مسدود شدن معبر تردد عابران پیاده، یکی از نتایج و پیامدهای این نوع کسب و کار است که براساس تبصره یک‌بند ۲ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها، سدمعابر عمومی و اشغال پیاده‌روها برای کسب و کار، ممنوع است و شهرداری باید با متخلفان برخورد کند. مدیران شهری با استناد به همین ماده و قانون و تبصره، بارها اقدام به جمع‌آوری و ساماندهی دستفروشان در نقاط مختلف کرده‌اند، اما حریف آنها نشده‌اند. شکست مداوم در طرح جمع‌آوری و ساماندهی دستفروشان، مدیران شهری را برآن داشت تا برای یک‌بار هم که شده طرح را با جدیت اجرا کنند و برای همین سراغ قلب پایتخت و پاتوق اصلی دستفروشان یعنی، چهارراه ولی‌عصر(عج) رفتند.
نقطه‌ای که روزانه میلیون‌ها نفر در آن تردد می‌کنند و هزاران نفر مشغول دستفروشی هستند. مأموران نیروی انتظامی هم پای کارآمدند و طرح، اجرایی شد و در ظاهر دستفروشان جمع‌آوری شدند اما مدیران شهری فراموش کردند، این کاسبان هرجایی می‌توانند بساط کنند. به همین دلیل بار و بندیل‌شان را از چهارراه ولی‌عصر(عج) بستند و راهی مکان جدید یعنی خیابان ولی‌عصر(عج) حد فاصل ایستگاه مترو میدان ولی‌عصر(عج) تا ایستگاه مترو جهاد شدند. مدیران شهری با این کار نه تنها قلمرو دستفروشان را محدود نکردند بلکه ناخواسته سبب توسعه قلمرو فعالیت این کاسبان شدند.
بساط کردن در چهارراه ولی‌عصر(عج) به گفته بسیاری از دستفروشان، آرزوی هر دستفروشی بوده و هست. آرزویی که به اذعان برخی به دست «مافیا» یا همکاری و مشارکت برخی از مأموران شهرداری محقق می‌شود. چهارراه ولی‌عصر(عج) را همه با پارک «دانشجو» و «تئاترشهر» می‌شناسند. فضاهایی که برای همگان خاطره‌انگیز است اما سال‌ها در قرق دستفروشان بوده و زیبایی‌اش توسط بساط این کاسبان از دیده پنهان مانده است که با برچیده شدن بساط دستفروشان، قلب پایتخت رخ نشان داد و پس از سال‌ها، نفس کشید. «مریم گودرزی» دانشجوی رشته تئاتر است و به گفته خودش بیشتر اوقات روز را در پارک دانشجو و تئاتر شهر می‌گذراند. او می‌گوید: «شاید برای نخستین بار بود که مدیریت شهری کار درستی انجام داد.
دستفروشان سال‌ها اینجا حکومت می‌کردند و هیچ‌کسی نمی‌توانست حریفشان شود. » اینکه دستفروشان کجا فعالیت کنند، اهمیت زیادی دارد و مدیران شــــــهری درصدد ایجاد فضای مناسب برای آنها هستند. احداث بازارچه‌های روزانه، راه‌حلی بود که اواخر سال گذشته عملیاتی شد اما دستفروشان از آن استقبال نکردند. «امیر محمدی» که دستفروش است می‌گوید: «کار ما دستفروشی است و نمی‌توانیم در محیط بسته کار کنیم. ما به عرضه محصولات کنار خیابان عادت کرده‌ایم و موفقیت کارمان این است. » خیلی از دستفروشان با این حرف امیر موافقند و به همین دلیل از حضور در بازارچه‌ها استقبال نکردند.
- پیش به سوی جهاد
بساطشان که از چهارراه ولی‌عصر(عج) جمع شد، همگان گمان می‌کردند دیگر شاهد حضورشان در چهارراه ولی‌عصر(عج) یا خیابان‌های اطراف نخواهند بود اما به گفته دستفروشان هر جا که مسیر رفت‌وآمد مردم باشد، کسب و کارشان را راه می‌اندازند. مدیران شهری توقع داشتند با اسکان آنها در بازارچه‌های روزانه، وضعیت نابسامان را ساماندهی کنند تا تعداد دستفروشان در معابر عمومی کم شود اما در یک چشم بر هم زدنی آنها موقعیت جغرافیایی مناسب را شناسایی و همگی به قلمرو جدید یعنی خیابان ولی‌عصر(عج)، حد فاصل ایستگاه مترو میدان ولی‌عصر(عج) تا ایستگاه جهاد کوچ کردند. اتفاقی که به قول دستفروشان و مغازه‌داران سر سود بود. «حسین خاکزاد» مشغول پهن کردن بساطش مقابل سینما «استقلال» است که می‌گوید: «دستفروشی کار ماست و شهرداری نمی‌تواند ما را از این کار منع کند. اینجا نشد، جای دیگر. خلاصه ما هم مثل همه مردم، خانواده داریم و باید برای تأمین مخارج زندگی، کار کنیم. » هنوز بازار دستفروشان در محل جدید رونق نگرفته که زمزمه بازگشت دستفروشان به چهارراه ولی‌عصر(عج) شنیده می‌شود. دستفروشان برای اینکه از قافله عقب نمانند نیروی جدیدی استخدام می‌کنند و به قول خودشان شعبه دیگری از دستفروشی‌شان را در چهارراه ولی‌عصر(عج) دایر می‌کنند. «اکبر میرزایی» بیش از ۴ سال است که دستفروشی می‌کند.
او می‌گوید: «دستفروش موفق کسی است که موقعیت‌شناس باشد و از هر مکان مناسبی برای کسب و کار استفاده کند. ما دستفروشان گروهی و دوستانه و گاهی اوقات هم خانوادگی کار می‌کنیم. این‌گونه در مکان‌های مختلف حضور داریم و موقعیت کاریمان اگر در نقطه‌ای تهدید شود به نقطه دیگری نقل مکان می‌کنیم. » به گفته او، قلمرو فعالیت دستفروشان گسترده‌تر از آن است که با اجرای یک طرح بتوان آنها را برچید. در تأیید حرف‌های میرزایی، «رحمان اوجی» که به تازگی راه و رسم دستفروشی را از پدرش یاد گرفته می‌گوید: «این کار قوانین پیچیده‌ای دارد. باید بدانید با مأموران چگونه رفتار کنید و در فصول مختلف چه محصولاتی بفروشید و مهم‌تر اینکه جاهای مختلف را برای روز مبادا شناسایی و به محض اجرای طرح ساماندهی به جای جدیدی بروید تا بیکار نمانید. » براساس گفته‌های دستفروشان خیابان ولی‌عصر(عج)، اجرای طرح ساماندهی در این نقطه هم مانند چهارراه ولی‌عصر(عج) نتیجه‌ای نخواهد داشت و آنها خودشان را به مکان جدید دیگری، که هیچ‌کدام حاضر نبودند در مورد آن حرف بزنند، می‌روند.
- صدور مجوز در قلمرو جدید
دستفروشان ادعا می‌کنند که در مکان جدید مجوز گرفته‌اند. یکی از دستفروشان این موضوع را مطرح می‌کند و می‌گوید: «مأموران اجازه داده‌اند، هر روز از ساعت ۱۸ تا ۲۲ اینجا کار کنیم. » دستفروشان در قلمرو جدید جای ثابتی دارند و گویا گروه مافیایی به این نقطه نیز رخنه کرده‌اند. به گفته بساطی‌ها روزانه ۱۰ تا ۷۰ هزار تومان به این افراد که لباس خاص بر تن دارند، پرداخت می‌شود. البته زنان سرپرست خانواری که در این معبر دستفروشی می‌کنند شامل این قانون نمی‌شوند و بابت جایی که دارند پولی پرداخت نمی‌کنند. «معصومه مشهدی» می‌گوید: «سواد ندارم و همسرم فوت کرده و با ۳ تا بچه قد و نیم‌قد در خانه اجاره‌ای زندگی می‌کنم. رفتم شهرداری و اجازه گرفتم دستفروشی کنم. الان چند ماهی است که در خیابان ولی‌عصر(عج) جوراب می‌فروشم و تاکنون پولی به هیچکس نداده‌ام. » بانوان دیگر هم حرف‌های مشهدی را تأیید می‌کنند، اما دستفروشان دیگر که مدعی‌اند باید این مبلغ را که در اصلاح «حق جا» می‌گویند، بپردازند.
.
- پاسخ مسئول
- مدیران شهرداری منطقه۶:
- دستفروشان مجوزی برای فعالیت ندارند
آیا قلمرو دستفروشان با هدف و توسط گروه خاصی در حال توسعه است؟ مدیران شهری بر روی عملکرد مأموران خود نظارت ندارند؟ اگر قرار بود دستفروشان براساس روال گذشته کار کنند و بساطشان را در معاب ر عمومی پهن کنند، چه الزامی به صرف هزینه و اجرای طرح ساماندهی در چهارراه ولی‌عصر(عج) بود؟ اینها سؤالاتی است که حین صحبت؛ دستفروشان در ذهنمان نقش می‌بندد و برای رسیدن به پاسخ آنها سراغ مسئولان می‌رویم. «آرشیا تیموری» رئیس اداره ساماندهی شهرداری منطقه ۶، پس از مطرح کردن پرسش‌ها، با قاطعیت، موضوع نبود نظارت و صدور مجوز برای فعالیت دستفروشان را رد می‌کند و می‌گوید: «ایجاد سدمعبر توسط هر فرد و ارگان و نهادی غیرقانونی است و برابر قانون شهرداری باید با فرد متخلف برخورد شود. بنابراین چگونه کسی که خود قانونگذار است می‌تواند خلاف قانون رفتار کند. شهرداری برای هیچ دستفروشی مجوز صادر نکرده است و این موضوع را تکذیب می‌کنم. در مورد نبود نظارت بر عملکرد دستفروشان، این موضوع در حیطه وظایف شرکت «معبربان و شهربان» است و متولیان باید پاسخگو باشند. »
حرف‌های تیموری ما را راهی دفتر «حامد اسماعیلی» رئیس معبربان و شهربان شهرداری منطقه ۶ می‌کند. او در مورد صدور مجوز می‌گوید: «اواخر سال گذشته دستفروشان چهارراه ولی‌عصر(عج) ساماندهی شدند و جای مشخصی برای فعالیت آنها تعیین شد که دستفروشان مجوز کار گرفتند اما برای دستفروشان کنار خیابان هیچ مجوزی صادر نشده است. » اسماعیلی هم توپ را به زمین شهرداری ناحیه ۳ می‌اندازد. بنابراین، سراغ «امیر ابوالفضل غلامی» می‌رویم. او می‌گوید: «ماموران شهربان تا ساعت ۱۸ و ۱۹ فعالیت و نظارت دارند و در این ساعت هیچ دستفروشی در این محور وجود ندارد. اما پس از این ساعت نیرویی برای نظارت نداریم و دستفروشان هم از فرصت استفاده و بساطشان را کنار خیابان پهن می‌کنند. نکته مهم دیگر این است که مأموران شهربان، وظیفه رفع سدمعبر دارند و تحت هیچ شرایطی نمی‌توانند با دستفروشان درگیر شوند. در مورد اخذ وجه با عنوان حق جا توسط مأموران شهرداری، این موضوع را تکذیب می‌کنم اما در صورت ارائه مستندات از سوی دستفروشان به شدت با این موضوع برخورد می‌کنیم. »