به‌ویژه در غرب تهران که با وجود زمین‌های وسیع و قیمت پایین آن مورد توجه سازمان‌ها و نهادهای مختلف قرار گرفت تا برای کارکنان خود خانه‌هایی دست و پا کنند. موقعیت جغرافیایی مناطق غربی تهران فضای مناسبی برای شهرک‌سازی فراهم کرده بود تا جایی که سیاست ساخت شهرک‌های محصور که به‌صورت هیئت امنایی مدیریت می‌شود می‌تواند گزینه خوبی برای سکونت شهروندان تهرانی باشد مورد استقبال قرار گرفت. حریم وسیع تهران و شهروندانی که خود نیازها و مشکلاتشان را ساماندهی خواهند کرد گزینه خوبی برای مدیران شهری وقت بود. این‌گونه بود که شهرک‌سازی و شهرک‌نشینی در پهنه غربی پایتخت در مدت زمان کوتاهی رونق گرفت.
واژه شهرک که تداعی کننده شهر کوچک است، مصداق یک محیط ایده‌آل و کامل برای زندگی شهری است. محدوده مسکونی محصور که شهروندان سعی دارند با مشارکت یکدیگر محیطی آرامش‌بخش برای زندگی فراهم کنند. اگرچه این سبک از زندگی در جهان مورد توجه قرار گرفته است اما در کشور ما به دلیل وجود قوانین دست و پاگیری که به روز نیست مشکلاتی به وجود آورده است. در جایی که شهرک‌ها باید الگوی مناسبی برای زندگی شهری باشند متأسفانه باید آنها را نیمی از کالبد شهر بدانیم که بنا به دلایلی از بافت و قالب شهر به دور افتاده و از آن جدا مانده‌اند. طبق قانون، شهرک‌های محصور، وظیفه‌ای را متوجه شهرداری نمی‌کنند.
با این حال شهرداری سعی کرده در بعضی از شهرک‌ها با توافق اعضای هیئت‌مدیره ورود پیدا کند و خدماتی تنها در زمینه حمل زباله ارائه دهد. نگاه آسیب‌شناسانه به شهرک‌ها می‌تواند به نفع شهرک‌نشینان باشد و برای شهر امکانات جدیدی فراهم کند. موضوعی که مدیران خدمات شهری مناطق ۵، ۹، ۲۱ و ۲۲ به آن تأکید داشتند وجود فضای سبز مناسب در شهرک‌های غرب تهران است. این فضای سبز می‌تواند در اختیار عموم شهروندان قرار بگیرد و از حصارشهرک‌ها خارج شود شهرداری هم می‌تواند در قبال این خدمات امکانات بیشتری به شهرک‌نشینان ارائه کند. با این حال پهنه غرب پایتخت با وجود شهرک‌های متعدد به یک نگاه نو نسبت به قانون تعامل شهرداری با شهرک‌ها نیازمند است. جایی که ساکنانش همانند بقیه شهروندان عوارض پرداخت می‌کنند مسلماً توقع دارند از خدمات شهری مساوی برخوردار شوند. هرچند هیئت‌مدیره بعضی از شهرک‌ها همچنان به محصور ماندن تأکید دارند و این را ضامن امنیت ساکنان می‌دانند.
- ۵
شهرک محصور در منطقه قرار ۲۲ قرار داردکه شهرک‌های ثامن الائمه، پاس، اردستانی، کوثر، پیکانشهر از جمله این شهرک‌ها محسوب می‌شوند.
- ۶
شهرک محصور در منطقه ۲۱ قرار دارد. در این زمینه می‌توان به شهرداری، شهرک غزالی، دانشگاه، انصار، شهرک فاطمه زهرا(س) و آسمان اشاره کرد.
- ۶
شهرک محصور در منطقه ۵ قرار دارد. که شهرک‌های شهید فکوری، آپادانا، شهرک اکباتان، امید، شهرک فرهنگیان، الهیه نمونه‌ای از شهرک‌های این منطقه است.
- ۱۱
شهرک محصور در منطقه ۹ قراردارد. از جمله آنها می‌توان به شهرک‌های شهید ستاری، فرهنگیان شمالی و جنوبی، شهید لشگری، شهید حاجی، شهرک پایگاه یکم ولی امر، شهرک صد دستگاه، شهرک خضرا، شهرک صابری، شهرک سپید، شهرک نصر (توحید) اشاره کرد.
- منطقه ۵
- بزرگ‌ترین شهرک خاورمیانه
نخستین و بزرگ‌ترین شهرک کشور در منطقه ۵ ساخته شده و شهرک اکباتان که لقب بزرگ‌ترین شهرک خاورمیانه را نیز به خود اختصاص داده با عمر ۴۰ ساله هنوز یکی از مدرن‌ترین و خوش‌ساخت‌ترین شهرک‌های کشور محسوب می‌شود. در کنار این شهرک باید از شهرک آپادانا نام برد که با ۱۳ هکتار فضای سبز، سبزترین شهرک غرب تهران نام دارد. ساخت شهرک‌های اکباتان و آپادانا در منطقه ۵ شکل قانونمند و اصولی از شهرک‌نشینی را در تهران پایه نهاد اما این شهرک‌نشینی با روی هم تلنبار شدن مشکلات برای اهالی دردسرساز شده است. «طیبه تبریزی» عضو هیئت‌مدیره شهرک اکباتان و شورایار این شهرک می‌گوید: «شهرک‌نشینان اکباتانی جزو معدود ساکنانی هستند که از حذف بخشی از دیوار شهرک گله دارند. این موضوع باعث شده تا یکپارچگی و آرامش شهرک بر هم بریزد. شهرداری تنها خدماتی که به اهالی شهرک ارائه می‌دهد بحث حمل زباله خشک و تر است. زمین‌خواری و ورود مراکز تجاری بزرگ و بیمارستان‌های فرامنطقه‌ای و دانشگاه، یکپارچگی اکباتان را برهم زده است.» تبریزی معتقد است زمانی که یک شهرک استاندارد ساخته شده باشد و همه نوع امکانات رفاهی، تفریحی، ورزشی و آموزشی را برای آن در نظر گرفته باشند محصور بودن به نفع شهرک‌نشینان است چون هم امنیت دارند و هم از آرامش برخوردار می‌شوند. او می‌گوید: «روزگاری شهرک اکباتان این آرامش را داشت درحالی که امروز مثلاً به دلیل ساخت مگامال و راه‌اندازی سالن‌های سینمایی در این مرکز تجاری، ورودی‌های شهرک از تردد بالای خودروها قفل می‌شود.»
نام شهرک آپادانا این روزها با انتخابات پنجمین دوره شورایاران بیشتر از همیشه سر زبان مدیران شهری افتاده است. این شهرک در کنار شهرک اکباتان، دومین شهرک بزرگ غرب تهران است محمد عباس خان از اعضای هیئت‌مدیره شهرک می‌گوید: «زمانی ما هم مثل بقیه محله‌های منطقه، شورایاری داشتیم ولی وقتی شهرداری منطقه به ما به چشم شهرک‌نشین نگاه می‌کند و قانون و ضوابط شهرک‌ها را برای خدمت‌رسانی به ما لازم می‌داند در نتیجه امسال در پنجمین دوره انتخابات شورایاری تصمیم گرفتیم شورایاری را حذف کنیم. اگر ما محله نیستیم پس چرا باید شورایاری داشته باشیم و اگر محله محسوب می‌شویم پس چرا خدمات شهری به ما داده نمی‌شود.» اهالی شهرک اکباتان علاوه بر تأمین همه خدمات نگهداری شهرک، سال‌هاست از جیب خود برای سرپا نگه داشتن ۱۳ هکتار فضای سبز این شهرک هزینه می‌کنند. به گفته عباس خان اگرچه ما به این کار افتخار می‌کنیم ولی هزینه‌ها زیاد است و باید شهرداری به‌عنوان مدیر شهر لااقل برای نگهداری این فضای سبز به ما کمک کند.» «مانی جعفریان» معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۵ درباره خدمت‌رسانی به شهرک‌های منطقه می‌گوید: «ما طبق قوانین نمی‌توانیم به شهرک‌ها خدمات‌دهیم فقط در حد جمع‌آوری زباله این کار امکان‌پذیر است. در بعضی از شهرک‌ها مثل شهرک شهید فکوری که نظامی است امکان ورود برای ما وجود ندارد. او درباره نگاه قانونمند شهرداری به ارائه خدمت‌رسانی به شهرک‌ها می‌گوید: «به هرحال شهرک‌ها با هیئت امنا و مدیرانی که توسط خود اهالی انتخاب شده‌اند، مدیریت می‌شوند. تعامل با این هیئت‌مدیره و شهرداری باید دو سویه باشد.»
- منطقه ۲۱
- مشکلات پیچیده شهرک‌ها
منطقه ۲۱ به دلیل وسعت زیاد و موقعیت جغرافیایی و قرار گرفتن در حریم غربی پایتخت مکان مناسبی برای ساخت شهرک‌های نظامی و سازمانی بوده است. بسیاری از سازمان‌ها و نهادهای نظامی در این منطقه شهرک‌سازی کرده‌اند. مسلماً در منطقه‌ای که بافت جمعیتی آن زودتر از امکانات رفاهی رشد کرده زندگی شهرک‌نشینی گزینه مناسبی بوده است. «سیاوش زابلی» معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۲۱ در این باره می‌گوید: «وضعیت شهرک‌های نظامی مشخص است. آنها کارهای خدماتی و عمرانی و مدیریت شهرک را خودشان انجام می‌دهند اما در بسیاری از شهرک‌های منطقه وضع فرق می‌کند و شهرداری در حد توان و اختیارات خود سعی کرده است خدمت‌رسانی کند.» زهرا اردشیری عضو هیئت‌مدیره شهرک شهرداری معتقد است شهرک‌ها این روزها بیشتر از گذشته باید مورد توجه مدیریت شهری و سایر نهادهای خدماتی قرار بگیرند. شهرک‌نشینان همچون دیگر شهروندان شهر عوارض پرداخت می‌کنند و باید عدالت در این باره رعایت شود.
او می‌گوید: «مشکلات شهرک‌نشینان گاهی آنقدر پیچیده است که سال‌ها طول می‌کشد تا برطرف شود. برای مثال شهرک شهرداری سال‌هاست با مشکل نداشتن مجوز برای ۳ بلوک خود مواجه است. تعاونی مسکن زمانی که اینجا را ساخت بدون کسب مجوز ۳ بلوک را اضافه کرد. با هزار دردسر از شهرداری مجوز گرفته‌ایم اما اداره آب و فاضلاب و گاز مجوز نمی‌دهند. خدمات آب و گاز برای ۶۴۰ واحد در نظرگرفته شده است. در حالی که با وجود این ۳ بلوک اضافی الان ۷۸۴ واحد در شهرک وجود دارد. اداره گاز درباره لوله‌کشی گاز شهرک هشدار داده که این لوله‌کشی قدیمی و غیراستاندارد است و اضافه شدن واحدهای جدید به این لوله‌های قدیمی فشار مضاعف وارد می‌کند در نتیجه بسیار خطرناک است. ما تقریباً هر ماه چیزی در حدود ۳۰ میلیون تومان پول گاز و برق و آب می‌دهیم. قیمت‌ها تصاعدی حساب می‌شود. در حقیقت ما هر ماه پول جریمه این ۳ بلوک را هم می‌پردازیم. شهرک‌سازی اگر از همان ابتدا با نظارت قانونی ساخته نشود سال‌ها بعد مشکلات و دردسرهای زیادی برای ساکنانش به وجود می‌آورد. متأسفانه در بسیاری از شهرک‌ها این مشکلات وجود دارد.»
- منطقه ۹
- میزبان شهرک‌های نظامی
منطقه ۹ را می‌توان منطقه شهرک‌های نظامی نامید. «رضا مددی» معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۹ می‌گوید: «خدماتی که ما به شهرک‌های منطقه می‌دهیم بر اساس قوانین و ضوابط است. طبق قانون، شهرداری نمی‌تواند به شهرک‌هایی که محصور هستند خدمات دهد. هیئت امنای شهرک، مدیریت امور را برعهده دارد. با این حال به دلیل اینکه جمعیت این منطقه از لحاظ اقتصادی ضعیف هستند ما سعی کرده‌ایم تا حدودی به شهرک‌نشین‌ها کمک کنیم. یکی از خدماتی که شهرداری منطقه ۹ به شهرک‌های منطقه می‌دهد جمع‌آوری زباله و مدیریت پسماند خشک است.» مددی درباره پرداخت عوارض از سوی شهرک‌نشینان به شهرداری می‌گوید: «این عوارض مربوط به جمع‌آوری زباله و پسماند خشک است با این حال معتقدیم باید بین هیئت امنای شهرک‌ها و شهرداری تفاهمنامه‌هایی نوشته شود تا بتوانیم خدماتمان را گسترش دهیم. نکته مهم بحث استفاده شهروندان از فضای سبز است. بسیاری از این شهرک‌ها فضای سبز خوبی دارند اگر این فضای سبز عمومی شود و همه شهروندان بتوانند از آن استفاده کنند در نتیجه شهرداری هم می‌تواند خدمت‌رسانی کند. متأسفانه اعضای هیئت امنا راضی نمی‌شوند و نمی‌توانیم به تفاهم لازم برسیم.»
- منطقه ۲۲
- دیوارهایی که برداشته شد
ساختار ابتدایی منطقه ۲۲ بر مبنای شهرک‌سازی بوده است. چه زمانی که منطقه‌ای به نام ۲۲ وجود نداشت و به‌عنوان حریم منطقه۵ محسوب می‌شد و اکنون که روال شهرک‌سازی در این منطقه رونق دارد. به تعبیری می‌توان این منطقه را منطقه شهرک‌نشینی نام نهاد. همان‌گونه که «احسان صفایی» معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۲۲ می‌گوید: «این منطقه به نسبت سایر مناطق تهران بیشترین شهرک را در خود جای داده است. در منطقه ۲۲ چند نوع شهرک داریم شهرک‌های محصورکه طبق تفاهمنامه‌ای که با آنها امضا کرده‌ایم مسئولیت جمع‌آوری زباله‌های خشک و ترشان را برعهده داریم و مخازن زباله را در اختیارشان قرار می‌دهیم. این شهرک‌ها بیشتر نظامی هستند. البته تعدادی از شهرک‌های نظامی همچون مجموعه کوثر و ثامن اجازه ورود به ما نداده‌اند و خودشان صفر تا صد کارها را انجام می‌دهند. بعضی از شهرک‌ها طی صورتجلسه‌ای که با شهرداری داشته‌اند امکان خدمت‌رسانی بیشتری به ما داده‌اند در نتیجه نظافت و نگهداری فضای سبز و همه کارهای عمرانی و... را ما انجام می‌دهیم. ناگفته نماند که بعضی از شهرک‌های منطقه ۲۲ محصور نیستند با این حال هنوز هیچ تفاهمنامه‌ای با شهرداری امضا نکرده‌اند در نتیجه اهالی خواهان خدمت‌رسانی شهرداری هستند و از سوی دیگر هیئت‌مدیره تمایلی به این ارتباط ندارد.»
معاون خدمات شهری منطقه ۲۲ معتقد است باید قانون و ضوابط شهرک‌ها کمی بازبینی شود چون در زندگی شهری امروز و به‌ویژه شهر تهران مدیریت شهری امکان ارائه خدمات یکپارچه را دارد اما وقتی در یک منطقه چند شهرک محصور وجود دارد که خودمختار کارهایشان را انجام می‌دهند در نتیجه ممکن است مشکلاتی هم ایجاد شود. در حقیقت در تهران امروز حصارکشی دور شهرک‌ها دیگر معنی ندارد و باید همه از امکانات عمومی و مستمر بهره‌مند شوند.» در منطقه ۲۲ محله‌هایی که روزگاری شهرک بودند هنوز نام شهرک را یدک می‌کشند همچون شهرک راه‌آهن، شهرک شهید باقری و شهرک چشمه که سال‌هاست دیگر محصور نیستند و در قالب محله قرار گرفته‌اند. صفایی در این‌باره می‌گوید: «این روزها خود شهروندان ساکن شهرک‌ها دنبال این هستند که از این فضا بیرون بیایند. در این منطقه شهرک‌هایی داریم که متأسفانه شهروندانش تقاضا دارند تا تفاهمنامه همکاری با شهرداری زودتر بسته شود و شهرداری کارهایشان را انجام دهد اما هیئت‌مدیره به دلیل اینکه یکسری امکانات در اختیارش است تن به این کار نمی‌دهد.»