همشهری آنلاین-شهره کیانوش راد: «محمدعلی جمالزاده» در کتاب «تلخ و شیرین» در وصف شمیران می نویسد: «گرچه قلب الاسد تابستان بود، خواستم از هیجده روز مرخصی اداری خود استفاده کنم پیاده در قرای هشتاد و چهارگانه شمیرانات گردش و سیاحت کاملی کرده باشم.» منطقه ای مناسب برای گردش و سیاحت، زمستان های سرد و برفگیر و تابستان های خنک از ویژگی های خاص شمیران در روزگاری بود که خیلی هم با این روزها فاصله ندارد. در این گزارش کوتاه به شمیران سال های گذشته سفر کرده و به ریشه یابی نام سردترین نقطه تهران پرداخته ایم.
شمیران روزگاری به دلیل هوای خوش آن ییلاق تهران به شمار می رفت. باغ های سرسبز و وسیع این منطقه محلی برای فرار افراد متمول از گرما و گذران فصل تابستان بود. برخی اطلاق نام شمیران را به خوش آب و هوا بودن آن و برخی هم شمیران را به معنای جای بلند در مقابل تهران مربوط می دانند. آن زمان که وسایل نقلیه تک و توک به شمیران می آمد تهرانی ها سختی دوری راه را تحمل می کردند تا بتواند یک نیم روز را در هوای مطبوع و کوهستانی این منطقه سپری کنند و به قول «محمود گلابدره ای» نویسنده شمیرانی از سنگ و درخت و طبیعت انرژی بگیرند و شاد شوند.
شمیران، ییلاق تهرانی ها بود
اگرچه این روزها هوای شمیران با دیگر مناطق تهران تفاوت چندانی ندارد و از ساخت و ساز و ترافیک تهران بی نصیب نمانده است اما شمیرانی های اصیل که اکنون کمتر رغبتی برای زندگی در محله های شلوغ شمیران دارند زمستان هایی را به یاد دارند که در کوچه زغالی های تجریش از میان برف های انباشته شده تونلی برای تردد خود و چهارپایان ایجاد می کردند تا در روزهایی که برف خیال آب شدن نداشت زندگی شان فلج نشود و بتوانند به کسب و کار بپردازند. سرمای زمستان موجب می شد کمتر کسی از تهران گذرش به این منطقه سردسیر بیفتد اما تابستان ها باد خنکی که از کوه های توچال به سمت تجریش می وزید هوای شمیران را مطبوع تر می کرد. آن روزها که خبری از وسایل خنک کننده نبود مردم تهران برای تفریح به تجریش می آمدند. چنانچه محمدعلی جمالزاده در نوشته هایش شمیران را به «انبار آسایش و انرژی» برای اهالی دارالخلافه طهرانِ جهنم نشان توصیف می کند. «عباس صالحی» یکی از اهالی تجریش می گوید:« تجریش در تابستان های خنک محل تجمع خانواده هایی بود که ترجیج می دادند بعدازظهرهای کشدار و گرم تابستان را در کنار رودخانه مقصود بیک سپری کنند. تهرانی هایی که وضع مالی شان خوب بود صاحب باغی در یکی از محله های شمیران بودند و 3 ماه تابستان را در باغ های دربند، دارآباد و درکه اتراق می کردند. اکنون با وجود شلوغی و ترافیک در میدان تجریش جایی برای استراحت وجود ندارد و اگر کسی بخواهد هوایی تازه کند تنها راه، پناه بردن به دامنه کوه های توچال و دربند است.»
باغ ها هویت شمیران بود
استاد «عبدالله انوار» کتاب شناس، مترجم، فرهنگ نویس و نسخه پرداز معتقد است که تعریف های مختلفی از واژه شمیران شده است. اما معتبرترین تعبیر به ریشه کلمه شمیران برمی گردد . آنطور که استاد انوار می گوید:« چم، شم یا سم به معنی هوای سرد است. چنانچه در زبان تاتی که ریشه زبان شمیرانی هم به آن برمی گردد می گفتند میوه ها را چم زد، یعنی سرما زد. وقتی این واژه با پسوند ران تلفیق شود،معنی مکان سرد می دهد. با در نظر گرفتن پسوند مکانی ران،تهران از ریشه ته، تب و تف به جای گرم و شمیران به جای سرد اطلاق می شد.»
آب و هوای خوش شمیران مرهون باغ های قدیمی با درختان کهنسال بود. درختان مثمر سیب و گلابی با میوه های خاص شمیران و درختان انبوه چنار و تهک هوای خنک و مطبوعی را به شمیران می بخشید. صالحی می گوید:« باغ های بسیاری در اثر ساخت و ساز نابود شدند. خانه های قدیمی و باغ های تاریخی، هویت شمیران بود که اکنون کمتر می توان نشانی از آنها پیدا کرد. آنقدر ساخت و ساز در مرکز شمیران زیاد شده که از تجریش هم نمی توان نمای کوه های شمیران را دید. از شمیران فقط نامی باقی مانده که برای اهالی قدیمی یادآور زمستان های سرد و برفگیر و تابستان های خنک است.»