به گزارش همشهری آنلاین به نقل از ایبنا، «از گنج‌یابی تا باستان‌شناسی» نوشته علی‌محمد طرفداری است که به رویکردهای ایران‌شناسی پرداخته که در جست‌وجوی آثار عتیقه و کاوش‌های باستان‌شناسی به ایران» آمده‌اند.
کتاب «از گنج‌یابی تا باستان‌شناسی: ایران‌شناسان اروپایی و باستان‌شناسی ایران در دوره قاجار و پهلوی اول» از سلسله کتاب‌های «ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» است و نشان می‌دهد که اروپاییان در زمره نخستین کسانی هستند که مسأله نگاه و برخورد اقتصادی و تجاری با آثار عتیقه و تاریخی را در ایران و سایر نقاط جهان رواج می‌دهند.
در این کتاب، اطلاعاتی درباره پیشینه کاوش‌های باستان‌شناسانه در تاریخ ایران و اسلام و دوره قاجار، سیر تاریخی حضور ایران‌شناسان و سیاحان اروپایی در حفاری‌های گنج‌یابی و گردآوری آثار عتیقه در دوره قاجار و پهلوی اول و بازخوانی رویکردهای ایران‌شناسان در جست‌وجوی آثار عتیقه و کاوش‌های باستان‌شناسی ایران ارائه شده است.
همچنین سیر تحولات کاوش‌ها و باستان‌شناسی شرق‌شناسان و ایران‌شناسان اروپایی در تخت جمشید، مبانی حقوقی مالکیت آثار باستانی در ایران و غارت میراث تمدن باستانی در جیرفت از دیگر مطالبی است که در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
تاریخ تحولات باستان‌شناسی ایران به ویژه در سده‌های اخیر از جمله موضوعاتی است که کمتر مورد توجه اهل تاریخ و پژوهشگران مسائل تاریخی ایران قرار گرفته است و جز بعضی پژوهش‌های اسنادی و آثاری عمدتاً با موضوع تاراج آثار باستانی ایران از سوی بیگانگان و عمدتاً غربیان بیشتر مطالعات و بررسی‌های صورت گرفته در این باب متعلق به محققان حوزه باستان‌شناسی است که در قالب کتاب‌ها و مقالات متعدد به شرح و توصیف و بررسی تاریخ علم باستان‌شناسی در ایران و نیز به معرفی کارنامه کندوکاوهای هیئت‌های باستان‌شناسی خارجی و گزارش کاوش‌ها و حفاری‌های باستان شناسی گوناگون در نقاط مختلف کشور پرداخته‌اند.
این پژوهش بر مبنای سفرنامه‌ها، گزارش‌ها و آثار مستقیم سیاحان، جویندگان، شرق شناسان و ایران شناسان اروپایی به شرح و توصیف تاریخ تحولات باستان‌شناسی و جستجوهای باستان‌شناسانه و عتیقه‌یابی بیگانگان در ایران طی ادوار قاجار و پهلوی اول گردآوری شده و طی آن تلاش شده است تا سیر تاریخی جست‌وجوها و برخوردهای سیاحان و بررسان اروپایی در حوزه باستان‌شناسی و آثار عتیقه ایرانی بررسی و بازبینی شود.
در قسمتی از بخش «بازخوانی رویکردهای ایران‌شناسان در جست‌وجوی آثار عتیقه و کاوش‌های باستان‌شناسی ایران» آمده است: «جست‌وجو، گردآوری و خرید آثار و اشیای تاریخی و عتیقه یا به طور کلی «عتیقه‌جات» از سوی اروپاییانی که به هردلیل و به هرشکل در ایران عهد قاجار حضور داشته و زندگی می‌کردند، پدیده‌ای بسیار فراگیر و شایع است و غالب اروپاییانی که به نگارش شرح حال و گزارش مسافرت‌ها و مطالعات خود درباره ایران دست زدند، به این موضوع نیز اشاراتی کوتاه یا مفصل داشته و جزئیات گاه ارزشمند و منحصر به فردی را از چگونگی گردآوری، حفاری در محوطه‌های تاریخی و نحوه خرید و فروش و همچنین جعل این قبیل آثار و اشیا در نوشته‌های خود ذکر کرده‌اند.
از زمان ورود گسترده اروپاییان جست‌وجوگر اشیای عتیقه و قدیمی به ایران، پدیده جعل و ساخت آثار عتیقه بدلی و مجعول نیز در ایران رواج می‌یابد که بنا به نوشته‌ها و سفرنامه‌های اروپاییان و نیز برخی منابع داخلی مهمترین گروه فعال در این حوزه یهودیان ایران به ویژه در شهرهای اصفهان و همدان بودند که به خصوص در جعل سکه‌های تاریخی و نسخ خطی بیش از سایر بخش‌های مربوط به آثار عتیقه فعال بوده‌اند.
این روند جعل و ساخت اشیای تاریخی ساختگی و قلابی، روندی است که البته تا زمانه حاضر نیز ادامه داشته است و بی تردید دامنه این جعل و تقلب در حال حاضر بخش گسترده و ناشناخته‌ای از آثار و اشیای تاریخی و نسخه‌های خطی موجود در موزه‌ها و کتابخانه‌های عمومی و شخصی در سراسر جهان را دربرمی‌گیرد که در عین حال به دلیل اهمیت بعد تجاری و اقتصادی این آثار، هیچ‌گاه تمایل گسترده، فراگیر، ملی و نظام بندی نسبت به شناسایی و از رده خارج کردن این دسته از آثار، اشیا و نسخه‌های خطی مجعول در هیچ گوشه‌ای از جهان ظهور و بروز پیدا نکرده است و تنها برخی از محققان و باستان‌شناسان نظیر مجتبی مینوی و اسکار وایت موسکارلا بوده‌اند که نسبت به گستره اشیای باستانی و عتیقه و نسخه‌های خطی مجعول و تأثیر سوء آنها در مطالعات علمی و تاریخی و ادبی واکنش نشان داده‌اند.»
«از گنج‌یابی تا باستان‌شناسی» در ۲۰۲ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۲۸ هزار تومان از سوی انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منتشر شده است.