همشهری آنلاین _ فاطمه عسگری نیا: اگر دستفروشی تا همین چند سال پیش معضل محله‌ها و خیابان‌های مرکز و پایین شهر بود اما این چالش شهری، حالا گریبان خیابان‌های شمال شهر را هم گرفته است، از تجریش گرفته تا قلهک و میدان ونک. با شیوع کرونا بیکاری بخش عظیمی از کارگران واحدهای صنفی و صنعتی در پی تعدیل نیروها و همچنین افزایش اجاره‌بهای مغازه‌ها باعث شده تا هر روز بر جمعیت دستفروشان شهر افزوده شود و عرض پیاده‌راه‌های شهر برا ی استفاده شهروندان کمتر و کمتر. خیلی‌هایشان آنقدر قدیمی هستند که جای کسبشان توسط اهالی به نامشان سند خورده است. خیلی‌های دیگر اما تازه واردهایی هستند که باید برای پهن کردن بساط کنار خیابان دست به دامن دلالان فعال در این بخش شوند.
درست است دستفروشند و ساعت مشخص‌کاری ندارند، اما برای اینکه از قافله دوستانش جا نماند ساعت ۵ صبح از شهرک‌های اطراف کرج بار و بندیل می‌بندد و راهی تهران می‌شود تا مثل هر روز بساط کتاب و پازل‌های رنگارنگش را در نزدیکی‌های مترو قلهک پهن کند. نامش «محمد» است. ۲۲ ساله. همه آرزوهایش خلاصه می‌شود در مغازه‌ای کوچک که او را از این در به دری هر روز نجات دهد: «از ۱۲ سالگی دستفروشی می‌کنم.
کم‌کم برای خودم ودیعه مغازه‌ای جمع کرده بودم و خوشحال بودم. اما به یک‌باره همه‌چی تغییر کرد. اجاره‌بهای مغازه‌ها به حدی بالا رفت که پس‌انداز من حتی یک سوم آن هم نبود.» با ناراحتی تخته‌های بزرگ را بر شانه می‌کشد و روی کارتن‌های موز خالی می‌چیند. همه زندگی‌اش خلاصه می‌شود در همین بساط و آرزوهایی که هر روز پای آن مرور می‌کند. به قول خودش سقف آرزوهایش خیلی هم بلند نیست به غرفه‌ای کوچک در بازارچه‌ای محلی هم راضیست تا جای ثابتی برای کسب و کار داشته باشد: «کاش در هر منطقه بازارچه‌ای برای دستفروشان مانند اتفاقی که در پایانه آزادی افتاد، صورت می‌گرفت آن وقت ما مجبور نبودیم هر روز بساط به دوش باشیم.»
- بعد از ۱۶ سال مغازه‌داری دستفروش شدم
هر چند محمد جوان است و تا به حال تجربه کار در مغازه خودش را نداشته است اما «ابی» ۱۶ سال از عمرش را در مغازه و مغازه‌داری گذرانده و حالا از بد روزگار است که باید هر روز مکانی جدید برای پهن کردن بساطش پیدا کند. قبلاً در میدان ولی‌عصر(عج) دو دهانه مغازه داشت. چهارپایه را بین دو مغازه می‌گذاشت و با هیکل فربه‌اش روی آن می‌نشست و کاسبی می‌کرد.
اما حالا باید هر روز از منطقه ۲۰ بساط لباس‌های زنانه و مردانه‌اش را بردارد یک روز در ونک، یک روز در هفت‌تیر و یک روز هم در قلهک و... بساط‌گسترانی کند: «برای دو دهانه مغازه ماهی ۲۰ میلیون تومان اجاره می‌دادم. پارسال شد ماهی ۳۰ میلیون تومان امسال باید ۳۰۰ میلیون تومان ودیعه همراه با ماهی ۴۰ میلیون تومان به اضافه ۱۲ تا چک تخلیه و پرداخت مالیات سالانه مغازه را پرداخت می‌کردم از توانم خارج بود، عطایش را به لقایش بخشیدم.» حالا چندماهی است هر روز صبح بساطش را داخل گونی‌های بزرگ می‌ریزد و هر جا که به قول خودش پاخور خوبی داشته باشد پهن می‌کند. از سختی‌های کارش برایمان می‌گوید از دلهره جمع‌آوری بساط توسط شهرداری گرفته تا بارندگی و سرقت از بساطش: «کاش یکی به فریاد ما دستفروشان برسد»
- مهاجرت و دستفروشی برای لقمه‌ای نان
در منطقه ۲ هم وضعیت به همین منوال است. اغلب دستفروشان در نقاط مختلف منطقه بساطشان پهن است. از سعادت‌آباد گرفته تا میدان توحید. «سعید» همراه برادرش در نزدیکی‌های مترو توحید بساطشان پهن است. او گردو می‌فروشد برادرش گل. از حضورشان در تهران حدود ۵ ماهی بیشتر نمی‌گذرد. خودشان می‌گویند غربت را به جان خریدیم تا زن و بچه‌مان گرسنه نمانند! سعید ۳۵ ساله است اهل کرمان. وقتی ۹ ماه پیش از کار بیکار شد و تلاش‌هایش برای پیدا کردن شغلی مناسب در شهر و دیارش به جایی راه نبرد، تصمیم گرفت برای کار به تهران بیاید. به امید اجاره مغازه‌ای مشترک. اما کرایه مغازه‌ها چند برابر پس‌انداز خرد آنها بود. حالا روزها دستفروشی می‌کند و شب‌ها نگهبانی: «دستفروشی مصیبت‌های خود را دارد اغلب افرادی که در این راسته دستفروشی می‌کنند مهاجر هستند و به امید ساختن زندگی بهتر راهی این شهر شده‌اند.»
برادرش دل و دماغی برای حرف زدن ندارد. تازه داماد است و حالا مجبور است برای تأمین هزینه‌های زندگی در شهر غریب دور از تازه عروسش برای کسب رزق حلال تلاش کند.
- خیابان ولی‌عصر(عج) قطب دستفروشی تهران
دستفروشی در خیابان ولی‌عصر(عج) هم حال و هوای خودش را دارد. دستفروشان در حاشیه پیاده‌راه خیابان بساط‌های رنگی خود را از همان ساعت‌های اولیه صبح پهن می‌کنند و تا شب در این منطقه می‌مانند. خیابانی که در کنار چنارهای زیبا و بناهای قدیمی و چشم نوازش حالا دستفروشی هم به فهرست ویژگی‌های خاصش افزوده شده است. «زهرا علی‌یاری» یکی از فعالین حوزه گردشگری است و می‌گوید: «خیابان ولی‌عصر(عج) و قصه‌های شنیدنی‌اش امروز به قطب دستفروشی تهران تبدیل شده است. دیگر این روزها بساط‌های رنگارنگ و پرزرق و برق دستفروشان اجازه نمی‌دهد کسی از پیاده‌روی در ولی‌عصر(عج) لذت ببرد و زیبایی‌های آن را در هر فصل تجربه کند.
دستفروشانی که گرداگرد ساختمان زیبای «تئاتر شهر» ریسه بسته‌اند و لباس‌های رنگی‌شان را آویزان کرده‌اند سیمای شهری این محدوده زیبای تهران را آشفته و در هم پیچیده کرده‌اند.
- کاسبان دیروز دستفروشان امروز
در میدان هفت‌تیر هم پیاده‌راه‌های منتهی به ایستگاه‌های مترو وضعیت بهتری از خیابان ولی‌عصر(عج) ندارند. جمع زیادی از دستفروشان قدیمی این منطقه می‌گویند قبلاً تعداد دستفروشان این منطقه به تعداد انگشتان دو دست هم نمی‌رسید. اما در دو سال اخیر با گرانی اجاره مغازه‌ها خیلی از کاسبان دیروز دستفروشان امروز شده‌اند. نمونه‌اش «اشکان» است. در بساط کوچکش روسری‌های رنگی بسیاری دیده می‌شود. اما دل جوان خودش به شادابی این رنگواره‌های زیبا نیست: «از ماهی ۹ میلیون اجاره مغازه‌ام به ماهی ۲۰ میلیون تومان افزایش یافت.
از طرفی با تعطیلی هر روز واحدهای کسبی به بهانه کرونا در دو سال اخیر فقط ما ماندیم و اجاره مغازه‌ای که باید پرداخت می‌کردیم. همین زمینمان زد و محال است حالا حالاها برخیزیم. از طلبکاران فرصت گرفته‌ام اما با دستفروشی که هر لحظه تنمان می‌لرزد از جمع‌آوری بساط، مگر می‌توانم بدهی پرداخت کنم؟ چنگی لای روسری‌های رنگی می‌زند و می‌گوید: «کاشی کسی برای سرو سامان دادن به دستفروشان فکری کند.» «خدامی» مدیر خدمات شهری منطقه یک شهرداری تهران هم از افزایش تعداد دستفروشان در دو سال اخیر در منطقه یک خبر می‌دهد و می‌گوید: «کرونا معضل دستفروشی را در مناطق مختلف تهران دامن زد و در میدان تجریش این افزایش به وضوح دیده می‌شود. او ادامه می‌دهد: «طی مطالعات صورت گرفته اغلب این افراد از مناطق حاشیه‌نشین شهر تهران برای کسب رزق و روزی به بساط‌گسترانی در این منطقه می‌پردازند.
معضلی که متأسفانه با توجه به شرایط پیش روی اقتصادی مردم نه می‌توان مانع آن شد و نه می‌توان نسبت به حقوق شهروندی سایر شهروندان و نظم شهر نسبت به آن بی‌تفاوت بود.» به گفته او برای حل چالش پیش روی شهر در بخش دستفروشی و ساماندهی این بخش نیازمند همگرایی تمامی دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط هستیم و تا این همگرایی نباشد یک دستگاه اجرایی نمی‌تواند به تنهایی این معضل را حل کند: «اغلب این افراد از قشر ضعیف جامعه هستند که از راه‌های دور و نزدیک خود را با مترو به میدان تجریش می‌رسانند. از زنان سرپرست خانوار گرفته تا معلولان و حتی سالمندان در میان دستفروشان میدان تجریش دیده می‌شود. ایجاد بازارچه‌های محلی برای فعالیت این گروه یکی از اولویت‌های‌کاری منطقه یک هست اما به دنبال زمین مخصوص انجام کار هستیم. هر چند با کمک تولیت امامزاده صالح(ع) نسبت به شناسایی دستفروشان واقعی و تهیه بانک اطلاعاتی در این بخش اقدام کرده‌ایم و با برنامه‌ریزی جامع می‌توانیم برای ساماندهی دستفروشی در منطقه اقدام کنیم.»
- طرحی نوین برای دستفروشی در تهران
«علیرضا زاکانی» شهردار تهران که این روزها طی بازدید از مناطق و محله‌های مختلف شهر تهران دستفروشی و فعالیت دستفروشان در گوشه و کنار این شهر از دیدش پنهان نمانده است، در حاشیه یکی از بازدیدها از ساماندهی دستفروشان تهرانی خبر داده و گفته است: «شهرداری به دنبال طرح نوینی است که بتواند علاوه بر خدمت به دستفروشان، از سدمعبر و ایجاد مشکل در معابر و پیاده‌روهای شهر جلوگیری کند.» او که برخی گلایه‌ها در خصوص دریافت وجه نقد از دستفروشان توسط مأموران شهرداری به گوشش رسیده تأکید کرده است: «چنانچه مأموران شهرداری از بساط‌گستران در سطح معابر و خیابان‌ها درخواست پول کردند، این افراد می‌توانند با تماس با سامانه ۱۸۸۸ مراتب را اعلام کنند تا با فرد خاطی برخورد شود»
- دستفروشی تخلف است اما در شرایط فعلی امکان برخورد نداریم
معاون خدمات شهری شهرداری منطقه ۱۱ تهران هم یکی از بزرگ‌ترین نقاط بساط‌گسترانی شهر در حیطه‌کاری او قرار دارد، می‌گوید: «همان‌گونه که همه می‌دانند، دستفروشی براساس قانون، تخلف است و ما هم تا پیش از شیوع کرونا، ملزم به جمع‌آوری و ممانعت از دستفروشی در خیابان ولی‌عصر(عج) در قالب طرح انضباط شهری بودیم. در راستای اجرای این طرح، گاهی شاهد درگیری‌های سرکرده دستفروشان با نیروهای شهرداری و مشکلات ناشی از آن بودیم و بازخورد این برخوردها در شبکه‌های اجتماعی مردم را تحت تأثیر قرار می‌داد. در دو سال اخیر در پی بیکاری جوانان و افزایش اجاره‌بهای مغازه‌ها خیلی از کاسبان قدیمی به جمع دستفروشان افزوده شدند. درک شرایط اقتصادی موجود برنامه‌های برخورد با دستفروشی در شهرداری‌ها را هم تحت تأثیر قرار داد به‌طوری‌که اغلب این طرح‌ها به حالت مسکوت درآمد تا دغدغه‌ای به دغدغه‌های قشر ضعیف اضافه نگردد.»او هم امیدواراست با بهبود شرایط و همدلی همه دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط شاهد رفع معضل دستفروشی در تهران باشیم.
نظر شما