در این جست‌وجو سرنخ ماجرا به خودمختاری و ناهماهنگی نمای واحدهای مسکونی رسیده که در تب گریز از بافت فرسوده و پوشیدن رخت نو مورد غفلت قرار گرفته است. برگزاری ۲ دوره جشنواره «پلاک بهاری» و یک دوره جشنواره «پلاک طلایی» تلاش مدیران شهری برای جبران مافات و دعوت مالکان و سازندگان بناهای مسکونی به مشارکت در بهسازی نمای شهر و محله بوده که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است. امسال هم جشنواره «شمعدونی» با همین هدف، در آستانه فصل بهار برای پایتخت‌نشینان برگزار شده است. این اتفاق بهانه‌ای شد تا با «حسین نوحی» مسئول واحد صدور پروانه معاونت شهرسازی و معماری منطقه۱۷ همراه شویم و در بازدید از چند نمای برتر این منطقه، به بررسی باید و نبایدهای طراحی نمای پلاک‌های مسکونی بپردازیم. منطقه۱۷ از مناطق پیشتاز جنوب شهر تهران در نوسازی بافت فرسوده است.
برگزاری ۲ دوره جشنواره «پلاک بهاری» و یک دوره جشنواره «پلاک طلایی» تلاش مدیران شهری برای جبران مافات و دعوت مالکان و سازندگان بناهای مسکونی به مشارکت در بهسازی نمای شهر و محله بوده است. امسال هم جشنواره «شمعدونی» در حال اجراست
- منطقه ۱۷
از مقابل شهرداری منطقه با «حسین نوحی» همراه می‌شویم. در کوچه‌پسکوچه‌های محله ابوذر مجتمع‌های نوساز و خانه‌های قدیمی کنار هم نشسته‌اند و تعدادشان تقریباً برابری می‌کند. در خیابان شهید بهبودی شمار مجتمع‌های پاکیزه نونوار بیشتر می‌شود. کوچه شهیدان جم در اواسط خیابان قرار گرفته است. عقب‌نشینی همتراز ساختمان‌های راسته‌های شمالی و جنوبی سبب شده کوچه کنج و تورفتگی‌های نامنظم و پلکانی نداشته باشد. اغلب ساختمان‌های نوساز کوچه سنگپوش و بلند هستند و خط آسمانشان تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد. شاخه‌های چند درخت کهنسال بی‌شاخ‌و بار که در امتداد ضلع جنوبی کوچه ردیف شده تا هره بام این ساختمان‌ها قد کشیده‌اند.
درختچه‌هایی که در ورودی ساختمان‌ها کاشته شده‌اند سبزی و زیبایی چشمنوازی دارند و به فضای کوچه طراوت خاصی بخشیده‌اند. از هر پلاک نوساز که می‌گذریم نوحی یکی از نقاط قوت آن را می‌شمرد: «این خانه ورودی مناسبی دارد و برای تزیین نما از فضای سبز به خوبی استفاده شده است. پنجره‌های خاص این ساختمان کمک می‌کنند فضای داخلی واحدهای مسکونی ساختمان نورگیری مناسبی داشته باشند. طراح نما با ظریف‌کاری و ایجاد فرورفتگی‌های متعدد بر روی آهن، از سطحی صاف، حجم به وجود آورده که در معماری نقطه قوت آن به شمار می‌آید.»
- ویترین خانه‌ها
وقتی به پلاک‌های انتهای کوچه می‌رسیم مقابل آنها پا نگه می‌دارد و با تحسین می‌گوید: «این مجتمع از پلاک‌هایی است که نمای آن مورد تأیید کمیته نمای معاونت شهرسازی و معماری منطقه قرار گرفته است.» توضیح او باعث می‌شود با نگاه خریدارانه ساختمان را ورانداز کنیم. در قدوقامت بلندبالای مجتمع که با سنگ مرمر شکلاتی رنگ پوشیده شده می‌توانیم پنجره‌های زیبا و ساده پخدار، جایگاه مناسب برای ایجاد فضای سبز، ورودی مناسب و... را دید. «مهدی جوادی» از ساکنان مجتمع است که در یکی از واحدهای استیجاری آن زندگی می‌کند.
جوادی می‌گوید: «به نظر من و همسرم نمای بیرونی خانه اهمیت زیادی دارد. ما پیش از سکونت در اینجا از مجتمع‌های زیادی بازدید کردیم که نمای بیرونی نامناسب و فضای داخلی زیبایی داشتند. این آپارتمان‌ها مورد پسند ما نبودند و این مجتمع را که نمای بیرونی ساده، اما شیک و زیبایی دارد، انتخاب کردیم.» «امیر یزدی» مالک بنا برای انتخاب نمای مناسب مطالعه و تحقیق زیادی کرده است. او می‌گوید: «من نمای ساختمان‌های مناطق مختلف شهر را دیدم و با راهنمایی کارشناسان این پوشش را که استحکام و زیبایی مناسبی دارد، برای ساختمان انتخاب کردم.»
- ورودی‌های خوشامدگو
ساختمان دیگری که از سوی کمیته نمای منطقه تأیید شده، در کوچه شهید متین قرار گرفته است. وجود بوستانی نقلی در ضلع غربی مجتمع سبب شده سازنده با خیال آسوده طرح چند وجهی ساختمان را پیاده کند. نوحی می‌گوید: «این مجتمع چندبر است و از هر طرف به آن نگاه کنیم زیبایی عقب‌رفتگی و فرورفتگی‌های نما جلوه می‌کند.» در این ساختمان هم ترکیب رنگ سفید سنگ‌ها و قهوه‌ای آجرچین‌ها دیده می‌شود. نوحی به شوره روی آجرها اشاره می‌کند و می‌گوید: «استفاده از آجر در نمای ساختمان‌ها ایده خوبی است، اما به دلیل اینکه تهیه آجر مرغوب و پوشش دادن آنها با مواد نانو هزینه زیادی به سازنده تحمیل می‌کند، استقبال نمی‌شود.»
سنگ‌های آنتیک‌ریز که مانند کمربندی ظریف در جاهای مختلف نما به کار رفته‌اند و بر زیبایی آن افزوده‌اند و میان این ساختمان و بناهای شلوغ همجوارش هماهنگی مناسبی به وجود آورده‌اند. نوحی می‌گوید: «در تصویب نماهای شهری همخوانی نمای پیشنهادی با ساختمان‌های مجاور اهمیت زیادی دارد.» ورودی یکی از پلاک‌ها تورفتگی مختصری دارد که پیشانی ساختمان را به سایبانی باریک تبدیل کرده است. نمای آجری بالکن‌ها به سبک ارسی‌های چوبی قدیمی از ردیف گل‌های چند پر توخالی تشکیل شده است.
بر سردر خانه آیه‌ای از قرآن حک شده و قوس‌های دایره‌وار نقش روی در ورودی با طرح‌هایی که بر سقف گچی بنا تراشیده شده، همگون و هماهنگ است. درختان جوان کنار در ورودی تا حیاط خانه سرک کشیده و بر زیبایی ورودی آن افزوده‌اند. نوحی می‌گوید: «در معماری اصیل ایرانی دعوت‌کنندگی ورودی اهمیت زیادی دارد و به وجود آوردن فضای مکث و توقف برای مهمان نقطه مثبت به شمار می‌آید.»
- کوچه‌های آراسته
بعضی از ساختمان‌های کوچه با آنکه چندان جوان و نوساز نیستند به خوبی جلوه‌گری می‌کنند. قوس‌های گرد و عریض و دیوارهای ستون‌مانند، معماری این بناها را به سبک رومی شبیه کرده است. نوحی می‌گوید: «در کمیته نمای منطقه طرح‌هایی که دارای حجم و المان‌های بیگانه باشند تأیید نمی‌شوند. ما تلاش می‌کنیم معماری اصیل اسلامی ایرانی را رواج دهیم.» «الناز کریمخانی» یکی از ساکنان بنایی است که با سبک رومی ساخته شده است.
او می‌گوید: «ما این ساختمان را ۱۰ سال پیش ساختیم و آن زمان می‌خواستیم طرحی را استفاده کنیم که ساختمان را زیباتر و خاص‌تر از ساختمان‌های دیگر نشان دهد. من از نمای خانه‌ام راضی هستم و دوست ندارم نمایی شبیه خانه‌های همسایه داشته باشم.» وقتی از نوحی جدا می‌شویم مقابل هریک از ساختمان‌های نوساز کوچه‌پسکوچه‌های محله ابوذر اندکی مکث می‌کنیم تا به‌عنوان یک رهگذر قدوبالای آنها را تماشا کنیم. بعضی از ساختمان‌ها با پوشش سنگ ساده فاخر و برقرار جلوه می‌کند و نماهایی که از آجر و سنگ به‌صورت ترکیبی استفاده کرده‌اند، گرم، مهربان و زیبا به نظر می‌رسند، اما نکته‌ای که نمی‌توان کتمان کرد آراستگی کوچه‌هایی است که ساختمان‌های همسایه و همردیف با یکدیگر همنوایی و هماهنگی دارند.
- منطقه ۱۶
- نمای برتر پایتخت
حدود ۲۵ نمای برتر در منطقه ۱۶ به ثبت رسیده که بیشترین آنها مربوط به محله هزاردستگاه نازی‌آباد است. دبیر کمیته نمای منطقه۱۶ با بیان این موضوع می‌گوید: «شناسایی نماهای برتر از اواخر سال ۱۳۹۳ و پس از تشکیل کمیته نماها به اجرا درآمده است. نماها قبل از گرفتن پروانه و آغاز ساخت، طبق ملاک‌هایی که مشخص شده نمره یک تا ۲۰ را کسب می‌کنند.» «شکیبا خلیل‌زاده» با بیان اینکه برای کسب پروانه ساخت، طرح اولیه هریک از نماها باید حداقل دارای نمره بالای ۱۰ باشد، ادامه می‌دهد:
«هر نمایی که نمره بیشتر از عدد ۱۸ را کسب کند به‌عنوان نمای برتر انتخاب می‌شود.» خلیل‌زاده در توضیح معیارهای انتخاب نماهای برتر می‌گوید: «استفاده از مصالح بوم‌آور، رنگ‌های متناسب با نماهای همجوار، احترام به مصالح بومی نماهای دیگر از عمده وی‍‍ژگی‌هایی هستند که برای انتخاب نماهای برتر مورد نظر قرار می‌گیرند.» جالب است که نماهای برتر این منطقه تا به امروز در ۳ نمایشگاه نماهای شهر تهران شرکت داشته و در نمایشگاه سالانه معاونت شهرسازی که سال گذشته برگزار شد، یکی از نماهای برتر محله هزاردستگاه جزو ۱۰ نمای برتر شهر تهران انتخاب شد.
- منطقه ۱۹
- شرکت در ۴ نمایشگاه
۱۷ نمای برتر در منطقه ۱۹ شناسایی شده که بیشترین تعداد آن متعلق به محله خانی‌آبادنو است. «شهرام شفیعی» سرپرست واحد صدور پروانه معاونت شهرسازی و معماری شهرداری منطقه ۱۹ در این‌باره می‌گوید: «نمای ساختمان‌های منطقه به ۳ نوع بافت مطلوب، متوسط و ضعیف تقسیم می‌شود که براساس اصل‌هایی همچون هماهنگی و وحدت طراحی با نمای ساختمان‌های همجوار، توجه به هویت آشنا و خاطره‌انگیز، طبیعت‌گرایی، نوگرایی و خلاقیت در ساخت امتیاز می‌گیرند.»
او با اشاره به نماهایی همچون واحدهای مسکونی که در خانی‌آبادنو، دولتخواه و شهرک شریعتی در سال ۱۳۹۶ ساخته شده‌اند، می‌گوید: «نماهای برتر این منطقه در ۲ نمایشگاه در شهرداری منطقه ۲، یک نمایشگاه در موزه قصر و یک دوره از نمایشگاه سالانه معاونت شهرسازی شرکت داده شده و در آخرین مورد آنها که سال گذشته برگزار شد با رعایت معیارهایی همچون بوم‌گرایی و خلاقیت جزو ۱۰ نمای برتر شهر تهران انتخاب شده است.»
- منطقه ۱۸
- طرح‌های خلاقانه
نگاهی به طرح‌های برگزیده کمیته نمای منطقه ۱۸ نشان می‌دهد بیش از آنکه استفاده از مصالحی خاص مورد تأکید قرار گیرد، به ارائه نمایی زیبا و ساده بها داده شده است. در این طرح‌ها نماهایی به چشم می‌خورد که در چینش و انتخاب مصالح خلاقیت و نوآوری دیده می‌شود. «سیدمحمد فیاض» شهردار منطقه ۱۸ می‌گوید: «نما جدا از مقوله منظر شهری، هویت شهر است.
اگر نمای شهر خوب و زیبنده باشد می‌توان هویت و تمدن شهر را با آن ارزیابی کرد. فراموش نکنیم نما حقی خصوصی نبوده و عمومی است و مردم از آن استفاده می‌کنند و مالک کمتر از دیگران نمای بیرونی خانه را می‌بیند.» او که به کمپین «نما، هویت شهر ما» پیوسته، معتقد است در طراحی نما باید سلیقه مالک را هم در نظر بگیریم. او می‌گوید: «از طرف دیگر باید این حق را برای مردم قائل شویم تا در محله‌ای که زندگی می‌کنند، نمای ساختمان خود را براساس شرایطی که دارند طراحی کنند، بنابراین نباید طرح نمای ساختمان را یک‌طرفه به مردم تحمیل کنیم.»
- منطقه ۲۰
- نماهایی در شأن قبله تهران
نگاهی به طرح‌های منتخب کمیته نمای منطقه ۲۰ از سال ۱۳۹۴ تاکنون نشان می‌دهد معاونت معماری و شهرسازی شهرری از نماهایی که در طراحی آنها طاق، قوس، ایوان و خطوط مقرنس به کار رفته استقبال می‌کند و با معرفی این نماها به‌عنوان لباس‌های فاخر ساختمان‌های تجاری و مسکونی طراحان نما را به بهره‌گیری از اصول معماری اصیل ایرانی تشویق می‌کند. در طرح‌های منتخب منطقه ۲۰ همان رویه معمول در کمیته نمای سایر مناطق جنوبی دیده می‌شود و استفاده متوازن از آجر قرمز یا قهوه‌ای و سنگ تراورتن کرم مورد تأیید قرار گرفته،
اما نکته قابل تأمل در این نماها ترویج بکارگیری آجرهای باکیفیت با برندهای معتبر و دارای رزین نهایی(نانو) است. «فرهاد افشار» شهردار منطقه ۲۰ می‌گوید: «در شهرداری منطقه ۲۰ طرح و برنامه‌ای ارائه شده تا نما و ظاهر بناهای این شهر متناسب با معماری ایرانی اسلامی ساخته شوند. انطباق نمای ساختمان‌ها با هویت مذهبی، باستانی و فرهنگ بومی این شهر از معیارهای انتخاب نماهای برتر است.»