با وجودی که درباره صحت این ادعا جای هیچ تردیدی وجود ندارد، اما بد نیست بدانیم سرانه کتابخانه‌های عمومی کشور به‌عنوان منابع تأمین‌کننده کتاب ارزان و عاریه‌ای که در وضعیت سخت اقتصادی می‌تواند جای خالی این کالای فرهنگی را در سبد خرید خانوار پر کند، هم فاصله زیادی با استانداردها دارد. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند، استاندارد کتابخانه‌های عمومی کشور را متناسب با وضعیت اقتصادی و اجتماعی جامعه برای هر ۲۵ هزارنفر یک کتابخانه یا به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۴ کتابخانه تعریف کرده است. حال آنکه طبق بررسی‌های همین نهاد در تهران به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ۲/۲ کتابخانه وجود دارد و این رقم در میان مناطق پهنه شرقی پایتخت به ۱/۵ کتابخانه می‌رسد. به تعبیر دیگر در شرق پایتخت برای هر ۶۵ هزار نفر یک کتابخانه تعریف شده که فاصله معناداری با سرانه استاندارد دارد. در آستانه فرا رسیدن هفته کتاب و کتابخوانی، ظرفیت‌های کتابخوانی و سرانه کتابخانه‌های مناطق ۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ را بررسی کرده‌ایم.
فعالیت‌های متنوع فرهنگی
اگرچه به نظر می‌رسد رویکرد اصلی کتابخانه‌های عمومی امانت دادن کتاب است، اما فعالیت کتابخانه‌های عمومی و خدمات ارائه شده در این مراکز به شهروندان بسیارگسترده است. «فاطمه جمال‌لو» مدیر کتابخانه گلستان دراین‌باره می‌گوید: «در کتابخانه‌های عمومی که زیرمجموعه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران فعالیت می‌کنند، خدمات رایگان فرهنگی متنوع با هدف ترویج فرهنگ کتابخوانی و افزایش عادت به مطالعه به شهروندان ارائه می‌شود که برگزاری مسابقات کتابخوانی، برپایی نمایشگاه، برگزاری نشست‌های نقد و بررسی کتاب با حضور نویسندگان صاحب نام، برپایی کارگاه‌های ادبی حافظ‌خوانی، مثنوی‌خوانی، کارگاه‌های داستان‌نویسی و... بخشی از آنها هستند. همچنین با توجه به طیف وسیع مخاطبان، مخزن این کتابخانه‌ها شامل کتاب‌های موضوعی متنوع و پاسخگوی نیاز و سلیقه مخاطبان در رده‌های سنی مختلف است.» به گفته مدیر کتابخانه گلستان کتاب‌های ادبیات، تاریخ و روان‌شناسی بیشترین محبوبیت را در میان اعضا و مخاطبان این کتابخانه دارند.
- ترین‌ها
بزرگ‌ترین کتابخانه: کتابخانه خاوران به‌عنوان بزرگ‌ترین کتابخانه شرق پایتخت با مساحت هزار و ۲۴۰ مترمربع در منطقه ۱۵ قرار دارد.
قدیمی‌ترین کتابخانه: کتابخانه طالقانی سال ۱۳۴۴ تأسیس شده و به‌عنوان قدیمی‌ترین کتابخانه عمومی شرق پایتخت، در منطقه ۱۳ قرار دارد.
مراکز ویژه پرورش کودکان
علاوه بر کتابخانه‌های عمومی که با هدف نهادینه شدن عادت مطالعه در کودکی، بخشی از فضای کتابخانه را با طراحی دکوراسیون شاد و رنگ‌های جذاب به کودکان و خردسالان اختصاص داده و کتاب‌های ویژه این گروه سنی را در این بخش گردآوری کرده‌اند، از سال‌های دور کتابخانه‌ها و مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر نقاط کشور ویژه کودکان و نوجوانان دایر شده‌اند. در این مراکز علاوه بر ارائه انواع کتاب‌های علمی، داستانی، تخیلی، شعر و... فعالیت‌های فرهنگی و هنری با هدف پرورش خلاقیت کودکان انجام می‌شود. «مریم شفیع‌زاده» مدیر مرکز شماره ۴۲ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با بیان اینکه مخاطبان مراکز کانون کودکان و نوجوانان ۷ تا ۱۷ سال هستند، دراین‌باره می‌گوید: «در این مراکز کارگاه‌های رایگان آموزشی سفالگری، خوشنویسی، کاردستی، نقاشی و دوره‌های داستان‌نویسی خلاق، قصه‌گویی، شعرخوانی برگزار می‌شود. همچنین نمایش عروسکی، اکران فیلم از دیگر فعالیت‌های پرمخاطب مراکز کانون است.»
- ۹ کتابخانه از ۳۸ کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پهنه شرق دایر است و به کودکان و نوجوانان خدمات فرهنگی ارائه می‌دهد.
- ۲۲ کتابخانه عمومی از ۱۰۷ کتابخانه زیرمجموعه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در پهنه شرق پایتخت قرار دارد.
- ۱۱ کتابخانه از ۳۸ کتابخانه عمومی تهران که زیرنظر نهاد کتابخانه‌های عمومی فعالیت می‌کنند سهم پهنه شرقی پایتخت است.
- ۴۲ کتابخانه عمومی در مناطق ۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و ۱۵ پهنه شرق پایتخت پراکنده‌اند. این کتابخانه‌ها زیرنظر نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت می‌کنند.
خدمات آنلاین
این روزها که دسترسی به اینترنت همه‌گیر شده، یکی از راه‌های دستیابی به کتاب نیز از همین طریق امکان‌پذیر است. پس اگر کتاب مورد علاقه‌تان را در کتابخانه محله خود پیدا نکردید، می‌توانید با مراجعه به سامانه کتابخانه‌های عمومی آن را در سایر کتابخانه‌ها جست‌وجو و پیدا کنید. دسترسی به سامانه مدیریت کتابخانه‌های عمومی کشور که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند از طریق نشانی www.samanpl.ir ممکن است. همچنین در سامانه www.tlib.ir نیز می‌توانید از موجودی مخازن شبکه کتابخانه‌های سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران مطلع شوید. از آنجایی که مجموعه کتابخانه‌های زیرمجموعه وزارت فرهنگ و همچنین مراکز زیرمجموعه سازمان فرهنگی و هنری شهرداری به‌صورت شبکه‌ای فعالیت می‌کنند، می‌توانید با عضویت در هریک از کتابخانه‌های این سازمان، از خدمات و امکانات سایر کتابخانه‌های هم بهره‌مند شوید.
مدیر کتابخانه عمومی حضرت ولی‌عصر(عج)
به روزرسانی کتاب‌ها با نیاز اهالی
از مجموعه ۱۵۴ کتابخانه عمومی پایتخت، ۴۲ کتابخانه در مناطق پهنه شرقی (۴، ۸، ۱۳، ۱۴ و ۱۵) پراکنده‌اند و بار تأمین نیازهای فرهنگی اهالی شرق را به دوش می‌کشند. اما وضعیت کیفی و کمی مخازن کتابخانه‌ها چگونه است و این مراکز چه سهمی از تازه‌های نشر دارند؟ «مریم امیدبه‌خدا» از فعالان فرهنگی شرق پایتخت که سال‌ها در کتابخانه‌های مختلف زیرمجموعه نهاد کتابخانه‌ها فعالیت دارد با مقایسه کتابخانه‌های غرب و شرق پایتخت، دراین‌باره می‌گوید: «قدمت کتابخانه‌های مناطق شرقی بیشتر از غرب پایتخت و مخزن کتابخانه‌ها هم قدیمی‌تر است اما کتابخانه‌های غرب نوساز و تازه تأسیس هستند و طبیعی است که تعداد کتاب‌های تازه منتشر شده در مخزن آنها بیشتر پیدا می‌شود. » او می‌افزاید: «متأسفانه بودجه کافی برای به روز شدن منابع کتابخانه‌ها موجود نیست و همین بودجه هم به درستی و براساس نیازسنجی هزینه نمی‌شود.» امیدبه‌خدا ادامه می‌دهد: «هر منطقه از تهران شرایط خاص اجتماعی و فرهنگی خود را دارد و لازم است منابع کتابخانه با توجه به نیازسنجی و شرایط فرهنگی ساکنان آن منطقه تأمین شود.» او که در حال حاضر مدیریت کتابخانه ولی‌عصر(عج) در منطقه ۴ را به عهده دارد، معتقد است کتاب‌های ادبیات کلاسیک به‌ویژه آنهایی که برنده جوایز شده‌اند و کتاب‌های داستانی بیشترین مخاطب را دارند.
فروشگاه‌های زنجیره‌ای
با وجودی که سال‌های گذشته به دلایل مختلفی کتاب در سبد کالای خانوار جایگاه ضعیف داشت و این موضوع به تعطیلی اغلب کتابفروشی‌های مستقل انجامید، اما ناگفته پیداست که در ماه‌های اخیر گران شدن سرسام‌آور کاغذ و هزینه‌های چاپ هم تیر خلاصی بر پیکره کم رمق این یار مهربان بوده و به دلیل نبودن صرفه اقتصادی به جز در مناطق مرکزی شهر و اطراف دانشگاه‌ها، فروشگاه‌های عرضه‌کننده کتاب انگشت‌شمارند. این میان از سال‌های گذشته شبکه فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهر کتاب با همکاری شهرداری تهران برای عرضه و فروش کتاب و کالاهای فرهنگی ایجاد شده که تا حدودی این خلأ و کمبود را جبران کرده است. در حال حاضر ۳۷ فروشگاه شهر کتاب در پایتخت فعالند که از این تعداد، ۱۱ فروشگاه در پهنه شرق پایتخت پراکنده‌اند.
- منطقه ۴
دسترسی نسبتاً مناسب
در پرجمعیت‌ترین و بزرگ‌ترین منطقه پهنه شرقی پایتخت ۱۳ کتابخانه وجود دارد که پراکندگی جغرافیایی آنها نسبتاً متوازن بوده و دسترسی اهالی محله‌های شرقی و غربی منطقه به کتابخانه‌های عمومی مناسب است. با توجه به جمعیت این منطقه برای هر ۶۱ هزار نفر شهروند ساکن در منطقه ۴ یک کتابخانه فعال وجود دارد. اگر می‌خواهید به این مراکز مراجعه کنید، جدول زیر راهنمای خوبی برای شما خواهدبود.
منطقه ۸منطقه ثروتمندترین منطقه
کوچک‌ترین و کم‌جمعیت‌ترین منطقه پهنه شرقی پایتخت با دارا بودن ۹ کتابخانه عمومی جزو مناطق برخوردار پهنه است. پراکندگی و جانمایی کتابخانه‌ها در نواحی ۳گانه این منطقه و در نتیجه دسترسی اهالی به کتابخانه‌های عمومی مناسب است. در منطقه ۸ به ازای هر ۴۲ هزار نفر، یک کتابخانه عمومی وجود دارد که در ادامه آنها را برایتان آورده‌ایم.
- منطقه ۱۳
کتابخانه قدیمی
۷ کتابخانه در نواحی یک تا ۳ منطقه ۱۳ جانمایی شده ولی در ناحیه ۴ به دلیل غالب بودن بافت جنگلی بوستان سرخه‌حصار نسبت به بافت مسکونی کتابخانه‌ای وجود ندارد. در این منطقه برای هر ۷۱ هزار نفر یک کتابخانه تعریف شده است. همچنین کتابخانه طالقانی به‌عنوان قدیمی‌ترین کتابخانه شرق پایتخت در این منطقه قرار دارد. اگر به دنبال جای دنجی برای مطالعه در منطقه ۱۳ می‌گردید، می‌توانید از جدولی که در ادامه آمده
کمک بگیرید.
- منطقه ۱۴
پراکندگی نامناسب کتابخانه‌ها
۸ کتابخانه عمومی در نواحی ۶گانه منطقه ۱۴ فعالند که پراکندگی جغرافیایی متوازنی ندارند و دسترسی اهالی در نواحی ۵ و ۶ به کتابخانه عمومی آسان نیست. در این منطقه به ازای هر ۶۰ هزار نفر یک کتابخانه عمومی وجود دارد و شما برای مطالعه می‌توانید نزدیک‌ترین مرکز به محل سکونتتان را انتخاب و به آنجا مراجعه کنید.
- منطقه ۱۵
کم برخوردارترین منطقه
در جنوبی‌ترین منطقه پهنه شرقی پایتخت با وجود وسعت و جمعیت زیاد، فقط ۵ کتابخانه عمومی وجود دارد و از این منظر جزو کم‌برخوردارترین مناطق پایتخت محسوب می‌شود. در این منطقه به ازای هر ۱۱۰ هزار نفر یک کتابخانه جانمایی شده و این میان بزرگ‌ترین کتابخانه پهنه شرقی یعنی کتابخانه خاوران به مساحت هزار و ۲۴۰مترمربع در اینجا قراردارد. در جدول زیر با این مراکز بیشتر آشنا شوید.