متولیان قصد داشتند با اجرای این طرح، علاوه بر ساماندهی بساط‌گستران، گامی در تحقق شعار «توسعه قلمرو عمومی» و باز کردن مسیر تردد عابران پیاده بردارند. بیش از ۴ ماه این طرح با حضور عوامل انتظامی و معبربانان شهرداری تهران اجرا و با استقبال شهروندان مواجه شد. این طرح از تأثیرات گذر زمان در امان نماند و با نزدیک شدن به نیمه دوم سال، کم‌کم حضور عوامل نیروی انتظامی کمرنگ و کمرنگ‌تر شد و در غیاب آنها دستفروشان دوباره بساطشان را در پیاده‌روی چهارراه ولی‌عصر(عج) پهن کردند. بازگشت دوباره دستفروشان به «تئاتر شهر» سبب گلایه‌مندی و انتقاد مردم شده است و آنها می‌گویند: «عده‌ایی که دستفروشان را مدیریت می‌کنند، طرح ساماندهی را با شکست مواجه کرد.» در این گزارش مردم از مشکلات حضور بساط‌گستران در چهارراه ولی‌عصر(عج) می‌گویند و دستفروشان هم دوباره از مسائل معیشتی حرف می‌زنند.
دستفروشان جزو اقشار کم‌درآمد جامعه‌اند و به ناچار از این راه امرار معاش می‌کنند. متولیان طرح ساماندهی با توجه به همین نکته در زمان اجرای طرح، اجازه دادند دستفروشان پس از ساعت ۲۰، بساطشان را در چهارراه ولی‌عصر(عج) پهن کنند. نیمه اول سال طرح با حضور عوامل نیروی انتظامی اجرایی شد، اما با آغاز نیمه دوم سال که هوا زودتر تاریک می‌شود، ساعت حضور دستفروشان تغییر کرده است و از ساعت ۱۶ سر و کله‌شان پیدا می‌شود. عده‌ای با موتورسیکلت می‌آیند و تعدادی بساطشان را روی گاری‌های دستی می‌گذارند و برخی هم با کوله‌باری بر دوش از راه می‌رسند. جا و مکانشان ثابت است و به گفته خودشان پس از سال‌ها کار و کاسبی با یکدیگر آشنا شده‌اند و به حقوق هم احترام می‌گذارند. با حوصله و بی‌تفاوت به سرمای هوا، روی زمین می‌نشینند و بساطشان را پهن می‌کنند. یکی کلاه می‌فروشد و دیگری شلوار جین. کمی آن طرف‌تر، بانوی جوان مشغول فروش جوراب است و چندمتر دورتر پسر بچه‌ای بساط فروش چتر به پا کرده و با لحن کودکانه فریاد می‌زند: «بدو بدو چترهای خوشرنگ دارم. فقط ۳۰ هزار تومان.» خلاصه آشفته بازاری برپا شده است و مردم به سختی از کنار بساطشان عبور می‌کنند و زیر لب غر می‌زنند و می‌گویند: «مدتی نبودند و نفس راحتی می‌کشیدیم.» مرد میانسال آهسته آهسته قدم برمی‌دارد و با بی‌حوصلگی می‌گوید: «چند ماهی دستفروشان نبودند و راحت رفت‌وآمد می‌کردیم.» این جمله ما را به سوی او می‌کشاند و پای درد دلش می‌نشینیم و می‌گوید: «محله جامی زندگی می‌کنم و به سبب نبود بوستان و فضای مناسب، برای قدم زدن به خیابان ولی‌عصر(عج) می‌آیم. اوایل سال با جمع‌آوری دستفروشان آرامش به این نقطه از محله برگشته بود و در کمال سکوت و امنیت هر روز با دوستانم ساعت‌ها در خیابان ولی‌عصر(عج) قدم می‌زدیم و به پارک دانشجو می‌آمدیم. نمی‌دانم چه سیاستی است که در نیمه دوم سال، دوباره به دستفروشان اجازه کار دادند و دوباره مسیر شهروندان به‌ویژه سالمندان مسدود شده است.» حرف‌هایش را می‌زند و قدم زنان دور می‌شود.
صدای دستفروشان فضا را پر کرده است و برای جذب مشتری بیشتر، تلاش می‌کنند بلندتر فریاد بزنند. بانوی جوان در حالی که کالسکه را به سختی از میان شهروندان عبور می‌دهد، می‌گوید: «مسئولان، طرح‌ها را خوب اجرا می‌کنند و اوایل کار نظارت جدی دارند اما به مرور، کار را رها می‌کنند. چیزی که امروز درباره طرح ساماندهی دستفروشان چهارراه ولی‌عصر(عج) می‌بینیم. دستفروشان اینجا به شکل سازمان‌دهی شده اداره می‌شوند و با برگشتن دوباره آنها معلوم می‌شود که آنها بر طرح ساماندهی پیروز شده است.»
علاوه بر مردم، کاسبان هم دلخوشی از حضور دستفروشان ندارند: «حضور دستفروشان در اصطلاح، پاخور چهارراه ولی‌عصر(عج) را زیاد کرده است اما شهروندان مقابل مغازه‌ها می‌ایستند و نگاه می‌کنند اما از دستفروشان خرید می‌کنند. برای همین بی‌شک حضورشان برای ما نه تنها سودی ندارد بلکه به ضرر ماست و کسب و کارمان را کساد کرده‌اند.» البته به گفته برخی از کاسبان، تعدادی از مغازه‌داران از حضور دستفروشان سود می‌برند. «امید رضایی» کاسب قدیمی می‌گوید: «در شرایط کنونی قدرت خرید مردم پایین آمده و تعداد مشتری‌ها کم شده است. بیشتر مغازه‌ها هم اجاره‌ای است و به همین دلیل وقتی مغازه‌دار درآمدی ندارد مجبور است مقابل مغازه‌اش را اجاره بدهد.» برخی از کاسبان هم موضوع مافیا را مطرح می‌کنند و می‌گویند: «عده‌ای از حضور دستفروشان در چهارراه ولی‌عصر(عج) سود می‌برند برای همین مافیایی عمل می‌کنند و به هر شکلی شده تلاش می‌کنند تا بساط دستفروشان از این محدوده برچیده نشود.»
حق و حقوق دستفروشان چیست؟
دستفروشی نوعی شغل است و بخش زیادی از مردم در وضعیت کنونی اقتصادی از این کار امرار معاش و ارتزاق می‌کنند. گلایه شهروندان بارها از سوی دستفروشان شنیده شده است اما می‌گویند: «ما خانواده داریم و با دستفروشی امور زندگی‌مان می‌گذرد.» «امید» بیش از ۵ سال است که در چهارراه ولی‌عصر(عج) دستفروشی می‌کند. او می‌گوید: «مردم نباید خودخواه باشند. ما از روی شکم سیری و سرخوشی در گرمای تابستان و سرمای زمستان اینجا بساط نمی‌کنیم. مشکل معیشتی داریم که بساطمان را روی کوله‌مان گذاشته‌ایم و کنار خیابان دستفروشی می‌کنیم. مدیران و مسئولان مدام از حق و حقوق شهروندی صحبت می‌کنند، پس حق و حقوق ما که شهروند همین جامعه هستیم، کجاست؟» دستفروشان دیگر حرف‌های امید را تأیید می‌کنند و می‌گویند: «ما مشکلی با کار نداریم و فقط لازم است جایی بساطمان را پهن کنیم. قرار بود بازارچه دائمی را به دستفروشان اختصاص دهند که مدیران شهری در ایام نوروز بازارچه را دایر کردند اما اواسط فروردین آن را جمع‌آوری کردند. وقتی وسعمان نمی‌رسد مغازه‌ای اجاره کنیم، مجبوریم که کنار خیابان دستفروشی کنیم.» آنها وجود مافیا را رد می‌کنند و می‌گویند: «چند ساعت کار کردن در ساعت‌های پایانی روز این حرف‌ها را ندارد و مافیایی وجود ندارد.»
برخورد ضربتی جواب نمی‌دهد
طرح‌های ضربتی که همراه با زور و تحکم باشد بی‌تردید با شکست مواجه می‌شود. «مهدی فلاحی» دبیر شورایاری محله جمهوری و کاسب قدیمی خیابان ولی‌عصر(عج) با تأیید شکست طرح ساماندهی دستفروشان می‌گوید: «طرحی که ضربتی آغاز شود و در آن متولیان به زور متوسل شوند، بی‌شک شکست می‌خورد. ساماندهی دستفروشان خوب آغاز شد و مردم امیدوار بودند به نتایج مطلوبی هم ختم شود، اما با کمرنگ شدن حضور عوامل انتظامی، مسیرش تغییر کرد و به همین دلیل اکنون شاهد فعالیت دوباره دستفروشان در چهارراه ولی‌عصر(عج) هستیم.»
به گفته او همراهی مردم در چنین طرح‌هایی بهترین گزینه است: «بهتر بود مدیران و متولیان طرح پیش از اجرا با دستفروشان، نشست برگزار می‌کردند و حرف‌هایشان را می‌شنیدند و به یک جمع‌بندی می‌رسیدند و راهکار درستی برای طرح پیدا می‌کردند.»
ایجاد بازارچه می‌تواند پایانی باشد برای حضور دستفروشان در چهارراه ولی‌عصر(عج) و همه معابر عمومی. فلاحی می‌گوید: «دستفروشان زمانی که از چهارراه ولی‌عصر(عج) یا هر معبر دیگری رانده شوند، چون از این راه امرار معاش می‌کنند، بی‌تردید به معبر و جای دیگری می‌روند. بنابراین مشکل حل نمی‌شود و تنها صورت مسئله را پاک می‌کنیم. برای پایان دادن به معضل دستفروشان بهتر است بازارچه دائمی با غرفه‌های مشخص راه‌اندازی شود.» به گفته این کاسب قدیمی و دبیر شورایاری محله جمهوری، زمین بایری در تقاطع خیابان برادران مظفر با خیابان انقلاب اسلامی، پشت ایستگاه آتش‌نشانی وجود دارد که شهرداری منطقه ۱۱ می‌تواند از پتانسیل و ظرفیت آن برای راه‌اندازی بازارچه دائمی برای دستفروشان استفاده کند.
وجود عوامل ناپیدا پشت ماجرای دستفروشان چهارراه ولی‌عصر(عج) موضوع دیگری است که فلاحی به‌عنوان فرد مطلع آن را تأیید می‌کند و می‌گوید: «وجود عوامل ناپیدا حقیقتی است که نمی‌توان آن را کتمان کرد و همین، معضل دستفروشی در کلانشهر تهران حل نمی‌شود. اینکه این‌ها چه کسانی هستند.» او ذی‌نفع بودن کاسبان را از حضور دستفروشان هم تأیید می‌کند: «نمی‌گویم این مسئله وجود ندارد اما نمی‌توان آن را به همه مغازه‌داران تعمیم داد.» به گفته فلاحی کمتر از ۵۰درصد کاسبان پیاده‌رو مقابل مغازه‌شان را به دستفروشان اجاره می‌دهند. او به‌عنوان عضو شورایاری که باید پیگیر مطالبات شهروندان باشد، می‌گوید: «خواسته شهروندان بحق است و دستفروشان معبر عمومی را که متعلق به عابران پیاده است، مسدود می‌کنند. اما تا زمانی که چرخه نظارت و ساماندهی درست نباشد و همه ارگان‌ها و سازمان‌ها و نهادهای ذی‌ربط پای کار نیایند، اتفاقی نمی‌افتد و همچنان باید شاهد یک دور تسلسل باطل باشیم.»
نمی‌توان دستفروشان را حذف کرد
ساماندهی دستفروشان چهارراه ولی‌عصر(عج)، طرح مشترک شهرداری منطقه ۶ و ۱۱ است. دلیل بازگشت دوباره دستفروشان به چهارراه ولی‌عصر(عج) را از «افشین خدامی» معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶ می‌پرسیم و می‌گوید: «دستفروشان از اقشار همین جامعه‌اند و دستفروشی، کسب و کارشان است و از این راه امرار معاش می‌کنند. بنابراین حذف کامل آنها از جامعه، نه انسانی است و نه عملی. با همین رویکرد و سیاست از همان ابتدای اجرای طرح، مقرر شد دستفروشان پس از ساعت ۲۰، بساطشان را در خیابان ولی‌عصر(عج) برپا کنند و با حضور مأموران نیروی انتظامی کار خوب پیش رفت.» مسدود کردن معبر عمومی که محل گذر عابران پیاده است، برابر قانون شهرداری جرم است و شهرداری باید با متخلفان برخورد کند. خدامی این مطلب را تأیید می‌کند و می‌گوید: «شهرداری قدرت اجرایی ندارد و تنها می‌تواند در حد تذکر دادن و جمع‌آوری بساط دستفروشان، با آنها برخورد کند. گاهی اوقات همین کارها سبب ایجاد درگیری‌های لفظی و فیزیکی میان معبربانان و دستفروشان می‌شود و وجهه شهرداری را خراب می‌کند. همین معبربانان مجبورند در اجرای قانون و برخورد با دستفروشان جانب احتیاط را رعایت کنند.» راه‌اندازی بازارچه دائمی ویژه دستفروشان موضوعی است که معاون امور شهری و محیط‌زیست شهردار منطقه ۶ آن را تأیید می‌کند و می‌گوید: «این کار اگر انجام شود، بی‌تردید طرح ساماندهی دستفروشان به نتایج مطلوبی منتهی می‌شود اما نکته مهم این است که راه‌اندازی بازارچه دائمی نیاز به ساز و کار خاصی دارد و باید به گونه‌ای عمل کنیم که دیگر شاهد دستفروشان در خیابان‌ها نباشیم. اگر این کار عجولانه و بدون بررسی‌های لازم و فراهم نکردن زیرساخت‌ها انجام شود، ممکن است نه تنها منجر به ساماندهی دستفروشان نشود، بلکه امکان دارد معضلی به معضلات دیگر شهر اضافه کند.»
ساعت طلایی برای فعالیت دستفروشان
ناحیه یک منطقه ۱۱ با قصه دستفروشان و ساماندهی این معضل شهری و اجتماعی در محدوده تئاتر شهر همیشه درگیر بوده و هست. «علیرضا طاهری» شهردار ناحیه یک منطقه ۱۱ در گفت‌وگو با همشهری محله می‌گوید: «طرح ساماندهی دستفروشان چهارراه ولی‌عصر(عج) با حمایت و مشارکت دستگاه‌های اجرایی و عوامل نیروی انتظامی اجرا شد و همه مسئولان ذی‌ربط حضور داشتند و بر عملکرد نیروها نظارت می‌کردند. طرح با استقبال کاسبان و شهروندان مواجه شد، اما در نیمه دوم سال به دلیل کمرنگ شدن حضور عوامل اجرایی و نیروی انتظامی، دستفروشان فرصت حضور دوباره پیدا کردند.» به گفته او با تاریک شدن زودهنگام هوا در نیمه دوم سال و مشارکت نکردن و هماهنگ نبودن دستگاه‌های مربوطه، ساعت طلایی ایجاد کرده است تا دستفروشان پیش از زمان تعیین شده، یعنی زودتر از ساعت ۲۰، بساطشان را پهن کنند. گلایه شهروندان از حضور دستفروشان و مسدود شدن محل عبور و مرور عابران پیاده یک مطالبه بحق است که شهردار ناحیه یک شهرداری منطقه ۱۱ در توضیح آن می‌گوید: «برای بازگشت به وضعیت نیمه اول سال، لازم است عوامل نیروی انتظامی در محل‌های تعیین شده حضور داشته باشند. هرچند شهرداری در این‌باره نمی‌تواند برای مسئولان انتظامی تعیین تکلیف کند، اما کارشناسان در جست‌وجوی راه‌حل درست و منطقی برای معضل دستفروشان در چهارراه ولی‌عصر(عج) هستند.»