صداهای بسیار بلند، همانند توفان ناگهان بهاری این مژک‌ها را از بین می‌برد و باعث کچلی و شکستگی آنها می‌شود. آلودگی صوتی در نزدیک‌ترین فاصله‌ها و با بدیهی‌ترین روش‌ها، زندگی ما را احاطه کرده است. بعضی‌هایشان خودخواسته ولی ناآگاهانه است و برخی به اجبار، سلول‌های عصبی گوش داخلی را از بین می‌برد. در مورد سلامت گوش و آلودگی صوتی با سعید محمودیان، مدیر برنامه ملی سلامت گوش و شنوایی وزارت بهداشت و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه ایران و متخصص اعصاب شنوایی به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
- آثار سوء و غیرمتعارف اصوات پرخطر و غیرایمن چیست؟
شنیدن اصوات برای انسان یک نعمت بزرگ است و باعث برقراری ارتباط با جهان پیرامون می‌شود. این اصوات مثل تیغ دولبه است و می‌تواند باعث صدمه دیدن سلامت شنوایی نیز بشود؛ در نتیجه باید اطلاعات و آموزش کافی به مردم برای نحوه حفظ سلامت گوش داده شود. تأکید من بر سطح سواد سلامت درخصوص سلامت شنوایی است. گوش مسئول ۲ حس حیاتی، شنیدن و حفظ تعادل است که با هم در ظاهر متفاوتند ولی اصوات بلند و غیرایمن می‌تواند روی این دو حس تأثیر سوء و معیوب بگذارد.
صداهایی که از طریق گوش به ما می‌رسد حاوی اطلاعات مهمی است که از محیط خارجی به سمت عضو حسی ما که گوش داخلی است هدایت می‌شود. این اصوات می‌تواند مثل گفتار، صوت پیچیده‌ای باشد و نیاز به فهمیده شدن هم داشته باشد. موسیقی، شعر و ادبیات که در قالب اصوات ارائه می‌شود نیز همین شرایط را دارد. درک ناخودآگاه وضعیت بدن در فضا را نیز گوش برای انسان فراهم می‌کند. گوش به ما اجازه می‌دهد که بایستیم بدون اینکه بیفتیم. سلامت گوش در شنیدن اصوات ایمن باعث برقراری ارتباط بین افراد نیز می‌شود. در واقع تهدید گوش و کاربردهای آن نیز از راه شنیدن صورت می‌گیرد.
- منشأ اصوات غیرایمن که منجر به آسیب شنوایی می‌شود، چیست؟
مواردی مثل شلیک اسلحه، ابزارآلات صنعتی، ماشین‌آلات، موتورسیکلت و خودرو، بلندگوهایی که در مجالس و باشگاه‌ها استفاده می‌شود و هدفون‌ها از مهم‌ترین عوامل بروز اصوات غیرایمن هستند. این صداها در درازمدت می‌تواند باعث بروز بیماری‌های وزوز گوش، کم‌شنوایی و سرگیجه شود. بروز این علائم در بیمارانی که به باشگاه‌های ورزشی می‌روند بسیار شایع شده است. آنها به‌دنبال فعالیت فیزیکی و تندرستی به باشگاه می‌روند ولی با صدمه به گوش از آن خارج می‌شوند. نشنیدن صدای بلند در باشگاه ورزشی جزو حقوق شهروندان است ولی کمتر کسی به آن اعتراض می‌کند. صدای بلند در باشگاه‌ها حوزه صوتی ایجاد می‌کند که می‌تواند به همه به‌خصوص کسانی که به‌طور مستمر به باشگاه مراجعه یا در آنجا کار می‌کنند، صدمه وارد کند.
- معیار سنجش آلودگی صوتی چیست؟
اگر در محیطی به‌اصطلاح صدا به صدا نرسد و فرد نتواند با بغل‌دستی‌اش حرف بزند و مجبور باشد فریاد بزند یعنی محیط سرشار از آلودگی صوتی است. در این حالت، فرد صدای خود را هم نمی‌شنود. محیط‌های آلوده در ورزشگاه‌ها و کنسرت‌های پاپ نیز وجود دارد ولی آنچه بیش از همه سلامت افراد به‌خصوص نوجوانان را تهدید می‌کند، هدفون‌هایی است که با آن موسیقی شنیده می‌شود. استفاده غیرمتعارف از هندزفری، هدفون که برای شنیدن موسیقی استفاده می‌شود، کم‌کم نسلی کم‌شنوا ایجاد می‌کند.
- با چه مکانیسمی آلودگی صوتی می‌تواند باعث کم‌شنوایی شود؟
اصوات دارای فشار صوتی هستند. صوت نوعی انرژی مکانیکی است و می‌تواند مولکول‌های هوا را فشرده کرده و مثل یک موج سینوسی به پرده گوش برسد. برای شنیدن صدا نیاز به مولد صدا، محیط حد واسط (هوا) و گیرنده (گوش) است. مولد صوت در خلأ منشأ صدا نمی‌تواند باشد چراکه نیاز به مولکول‌های هوا برای فشرده و باز شدن دارد. مثل موجی که روی آب بر اثر برخورد سنگ شکل می‌گیرد، صوت مولکول‌های هوا را تکان می‌دهد. پرده گوش مثل طبل مرتعش می‌شود و ارتعاشات را به استخوانچه‌های گوش میانی می‌رساند. استخوانچه‌ها مثل اهرم عمل می‌کنند و صدا را به عضو حساس گوش داخلی که سلول‌های شنوایی در آنجا قرار دارد، می‌رسانند.
در این قسمت عمل شنوایی به جریان حسی یا الکتریکی برای انتقال به مغز تبدیل می‌شود. در مغز دیگر صدایی وجود ندارد و هرچه هست مثل جریان برق است که باعث حس شنیدن می‌شود. هرچه صدا بلندتر باشد، انرژی صوت و فشردگی‌های هوا بیشتر می‌شود؛ در نتیجه پرده گوش پاره می‌شود. مژک‌های روی سلول‌های شنوایی از بین می‌رود. سلول‌های مژک‌دار مثل گندمزاری که با نسیم حرکت می‌کند با صوت تکان می‌خورد. اگر صدا بلند باشد این مژک‌ها را می‌شکند و کم کم دچار کچلی می‌شود؛ مثل گندمزاری سوخته.
- این اتفاق ناگهان رخ می‌دهد؟
از بین رفتن سلول‌های مژک‌دار در حالت «حاد» می‌تواند بر اثر انفجار ماده‌ای مثل ترقه و نارنجک و... باشد. جا دارد همین‌جا به افراد برای حفظ شنوایی در چهارشنبه آخر سال هشدار دهیم. انرژی چنین صوتی ناگهان و یکباره به گوش تحمیل می‌شود. نوع دوم آسیب‌ها به آرامی به گوش تحمیل می‌شود. مدل تدریجی در کارگرانی شایع است که ۸ ساعت در روز در معرض آلودگی صوتی صنعتی هستند. این افراد آرام آرام سلول‌های شنوایی خود را از دست می‌دهند. کسانی که در کنار اتوبان‌ها زندگی می‌کنند نیز دچار کم‌شنوایی تدریجی می‌شوند. ارزیابی تراز صوتی در زندگی شهری نشان از تفاوت فاحش با زندگی روستایی دارد. افرادی که در شهری مثل تهران زندگی می‌کنند سطح آستانه شنوایی‌شان کمتر از افراد دیگر است. آلودگی شهری که ناشی از ترافیک و ساخت‌وساز است در کنار آلودگی هوا تأثیر مخرب مضاعفی بر سلامت تهرانی‌ها دارد.
- از نظر شما از میان منشأ‌های بروز آلودگی کدام شایع‌تر است؟
سلامت شنوایی را شنیدن صدای آرام طبیعت تضمین و صدای مضر شهرنشینی تخریب می‌کند. دانستن اینکه صوت می‌تواند صدمه بزند و باید از گوش در برابر تخریب‌های آرام و تدریجی جلوگیری و هر سال شنوایی‌سنجی کرد، از اهداف برنامه‌های سلامت شنوایی در وزارت بهداشت است. شعار امسال روز جهانی شنوایی، غربالگری سالانه حق مردم است. سنجش سالانه شنوایی در نوزادان و سالمندان ضروری و اجباری است. قبل از ایجاد اختلال باید برای درمان مداخله کرد.
باید از منشأ عوامل خطر را کاهش داد. من مدام کارگرانی را می‌بینم که سلامت شنوایی خود را از دست داده‌اند درحالی‌که نمی‌دانستند که حفظ سلامت گوش در کارگاه حق آنهاست. خطرسنجی محیط‌های آلوده به صوت ناایمن، امری فرابخشی است و نیاز به همکاری وزارت بهداشت با وزارتخانه‌های صنعت، راه، آموزش و پرورش و... دارد. در میان مردم، گوش عضو فراموش‌شده‌ای است. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، بار ناشی از بیماری‌های شنوایی در فاصله ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ از رتبه ۱۳به سوم رسیده است.
در واقع ۶.۷ درصد از مردم درگیر مشکلات شنوایی هستند. این رقم بسیار بالاست و سازمان جهانی بهداشت هشدار داده است که اگر به موضوع شنوایی رسیدگی نشود، در سال ۲۰۵۰ حدود یک میلیارد نفر دچار نوعی از ناشنوایی می‌شوند. به‌عبارت دیگر در این سال، ۷۶۰ میلیارد دلار به بدنه اقتصاد کشورها صدمه وارد خواهد شد؛ ضمن اینکه ناشنوایی و کم‌شنوایی به سطح ارتباط آدم‌ها صدمه وارد می‌کند.
- از چه طریقی؟
کم‌شنوایی منجر به کاهش ارتباطات انسانی و در نتیجه شیوع افسردگی می‌شود. بهره‌وری نیز در این میان کاهش می‌یابد. هرچه این عوارض بیشتر شود، فرد بیشتر دچار احساس از دست دادن هویت می‌شود. مداخله زودهنگام برای درمان کم‌شنوایی اصل مهم در حفظ هویت بیماران است. سلامت بخشی از سرمایه ملی است و از دست‌رفتن آن بهره‌وری را کاهش می‌دهد. کم‌شنوایی همگانی که ناشی از آلودگی صوتی است، ارتباط افراد را کم کرده و منجر به انزوا در آنها می‌شود. انسان موجودی اجتماعی است و به‌طور کلی نمی‌تواند خارج از جمع زندگی کند. انزوای خانوادگی و اجتماعی، اختلالات روان‌شناختی و بروز سوءظن از عوارض کم‌شنوایی است. به همین دلیل شهرنشین‌ها باید به‌طور همیشگی سلامت گوش خود را چک کنند.
آلودگی صوتی روی سلامت شنوایی کودکان هم تأثیر می‌گذارد، درحالی‌که کودکان حتی اگر IQ بالایی داشته باشند، برای تکلم و درک مفاهیم نیاز ضروری‌تری به شنوایی دارند و بدون آن ممکن است از آموزش و تحصیل عقب بیفتند. کم‌شنوایی می‌تواند در فرایندهای طبیعی زندگی مثل تحصیل، اشتغال و ازدواج اختلال ایجاد کند. می‌دانید که جامعه متأسفانه شغل را با وجود توانایی‌های فرد معلول، به افراد با سلامت جسمی می‌دهد.
- شما می‌گویید که افراد باید نسبت به سلامت شنوایی حساسیت داشته باشند ولی بیشتر آلودگی‌های صوتی ناخواسته است. کسانی که در حاشیه اتوبان‌ها زندگی می‌کنند، ناگزیر از توسعه شهرها هستند. چطور می‌توان از این حق دفاع کرد؟
داشتن محیط زندگی عاری از آلودگی صوتی حق همه شهروندان است و باید آن را مطالبه کنند. اگر در باشگاه ورزشی صدا بلندتر از حد توان شنوایی است، باید اعتراض کنید. نمی‌دانم نهادهای مجری چقدر قانون سلامت‌محور را رعایت می‌کنند. همه می‌دانند که سیگار مضر است ولی کارخانجات تولید سیگار، انواع آن را تولید می‌کنند و کسی جلوی آن را نمی‌گیرد. حفظ سلامت شهروندان جزو حقوق است. سروصدای ساختمان‌سازی، افراد را به وزوز گوش مبتلا می‌کند و حق همسایه‌هاست که اعتراض کنند. چندی پیش تحقیقی در وزارت بهداشت انجام شد که نشان می‌داد ۹۷درصد افراد در کل کشور فقر سواد سلامت شنوایی دارند. آنچه شما می‌گویید بخشی از سواد سلامت شنوایی است. مردم باید بدانند که برای اعتراض به کدام نهاد نظارتی مراجعه کنند.
- تشکیل کمیته «آلودگی صوتی» در شورا
رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران از بررسی ویژه آلودگی صوتی در شورای شهر خبرداد. ناهید خداکرمی، در مورد وضعیت آلودگی صوتی در تهران با بیان اینکه آلودگی صوت بسیار مهم است چراکه به‌صورت مستقیم بر اعصاب و روان افراد جامعه تأثیر می‌گذارد اما کمترین توجه به آن می‌شود، گفت: آلودگی صوتی آثار ظاهری ندارد اما آرام‌آرام بر روان و اعصاب شهروندان تأثیر منفی می‌گذارد. وی با بیان اینکه متأسفانه مسئولین و مردم توجه کمی به تبعات آلودگی صوت دارند درحالی‌که تأثیر منفی زیادی بر سلامت افراد دارد، ادامه داد: برنامه‌ریزی برای مهار و کاهش آن به‌خصوص برای کسانی که در معرض مستقیم صوت هستند، ضروری است.
خداکرمی با بیان اینکه در مناطق مرکزی شهر و در نزدیکی اتوبان‌های پایتخت آلودگی صوتی بسیار زیاد است، افزود: متأسفانه در برخی مناطق تهران که عمدتا در نزدیکی اتوبان‌ها قرار دارند آلودگی صوتی بیش از استاندارد است و لازم است اقدامی عملی برای کنترل آن صورت گیرد. رئیس کمیته سلامت شورای شهر تهران با بیان اینکه کمیته سلامت در کمیسیون سلامت و محیط‌زیست با جدیت در این حوزه فعالیت دارد و کمیته‌ای هم در شورا شکل گرفته است تا در حوزه تعیین استانداردها بررسی لازم را انجام دهد، گفت:
در برنامه سوم توسعه شهرداری به آلودگی صدا توجه ویژه شده و برای نخستین بار است که به آلودگی صوتی در اسناد بالا دستی توجه شده است تا از نظر عملیاتی بتوانیم حضور پرقدرت‌تری داشته باشیم و معتقدم که باید به مرور تصمیمات و لوایح قبل در اولویت اجرا قرار گیرند، تا صدای استاندارد را به شهر برگردانیم. (ایسنا)