برخی از دستگاه‌ها این اتفاق افتاد و شفافیتی که رخ داده باعث شده که فساد به میزان بسیار زیادی کاهش یابد، مثال عینی آن دفاتر اسناد رسمی است، در این دفاتر به طور کلی و مطلقا رابطه مالی بین ارائه کننده خدمت و مردم وجود ندارد، هر پولی هم باید پرداخت شود با کارت الکترونیک اعتباری، پرداخت می‌کنند و میزان هزینه پرداختی هم در برگه ای که به مردم می‌دهند، کاملا مشخص است که چقدر آن حق التحریر است، چقدر آن مالیات است و به همین ترتیب تا آخر.
- ولی در بسیاری از مطب‌ها دستگاه کارتخوان نیست و به نظر می‌رسد، این کار عمدی است؟
باید در مطب‌ها و مراکز پزشکی و درمانی کشور این اتفاق بیفتد، کار دشواری نیست، بدون تردید پرداخت‌های خارج از هزینه‌های قانونی که در برخی مراکز پزشکی وجود دارد، پدیده ای زشت، غیر اخلاقی و غیر قانونی است و جرم قابل تعقیب کیفری و تخلف انتظامی است و باید با آن برخورد جدی شود، مردم هم از این مسائل اطلاع دارند و حتما باید مسئولان دانشگاه‌های علوم پزشکی و وزارت بهداشت را در جریان بگذارند.
درست می‌گویید، گاهی کارهای کاملا غیر اخلاقی توسط برخی پزشکان انجام می‌شود که مثلا دستگاه کارتخوان را در مطب بر می دارند، این مسئله هم توهین به مراجعه کننده است و هم نشان می‌دهد که پزشک، فرد متخلفی است. این مسئله بیشتر در مطب پزشکان دیده می شود و در بیمارستان‌ها کمتر است و هیچ توجیهی ندارد.
الان کنار خیابان هم که یک نفر می‌ایستد و هندوانه می‌فروشد، دستگاه کارتخوان دارد، چطور می‌شود که یک پزشک در مطبش دستگاه کارتخوان نداشته باشد. بدون تردید معلوم است که پزشک به طور عمدی دستگاه کارتخوان را در مطب نگذاشته است.
- نظارت بر این مسائل و مقابله با آن وظیفه کیست؟
نظارت بر این تخلفات و مقابله با آن وظیفه دستگاه‌های نظارتی مثل وزارت بهداشت است، فکر نمی‌کنم سازمان نظام پزشکی در این مورد وظیفه ای داشته باشد، این وظیفه وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی است که به این مسئله که نمونه ای از عدم رعایت حقوق شهروندی است، رسیدگی کند.
علاوه بر وزارت بهداشت که حتما باید نظارت کند، سازمان بازرسی کل کشور هم باید نظارت کند زیرا متاسفانه پدیده شایعی است و باید نظارت و کنترل شود زیرا پدیده ای است که غیر قابل توجیه است.
- آیا اینکه برخی پزشکان چند بیمار را همزمان در مطب ویزیت می‌کنند، تعدی به حقوق بیماران است؟
این کار نه تنها غیراخلاقی است بلکه تخلف انتظامی است، هر پزشکی حداقل باید هشت دقیقه برای هر بیمار وقت بگذارد، اینکه دو بیمار را همزمان وارد اتاق معاینه می‌کنند، نفس این کار تخلف انتظامی و در مواردی حتی جرم است، زیرا اسرار بیمار افشا می‌شود و در معرض و منظر افراد دیگر که نباید اطلاع داشته باشند قرار می‌گیرد. پزشک با این کار اسرار بیماران را افشار می‌کند. این کار جرم است و تعقیب انتظامی دارد و شش ماه تا دو سال حبس دارد. اساسا قداست جامعه پزشک و حفظ حرمت پزشکی منوط به این نکته است که ارتباط سالمی بین پزشک و بیمار برقرار باشد، چه پدیده ای را می‌توانید مثال بزنید که بیشتر از این موضوع، ضربه کاری بر پیکره رابطه پزشک و بیمار بزند جز اینکه اسرار بیمار افشا شود.
- در این وضعیت بیمار نمی‌تواند مشکلات بیماری خود را به راحتی بیان کند.
دقیقا همین طور است، حتی اگر بتواند بیان کند هم کار درستی نیست. اصلا به پزشک باید گفت، شما پزشک هستید و دارید حق العمل و ویزیت می‌گیرد، بیمار حق دارد برای او وقت اختصاص دهید، حق ندارید به بهانه اینکه وقت ندارید، به این شکل به حقوق بیماران تجاوز کنید.
- شما به عنوان معاون حقوق بشر وزارت دادگستری چه برنامه ای دارید که این حق مردم احیا شود؟
خوشبختانه، وجود این مسائل در جامعه به این معنا نیست که مسئولان نظام سلامت و وزارت بهداشت به این مسائل بی توجه هستند، دارند تلاش می‌کنند و زحمت می‌کشند اما واقعیت این است که در مجموعه وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی، نظارت بسیار ضعیف است، نیرو به اندازه کافی برای این کار ندارند و از طرفی وقتی نیرو و امکانات نداریم باید وارد راهکارهای نوین شویم که بتوانیم این مسائل را مدیریت کنیم.
- مثل چی؟
یکی از آنها ایجاد شفافیت با خدمات دولت الکترونیک است، الان دیگر فراتر از دولت الکترونیک، بحث خدمات تحت موبایل مطرح است، چون مردم بخش مهمی از نیازها و کارهای روزمره شان را با موبایل انجام می‌دهند، چطور یک مجموعه ای که در حوزه پزشکی جزو عرصه‌های نخست کشور است و تحول، نوآوری، ابداعات، اختراعات در آن جریان دارد از امکانات جدید الکترونیک استفاده نمی‌کند. پزشکی ایران خیلی پیشرفته‌تر از خیلی کشورهاست. گام‌های بلندی برداشته است اما در این حوزه‌های نظارتی که باید از تکنیک‌های نوین بهره بگیرند و مدیریت کنند و شفافیت ایجاد کنند، چرا در این حوزه‌ها عقب هستیم، اراده و تلاش می‌خواهد.
- شاید نیازمند فشاری از بیرون باشد؟
بله نیازمند فشار بیرونی هم هست، دستگاه‌های نظارتی از جمله از منظر حقوق شهروندی باید وارد شوند، بالاخره ما هم باید وارد شویم، مردم هم باید وارد شوند و نظارت کنند، در خیلی کشورهای پیشرفته حتی ساختمان‌ها را هم شیشه ای کرده اند، یعنی شفافیت در عمل اتفاق می افتد در برخی کشورها حتی ساختمان دیوان عالی کشور و دستگاه قضایی برخی کشورها شیشه ای است، یعنی مردم باید ببینید ما چه کار می‌کنیم، در حالی که سیستم شان هم پیشرفته است. ما هم راهی جز این نداریم. در سیستم پزشکی کشورمان در همه عرصه‌ها، در حوزه دارو، درمان، پرداخت‌ها باید زمینه ای فراهم شود که شفافیت ایجاد شود، خوشبختانه قوانین و مقررات آن هم هست، یک اهتمام از طرف مسئولان می‌خواهد که محقق شود.
- اگر بخواهید به مردم بگویید که در حوزه سلامت چه حق‌هایی دارند، به چه مواردی اشاره می‌کنید؟
فراوان است، در مورد حقوق بیماران، صدها مسئله داریم که باید اطلاع رسانی کرد، مردم باید آگاه شوند، حق دسترسی آسان به دارو، حق دسترسی آسان به بهداشت به درمان، دسترسی آسان به آزمایشگاه، چه معنی دارد، در یک مرکز درمانی مجهز که صد سال قدمت دارد، به بیمار بگوییم باید بروی دارو را از بیرون تهیه کنی، یا آزمایش را بگوییم اینجا نمی‌شود باید بروی بیرون انجام دهی. اینها نادیده گرفتن حق مردم است. مراکز درمانی باید تمهیدات لازم را فراهم کنند که مردم دسترسی آسان به دارو و درمان داشته باشند.
- یکی از مشکلات مردم، دسترسی نداشتن به غذای سالم در جامعه است، در خیلی از اغذیه فروشی‌ها غذاهای مانده، با مواد اولیه کم کیفیت، با روغن بی کیفیت و نمک زیاد به مردم عرضه می‌شود که سلامت مردم را به خطر می‌اندازد و متاسفانه نظارت کافی وجود ندارد؟
اتفاقا دسترسی به غذای سالم یکی از مصادیق حق سلامت مردم است. درست می‌گویید، متاسفانه در این حوزه هم وضعیت مناسبی نداریم، در این حوزه باید کارها و گام‌های بلندی برداشته شود، خیلی از بروز بیماری‌ها به علت کم‌کاری در این زمینه انجام می‌شود.