براساس این تعریف در پهنه غرب تهران بیش از ۹۲ هزار نفر سالمند زندگی می‌کنند که به گفته دبیرکل کانون سالمندان استان تهران این جمعیت در حال افزایش است. با توجه به روند روبه رشد جمعیت سالمندان در پهنه غرب باید به دنبال افزایش امکانات، بهبود کیفیت زندگی و سلامت سالمندی در این مناطق برای آنها بود. چون اغلب عوارض جسمی و روحی دوران کهنسالی قابل پیشگیری است و با رفع کمبودهای اجتماعی در مسائل معیشتی، درمانی، رفاهی و تفریحی، تغذیه‌ای، ورزشی و... سالمندی می‌تواند با درد و عارضه همراه نباشد و به دورانی شیرین برای بالیدن به دستاوردهای یک عمر زندگی تبدیل شود. براساس آمار سازمان اطلاعات شهرداری حدود یک دهم از جمعیت سالمندان تهران، در غرب پایتخت سکونت دارند، اما از این تعداد حدود ۹ هزار نفر عضو کانون جهاندیدگان مناطق هستند و از خدمات آن بهره‌می‌برند. بسیاری از سالمندان مناطق غربی پایتخت معتقدند در سال‌های گذشته اقدامات مؤثری برای این گروه سنی در محله‌ها انجام نشده و آنها همچنان با کمبودهایی دست به گریبان هستند. در این گزارش سراغ دبیران کانون جهاندیدگان مناطق ۲۲، ۲۱، ۹ و ۵ رفتیم و با آنها کمبودها و امکانات مورد نیاز سالمندان در پهنه غربی تهران را بررسی کردیم. همچنین در ادامه این گزارش علت استقبال نکردن و حضور نیافتن سالمندان در این کانون‌ها را از «فرزانه بشردوست» دبیرکل کانون‌های جهاندیدگان جویا شدیم و با او میزان کیفیت زندگی سالمندی در مناطق غربی پایتخت را بررسی کردیم.
کانون‌های سالمندان سال ۱۳۸۳ زیر نظر اداره کل سلامت شهرداری تهران فعالیت خود را آغاز کردند. «فرزانه بشردوست» دبیرکل کانون جهاندیدگان شهر تهران درباره شکل‌گیری این تشکل می‌گوید: «برای نخستین بار کانون سالمندان در فرهنگسرا راه‌اندازی شد. این کانون با تلاش‌ها و حضور مداوم خانم شاهرخی در محله‌ها شکل کامل‌تری به خود گرفت و در مدت کوتاهی به یک پایگاه فرهنگی و اجتماعی در شهر تبدیل و در ۳۷۵ محله گسترش یافت. این اتفاق باعث شد تا سالمندان از خانه‌هایشان بیرون بیایند و در محیطی امن و مفرح در کنار همسن و سالانشان تفریح کنند. همچنین با توجه به تجربه و تخصصشان در انجام فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی حضور داشته باشند. به همین دلیل برای هر کانون یک دبیر از همان محله انتخاب شد و یک دورهمی صمیمی با حضور سالمندان محله‌ها شکل گرفت. اعتقاد ما این بود که هر سالمند یک جهاندیده است و به همین دلیل کانون‌های سالمندان به کانون جهاندیدگان تغییر نام یافت.»
بشردوست علت حضور اندک سالمندان در کانون‌های جهاندیدگان در مقایسه با جمعیتشان در مناطق را اطلاع‌رسانی ناکافی درباره معرفی این کانون و فعالیت‌هایش می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه اطلاع‌رسانی درباره کانون‌های جهاندیدگان و اقداماتی که انجام می‌دهند، بسیار اندک بوده است. چراکه اغلب سالمندان از وجود سراهای محله و خدمات رایگانی که به این قشر در نزدیکی محل زندگی‌شان ارائه می‌شود، بی‌خبرند. اکنون توانایی شهرداری هم برای آگاه‌سازی و مطلع کردن سالمندان مناطق محدود است و سازمان صدا و سیما هم که بزرگ‌ترین رسانه کشور محسوب می‌شود، برای معرفی این کانون در زیرنویس‌های برنامه‌ها یا پخش برنامه اختصاصی، هزینه گزافی را طلب می‌کند که در توان مالی این کانون نیست. از طرف دیگر بنرهایی در نقاط مختلف مناطق نصب می‌شود، اما اغلب سالمندان از جانمایی نامناسب آن گله دارند. در همین زمینه خانه‌های بهداشت آماده ارائه خدمات به سالمندان هستند و سالمندان هم به دریافت این خدمات احتیاج دارند، ولی به دلیل عدم اطلاع‌رسانی نه خانه بهداشت خدماتی به سالمند ارائه می‌دهد و نه سالمند خدماتی دریافت می‌کند.»
راه‌اندازی پاتوق‌های
بشردوست اعتقاد دارد که سالمندان به محیط‌های ایمنی احتیاج دارند تا بتوانند از محیط خانه خارج شده و در کنار یکدیگر حضور داشته و با هم ارتباط برقرار کنند. اکنون پارک‌ها به دلیل نبود مکان‌های مناسب دیگر به فضایی برای حضور سالمندان تبدیل شده و آنها در سرما و گرما در این مکان‌ها تجمع کرده و با هم قرار می‌گذارند. او در این‌باره می‌گوید: «باید مکان مناسب و سرپوشیده‌ای به‌عنوان پاتوق سالمندان در محله‌ها ساخته و این امکان برای آنها مهیا شود تا ساعتی را کنار یکدیگر سپری کرده و به هم کمک کنند و در همین فضا اطلاعات و آموزش‌های مناسب توسط کارشناسان سلامت و بهداشت برای بهتر پشت سر گذاشتن دوران سالمندی به آنها ارائه شود. این آموزش‌ها باعث می‌شود تا آنها با حقوقشان بیشتر آشنا شده یا از معضل سالمند آزاری جلوگیری شود و اتفاقات خوبی برای آنها رقم بخورد. در واقع راه‌اندازی این پاتوق‌ها، برای سالمندان فرصتی را به وجود می‌آورد تا آنها از طریق اطلاع‌رسانی بتوانند از امکانات موجود بهتر استفاده کنند و در کانون‌ها عضو شوند.
خودمان به فکر باشیم
کانون‌های جهاندیدگان بودجه اختصاصی برای اجرای برنامه‌های مناطق ندارد و هزینه برپای تورهای گردشگری و دیگر برنامه تفریحی این کانون به عهده اعضا است. دبیرکل کانون‌های جهاندیدگان تهران درباره این موضوع می‌گوید: «کارت منزلت و امکانات بسیار محدود شهرداری، تنها سهم سالمندان از خدمات سالمندی است. در مقایسه با سال‌های گذشته به دلیل کمبود بودجه این خدمات کمتر شده و اکنون همه خانواده‌ها، سازمان‌ها و ارگان‌ها با کاهش بودجه و محدویت‌هایی روبه‌رو هستند و بار مالی بسیاری از دورهمی‌های سالمندان را اغلب خود اعضا به عهده گرفته‌اند یا از طریق رایزنی با مراکز دیگر، برای اعضای کانون امکانات و خدمات مهیا می‌کنند. شاید بتوان گفت دلیل تمایل نداشتن به عضویت در کانون، دریافت نکردن امکانات مناسب هم باشد، اما بالاخره باید روزی این باور و ذهنیت را که منتظر باشیم تا فرد یا ارگانی برای بهتر زندگی کردنمان به ما خدمات ارائه بدهد، کنار بگذاریم. تنهایی، آفت سالمندی است. اکنون زمان آن رسیده تا این خودباوری شکوفا شود و فرد سالمند به همنوع خودش کمک کند. ما انسان‌های بالغ و با تجربه‌ای هستیم و باید بااستفاده از همین تجارب، زندگی بهتری برای خودمان رقم بزنیم.
در همین زمینه در بین کانون‌های سالمندی، کانون‌هایی موفق هستند که با توجه به شرایط موجود، دست به ابتکار عمل زده و هنر به خرج داده‌اند و با استفاده از امکانات و ظرفیت‌های اعضا، کمبودهای مالی را جبران کرده‌اند. برای مثال در کانون سالمندان منطقه ۵ صندوقی راه‌اندازی و ماهانه اعضا هرچقدر در توانشان هست، در این صندوق واریز می‌کنند. با توجه به مبلغ جمع‌آوری شده و علایق اعضا و بدون دریافت هزینه از هیچ سازمانی، برنامه‌ریزی کرده و سالمندان را به تورهای تفریحی و گردشگری می‌برند یا دورهمی برگزار می‌کنند. آنها به این باور رسیده‌اند تفریح، گردش و درکنار هم بودن از موضوعات مهم و مورد توجه سالمندان است. این هنر ماست که بتوانیم در شرایط موجود و با وجود محدودیت‌ها اوقات خوشی را برای کنار هم بودنمان بسازیم. باید یاد بگیریم از توانمندی‌هایمان با مشارکت دیگران استفاده کرده و این ابتکار عمل‌ها را بیشتر کنیم. بهترین‌ها، حق سالمندان است، اما وقتی این امکانات نیست باید با ابتکار عمل شرایط زندگی را زیباتر کرد.
اتفاقات خوش در راه است
به گفته دبیرکل کانون جهاندیدگان شاخص‌ترین نیاز سالمندان در پهنه غرب تهران، در کنار هم بودن و رهایی از تنهایی است. او در این‌باره می‌گوید: «دلیل بسیاری از مشکلات و بیماری‌های سالمندان، احساس تنهایی است. اگر آنها در جمع همسن و سالانشان حضور پیدا کنند، بخشی از مشکلاتشان که بر دوش خانواده است، از طریق دوستانشان به راحتی برطرف می‌شود. وقتی سالمند از نظر روحی تقویت شود، با روحیه مضاعف می‌تواند مشکلاتش را حل کند. اکنون در همین زمینه اتفاقات و اقدامات مؤثری در حال اجراست. برای مثال می‌توان به برنامه دوشنبه‌های سالمندی در مناطق اشاره کرد که پیامدهای خوبی به دنبال داشته است یا کنار هم قرار گرفتن ۳ نهاد اجرایی سازمان خدمات و بهداشت، وزارت کار و رفاه اجتماعی و شورای ملی سالمندان با این نگاه که همه سالمندان مانند پدر و مادرهایشان هستند و به رسیدگی و امکانات نیاز دارند. به همین دلیل با توجه به همه ظرفیت‌ها و داشته‌هایشان برای زندگی بهتر سالمندان برنامه‌ریزی و بخشنامه‌های جدیدی تصویب می‌کنند.
- منطقه ۵
تفریح و گردش، اولویت جهاندیدگان منطقه
۲۹ سرای محله در منطقه ۵ شهرداری تهران وجود دارد که در هرکدام از این سراها، کانون سالمندان راه‌اندازی شده و فعال است. براساس آمار «پریوش‌ایروانی» دبیر کانون سالمندان منطقه ۵ این کانون بیش از هزار و ۲۰۰ نفر عضو فعال و نزدیک به ۵ هزار نفر عضو غیرفعال دارد. از سویی دیگر این منطقه در مقایسه با سایر مناطق پهنه غربی تهران از جمعیت سالمندی بیشتری برخوردار است. ایروانی درباره فعالیت این کانون و نیازهای سالمندان منطقه ۵ می‌گوید: «برای اینکه بتوانیم خدمات بهتر و مطلوب‌تری به اعضای کانون ارائه بدهیم، اولویت‌های آنها را در نظرسنجی، شناسایی کردیم. برنامه‌های تفریحی و گردشگری در رتبه نخست نیازهای آنها قرار داشت و سعی کرده‌ایم تا با برپایی تورهای گردشگری که اغلب هزینه‌اش توسط خود اعضا پرداخت می‌شود، این نیاز را برطرف کنیم. همچنین بر اساس اطلاعات کانون سالمندان این منطقه بیماری فشارخون، سرطان و ساییدگی زانو بیشترین علت بیماری در سالمندان این منطقه است.» برپایی کلاس‌های مشاوره روان‌شناسی، تغذیه، خودمراقبتی وکنترل قند و فشارخون از جمله فعالیت‌های کانون‌های جهاندیدگان منطقه ۵ است. همچنین با مشارکت اعضا، تورهای گردشگری و تفریحی و برنامه‌های دورهمی هم برای سالمندان منطقه و اعضای کانون برپا می‌شود.
جمعیت منطقه:۸۷۰۳۱۶ نفر
جمعیت سالمندان: ۶۱۹۵۱ نفر
تعداد اعضای کانون سالمندان: ۴۹۸۰ نفر
- منطقه ۲۲
توانمندسازی سالمندان با شناخت و آگاهی
بعضی از سالمندان نمی‌توانند با این دوران ارتباط خوبی برقرار کنند و این زمان را آخر عمر خود می‌دانند و مدام با خود کلنجار می‌روند، اما در واقع این چنین نیست. «اکرم سادات آقامیری» دبیر کانون سالمندان منطقه ۲۲ به این نکته در بین سالمندان اشاره می‌کند و در ادامه می‌گوید: «دوران سالمندی اگر با شناخت و آگاهی همراه باشد می‌تواند شیرین‌ترین لحظه‌های عمر فرد تلقی شود. بهترین کار برای سالمندان این است که زمان بیشتری را با همسرشان بگذرانند و از افکار بیهوده دست بردارند. چراکه معمولاً سالمندانی که زوج هستند، بیشتر می‌توانند با یکدیگر ارتباط کلامی برای حل مسائل برقرارکنند. ۸۸۶ نفر از سالمندان منطقه ۲۲ عضو کانون جهاندیدگان و سالمندان این منطقه هستند. در همین زمینه در کارگاه‌های آموزشی و مشاوره‌ای به سالمندان توصیه می‌کنیم که وابستگی‌هایشان را کم کرده و در مقابل سعی کنند بیشتر اوقات فراغت خود را به ورزش، مطالعه و تفریح با دوستان و همسن و سال‌هایشان بگذرانند. بر اساس اطلاعات کانون سالمندان منطقه ۲۲ چاقی و فشارخون ۲ بیماری شایع در بین سالمندان این منطقه است. نشاط، سلامتی، آشنایی با بیماری آلزایمر و آموزش مراقبت‌های ویژه از جمله دوره‌های آموزشی است که با کانون جهاندیدگان منطقه ۲۲ با همکاری اداره سلامت این منطقه در سراهای محله و مراکز دیگر آن را برگزار می‌کند. از سوی دیگر به تازگی با پیگیرهای کانون جهاندیدگان و تعامل شرکت ایران‌خودرو، افراد سالمند منطقه می‌توانند به‌صورت نیم‌بها از استخر این شرکت استفاده کنند. همچنین سالمندان با در دست داشتن کارت منزلت می‌توانند از ساعت ۷:۳۰ تا ۹ به استخر مجموعه ورزشی الغدیر مراجعه کنند.
جمعیت منطقه: ۱۸۶۸۴۷ نفر
جمعیت سالمندان: ۸۳۸۶ نفر
تعداد اعضای کانون سالمندان: ۸۸۶ نفر
- منطقه ۲۱
نیازهای سالمندان را جدی بگیریم
توجه سالمندان و اعضای خانواده به نیازهای این دوران برای سلامت و زندگی مطلوب در روزگار سالمندی ضروری است. «مریم نیک‌رفتار» دبیر کانون‌های جهاندیدگان منطقه ۲۱ این نیازها را به ۳ دسته جسمی، روانی و درمانی تقسیم‌بندی می‌کند و می‌گوید: «نیازهای جسمی سلامت، تحرک و بهداشت بدنی را شامل می‌شود. انجام نرمش روزانه، تغذیه سالم، نظافت فردی و ایمنی محیطی بخش از ضرورت‌های تأمین این نیاز هستند. نیازهای درمانی نیز از طریق پیشگیری و شناسایی عوارض جسمی و روحی در مراحل اولیه و اقدام مناسب و به موقع برای درمان آنها صورت می‌گیرد. عوارض سالمندی اغلب به هم پیوسته‌اند و یک مشکل مشخص می‌تواند با گذشت زمان مجموعه‌ای از عوارض و نارسایی‌ها را به بار آورد. برای مثال ضعف شنوایی به تدریج به انزوا، بدبینی، افکار منفی و توهم منجر می‌شود. چون سالمند صدای دیگران را نمی‌شنود ممکن است گمان کند کسی به او توجه ندارد یا هنگام صحبت دیگران به نظرش بیاید که درباره او بدگویی می‌کنند. همین موضوع رابطه او با اعضای خانواده و اطرافیان را مخدوش می‌کند و زمینه‌ساز مشکلات بعدی می‌شود.» او درباره نیازهای روانی سالمندان می‌گوید: «فرد سالمند باید به هر نحو ممکن زندگی مولدی داشته باشد تا گمان نکند از کار افتاده و ناتوان است. اعضای خانواده می‌توانند کارهای ساده نظیر خریدهای روزمره یا مراقبت از کودکان را به سالمند بسپارند.»
جمعیت منطقه: ۱۹۱۶۰۰ نفر
جمعیت سالمندان: ۹۸۰۷ نفر
- منطقه ۹
حضور و فعالیت گسترده‌تر سالمندان در اجتماع
فضای شهری برای حضور سالمندان در شهر مناسب‌سازی نشده است. به همین دلیل اغلب آنها در خانه ماندن را به حضور در مکان‌های عمومی و پاتوق محله‌ها ترجیح می‌دهند. «شهناز رمضانعلی» رئیس اداره سلامت شهرداری منطقه ۹ درباره فعالیت‌های این اداره برای سالمندان منطقه می‌گوید: «اداره سلامت شهرداری در حیطه ارتقای سلامت سالمندان در حوزه پیشگیری، فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد. همچنین بافت فرسوده مسکونی بر رفتار و سبک زندگی سالمندان این منطقه تأثیرگذار بوده است. به همین خاطر کارشناسان این اداره به سالمندان می‌آموزند که چگونه ارتباط و کیفیت زندگی‌شان را ارتقا ببخشند. چراکه اغلب پارک‌های منطقه پاتوق سالمندانی است که برای گذراندن وقتشان به این مکان می‌آیند تا با بیکاریشان کلنجار بروند. از نظر بهداشت روان گپ زدن سالمندان با همسالانشان مفید است اما فعالیت‌های آنها نباید به این کار محدود شود. سالمندان باید در کنار انجام فعالیت‌های دیگر، ارتباطشان را با جامعه، اعضای خانواده و جوان‌ترها قطع نکنند. کم تحرکی نیز نتیجه مستقیم وقت‌گذرانی نامحدود در پارک‌هاست که عوارض جسمی و روانی متعددی در پی دارد. سالمندان می‌توانند با حضور در کانون‌های سالمندی در سراهای محله منطقه ۹ علاوه بر آشنایی و همصحبت شدن با همسن و سالان خود از برنامه‌های تفریحی و آموزشی که مناسب سن آنها برنامه‌ریزی شده است مانند آموزش‌های لازم در زمینه خودمراقبتی بیشتر بهره‌ببرند. اکنون کانون‌های سالمندان در این منطقه ۲ هزار و ۴۸۵ نفر عضو دارد، اما از این تعداد شاید ۳۰۰ نفر آن عضو فعال و در این برنامه‌ها حضور داشته باشند.
جمعیت منطقه: ۱۷۴۱۱۵ نفر
جمعیت سالمندان: ۱۲۱۰۹ نفر
تعداد اعضای کانون سالمندان: ۲۴۸۵ نفر
جمعیت سالمندان در پهنه غرب به روایت آمار
براساس آمار سازمان فن‌آوری و اطلاعات شهرداری تهران جمعیت سالمندان در مناطق پهنه غرب تهران بیش از ۹۲ هزار نفر است.
درصد جمعیتی سالمندان مناطق غرب تهران
این اطلاعات نشان می‌دهد که جمعیت آماری سالمندان بالای ۶۵ سال هرکدام از مناطق پهنه غرب تهران چنددرصد از جمعیت سالمندی شهر تهران را تشکیل می‌دهد.
۲۰ درصدجمعیت بانوان سالمند پهنه بیشتر از مردان است. میانگین سن اعضای کانون سالمندان ۶۵ تا ۹۰ سال است. همچنین براساس اطلاعات کانون سالمندان مناطق بالاترین آمار جمعیت سالمندان غرب تهران به محله دهکده المپیک در منطقه ۲۲، محله شمشیری در منطقه ۹، محله تهرانسر در منطقه ۲۱ و در محله کن در منطقه ۵ اختصاص یافته است.