طبق آمار اداره فضای سبز شهرداری منطقه، ۳۲ گلخانه خصوصی در این بخش از پایتخت وجود دارد که تراکم آنها بیشتر در محدوده ناحیه ۲ است. غیر از آنها، ۲ گلخانه بزرگ هم در بوستان‌های زیتون و نارنج واقع شده‌اند که البته وابسته به شهرداری هستند و نهال‌ها و درختچه‌های فضای سبز منطقه را تأمین می‌کنند. از این رو، گذر از محله‌های منطقه ۱۴ حس طراوت و زندگی را بیشتر القا می‌کند. مزیتی که در دیگر مناطق تهران کمتر دیده می‌شود. اما نکته مهم این است که منطقه ۱۴ با توجه به حجم زیاد تولید گل، این ظرفیت را دارد که نبض اقتصادی پایتخت در بخش تولید گل را به دست بگیرد و به قطب گردشگری یا بورس گل تهران تبدیل شود. این امر در منطقه ۱۴ تا چه اندازه محقق شده یا اصلاً مسئولان شهری تلاشی برای رونق بازار گل در شرق تهران کرده‌اند یا خیر؟ برای آشنایی با کم و کیف این موضوع، خبرنگار همشهری محله سری به گلخانه‌های منطقه زده است.
زمین‌های کشاورزی که حالا نیستند...
منطقه ۱۴ از مناطق خوش‌نشین تهران به شمار می‌آید و در جای جای آن ساختمان‌های لوکس و زیبای زیادی دیده می‌شود که هر کدامشان رنگ و لعابی به چهره شهر داده‌اند با این حال، بافت خاص خودش را دارد. رخسار محله‌هایش اگرچه جوان به نظر می‌آید اما هنوز رد پای کهنگی و اصالت را از جداره‌های آن می‌توان حس کرد. اینجا در سال‌های خیلی دور بخشی از روستای دولاب بوده است. البته این امر شامل محله‌های شرقی‌اش مثل تاکسیرانی، ابوذر، شهدای گمنام و پرستار نمی‌شود. عمر این محله‌ها از ۵۰ سال بیشتر نیست. محله‌های غربی آن در واقع روزی تکه‌ای از قریه دولاب بوده‌اند و اصالتی هم که امروز به چشم می‌خورد از پیشینه خوش دولاب است. به گفته «عزت‌الله‌رمضانی» یکی از قدیمی‌های خیابان پاسدار گمنام، دولاب به دلیل قنات‌های پر آب و زمین حاصلخیزش معروف است. او می‌گوید: «اینجا تا همین ۳۰ سال پیش تا چشم کار می‌کرد زمین کشاورزی بود. کشت و کار رونق داشت چراکه محصول خوبی به دست می‌آمد. الان هنوز چند تکه زمین کشاورزی بر بلوار «ده حقی» وجود دارد. وقتی شهر توسعه پیدا کرد و ساخت‌وساز زیاد شد، زمین‌های کشاورزی یکی یکی جای خود را به ساختمان‌های بلند و کوتاه دادند. بعضی از مالکان مایل به ساختمان‌سازی نبودند و زمین خود را به گلخانه تبدیل کردند. تعداد زیادی از این گلخانه‌ها در خیابان پاسدار گمنام است.»
قابلیت تبدیل شدن به مرکز صادرکننده گل
خیابان پاسدار گمنام، خیابان طویلی است که از خیابان نبرد شروع و آخرش هم به بزرگراه امام علی(ع) ختم می‌شود. بعد از میدان امام حسن(ع) نخستین گلخانه دیده می‌شود. دور تا دورش حصار آهنی و سقف آن با پلاستیک کلفتی پوشیده شده است. گلخانه مرحوم بیگی است که توسط ورثه او اداره می‌شود. فضای بزرگی دارد و بر تعداد گلدان‌ها می‌چربد. برای همین خلوت به نظر می‌آید.
«حیدر پیوندی» کارگر آنجاست و می‌گوید: «بیشتر کاج مطبق و شمشاد پرورش می‌دهیم و به مناطق مختلف می‌فرستیم.» بخش وسیعی از گلخانه بایر است و پیوندی اشاره می‌کند و برای کشت پیاز لاله و سنبل در نظر گرفته شده که تا پایان اسفند به بهره‌برداری برسد. پیرمرد از کسادی کار گله می‌کند و اینکه درآمد اینجا کفاف هزینه آب و برق را هم نمی‌دهد. او گلخانه نصیری را معرفی می‌کند که از گلخانه‌های قدیمی و پررونق منطقه است. درست روبه‌روی گلخانه بیگی قرار دارد. گلخانه نصیری هم توسط ورثه اداره می‌شود. «مرتضی نصیری» یکی از ورثه است. در کنار گلخانه، مغازه گلفروشی‌شان واقع شده و همین رونقی به کسب و کار نصیری داده است. نصیری می‌گوید: «کسانی که در این منطقه گلخانه دایر کرده‌اند به دلیل آب فراوان و خاک حاصلخیز بود. تا زمانی که این‌قدر ساخت‌وساز نشده بود بازدهی خوبی داشت. اماحالا درآمد حاصل از فروش گل‌ها حتی جوابگوی حقوق کارگرها و قبوض آب و برق نمی‌شود.» هزارو ۸۰۰مترمربع وسعت این گلخانه است. سالانه در حدود هزار گلدان تولید می‌شود که به باور نصیری تعداد مطلوبی نیست. او ادامه می‌دهد: «گلخانه‌های خارج از تهران برای عمده‌فروشی‌ها با پایین‌ترین قیمت گل تولید می‌کنند. اما تولید ما برای مصرف‌کننده است که با نرخ مناسب می‌فروشیم. از آنجا که برای کسب و کار نخستین مسئله درآمدزایی است بنابراین کسی رغبت نمی‌کند که این کار را گسترش دهد چون سوددهی ندارد. بسیاری از صاحبان گلخانه‌ها قصد دارند که از زمین گلخانه برای ساخت‌وساز استفاده کنند اما شهرداری مجوز تغییر کاربری نمی‌دهد.» او معتقد است اگر مشارکت باشد منطقه ۱۴ می‌تواند به مرکز صادرکننده گل تبدیل شود.
گل‌فروشی، شغلی رو به افول
۱۵ گلخانه در محدوده ناحیه ۲ قرار دارد. بیشترین آنها در خیابان پاسدار گمنام است و حتی در کوچه‌پسکوچه‌های باریک هم گلخانه دیده می‌شود. مصداق بارز آن، باغی است که در یکی از کوچه‌های باریک و بن‌بست خیابان تاجری است. در سبز رنگ آن چفت نشده و می‌توان از لای آن فضای داخل باغ را دید. با چند بار در زدن کسی به استقبال نمی‌آید و ناچار سرزده وارد می‌شوم. باغ بزرگ و زیبایی است. به فواصل مشخصی چند گلخانه در آن ایجاد شده است. باقی فضا هم تا چشم کار می‌کند گلدان‌های سفالی است که هر کدامشان قرار است جایگاه گلی شوند. مرد جوانی از یکی از گلخانه‌ها بیرون می‌آید و علت ورود را می‌پرسد. درباره قیمت گل‌ها صحبت می‌کنیم و او اشاره به گلدان‌هایی می‌کند که داخل گاری چیده شده و منتظر فروش هستند. قیمت‌ها خیلی بالا نیست اما او می‌گوید: «در این شرایط اقتصادی مردم ترجیح می‌دهند مایحتاج خانه‌شان را تهیه کنند و برای خرید گل هزینه نمی‌کنند. این شغل رو به افول است و دیر یا زود بساط آن برچیده می‌شود.»
آپارتمان‌نشینی مانعی برای پرورش گل
گلخانه آخر مربوط به مرحوم «پورقربانی» است که قدمت آن به بیش از ۶۰ سال پیش برمی‌گردد. در حال حاضر «اصغر امیدیان» آن را اداره می‌کند. می‌گوید: «تا یکی ۲ دهه پیش که اغلب خانه‌ها حیاط‌دار بود مردم مراجعه می‌کردند و گلدان‌های زیادی را برای زیبایی خانه‌شان می‌خریدند. الان بیشتر خانه‌ها آپارتمانی است و فضای کوچکی دارد. شاید مردم نسبت به گذشته علاقه بیشتری به گل و گیاه پیدا کرده‌اند اما کوچکی خانه‌ها اجازه نگهداری گلدان به آنها نمی‌دهد. ای کاش فرهنگسازی می‌شد که فقط نگهداری گل به خانه‌ها بسنده نشود و هرکسی در باغچه کوچک جلو خانه‌اش یک نهال بکارد. فروش گل برای ما فقط در ایام عید رونق دارد. البته در سال‌های پیش پیاز لاله و سنبل زیادی برای شب‌عید می‌کاشتیم. اما حالا پیاز آن گران شده و فقط سینره می‌کاریم.»
رونق مزرعه‌های خانوادگی
اداره فضای سبز منطقه ۱۴ برای رونق پرورش گیاه، گام‌های زیادی برداشته که البته بیشترین تلاش از سوی مرکز مشاوره گل و گیاه شهرداری منطقه صورت گرفته است. این مرکز برای تشویق شهروندان به کاشت گیاه و گسترش فضای سبز در کنار برگزاری کلاس‌های آموزشی اقدام به ایجاد مزرعه خانواده و مزرعه دانش‌آموز در بوستان‌های منطقه کرده است. «فاطمه البرزی» مسئول مرکز مشاوره گل و گیاه در این‌باره می‌گوید: «بوستان نارنج یکی از بوستان‌های بزرگ و مهم منطقه به شمار می‌آید. این بوستان پیشتر زمین کشاورزی بوده و در سال ۱۳۷۳ به بوستان تبدیل شده است. فضای سبز آن منحصربه‌فرد و محیط مناسبی برای تفریح و گذران اوقات فراغت شهروندان است. ابتدا فضای وسیعی را برای مزرعه خانواده در نظر گرفتیم. بیشتر سالمندان و بانوان خانه‌دار استقبال کردند. اوقات فراغت خود را در مزرعه‌ای که به رایگان در اختیارشان گذاشته بودیم سبزیکاری کرده و از محصولات مزرعه‌شان استفاده می‌کردند. با استقبال زیاد شهروندان این فضا را گسترش دادیم. حالا این بوستان ۳ مزرعه خانواده و یک مزرعه ویژه دانش‌آموزان دارد. هم اکنون بالغ بر ۴۰ شهروند در مزرعه خانواده کشت و کار می‌کنند.»
با استقبال شهروندان از مزرعه خانواده در هر ناحیه یک قطعه مزرعه دانش‌آموز ایجاد شده است. البرزی نشانی آنها را می‌گوید: «در ناحیه یک بوستان شهدای گمنام(بزرگراه شهید محلاتی)، ناحیه ۲ بوستان معین (خیابان شاه‌آبادی شمالی)، ناحیه ۳ بوستان نارنج(بزرگراه شهید محلاتی)، ناحیه ۴ بوستان آلاله (خیابان عجب‌گل) و ناحیه ۵ بوستان گلسار (خیابان علامه امینی). در بوستان زیتون هم به غیر از مزرعه خانواده جایی را برای فعالیت سالمندان در نظر گرفته‌ایم. چراکه سالمندان بیشتر از هر قشری ساعت فراغت دارند. اگر فعالیت اجتماعی نداشته باشند به انزوا کشیده می‌شوند. سالمندان علاقه زیادی به کاشت سبزی یا گیاه دارند و برای دیدن ثمره کارشان وقت زیادی می‌گذارند.» تعداد متقاضیان استفاده از مزارع خانواده زیاد است. از این‌رو مرکز مشاوره گل وگیاه منطقه اقدام به ثبت‌نام علاقه‌مندان می‌کند و با توجه به اولویت‌های تعریف شده از سوی این مرکز قطعه زمینی را در اختیار شهروندان می‌گذارد. البرزی می‌گوید: «شرط اصلی حضور در کلاس‌های آموزشی کاشت گیاه در مرکز مشاوره گل و گیاه است. این کلاس‌ها رایگان برگزار می‌شود. کاشت گیاه و نگهداری و آبیاری آن با خود شهروند است.»
- ۱۵ گلخانه در محدوده ناحیه ۲ قرار دارد. بیشترین آنها در خیابان پاسدار گمنام است و حتی در کوچه پسکوچه‌های باریک هم گلخانه دیده می‌شود