همشهری آنلاین -مهدی اسماعیل‌پور:کاروانسراها که روزگاری برای خود برو بیایی داشتند با پیدایش و گسترش وسایل حمل و نقل سریع مثل اتومبیل، قطار ، هواپیما و البته استراحت گاه‌های مدرنی به نام مسافرخانه و هتل جایگاه و ارزش استراتژیک خودشان را به مرور از دست دادند به مرور متروک و تخریب شدند.البته هنوز می توان آثار و بقایای کاروانسراهایی با قدمت چند صد سال در راه‌ها و جاده‌های قدیمی پیدا کرد. یکی از کاروانسراهای مهم و تاریخی تهران در منطقه ۲۱ و محله وردآورد قرار داشت. کاروانسرای سنگی در جنوب غربی محله قدیمی و تاریخی وردآورد نشان می دهد که این محدوده از شهر نه تنها امروز، بلکه در گذشته های دور نیز یکی از دروازه ورودی تهران و نقطه اتصال پایتخت با سایر شهرها و محلی برای گذر کاروان‌ها بوده است.
- کاروانسرایی از جنس سنگ
یکی از مکان های مهمی که در اراضی وردآورد قرار داشت و امروزه متاسفانه فقط نام و بقایای کمی از آن باقی مانده، کاروانسرای سنگی است. تاریخچه این کاروانسرا به دوران صفویه باز می‌گردد و آخرین منزل کاروان‌های عبوری قبل از رسیدن به تهران بود. از آنجا که این کاروانسرا بر خلاف بیشتر کاروانسراهای کشور از سنگ ساخته شده بود، به کاروانسرای سنگی شهرت داشت. این اقامتگاه مسافران در نزدیکی محلی در محدوده بزرگراه‌های فتح (جاده قدیم کرج) و شهید لشکری (جاده مخصوص کرج) قرار داشت و به همین دلیل این نقطه به سه راه کاروانسرای سنگی معروف بود.
طبق اسناد، صاحبان این کاروانسرا همان مالکان روستای وردآورد بودند. دهه ۴۰ شمسی مقارن بود با ساخت کارخانه‌ها و گارگاه‌های صنایع مختلف در اطراف تهران. بیشتر این کارخانه‌ها در غرب تهران و اطراف جاده مخصوص کرج ساخته شدند. در همین راستا مالکان روستای وردآورد نیز بخشی از زمین های وردآورد را به افراد متقاضی فروختند. کارخانه‌ها و کارگاه‌ها که یکی پس از دیگری در این محدوده قدعلم کردند و کم‌کم کاروانسرا کارکرد خود را از دست داد و رو به ویرانی نهاد و در نهایت امر به کلی از میان رفت.
- فقط یک دیوار به یادگار مانده
کاروانسرای سنگی در گذشته های دور به ویژه در دوره قاجار از رونق بالایی برخوردار بود. این کارونسرا نیز مانند بسیاری از کاروانسراها به لحاظ ساختار شامل یک حیاط بزرگ بود که دورتا دور آن حجره هایی قرار داشت و توسط دیواری بزرگ محصور بود.«روح الله عظیمی» از ساکنان و فعالان اجتماعی محله وردآورد درباره این کاروانسرا می گوید:«در کاروانسر یک برج دیده بانی در محل فعلی شهرک ارشاد وردآورد قرار داشت. این برج محلی برای دیده بانی افراد مسلح بود تا به نوعی تردد کاروان‌ها را زیرنظر داشته باشند تا از حمله ناگهانی راهزن‌ها در امان بمانند. همچنین شایع است که در آن زمان تونلی نیز در این کاروانسرا وجود داشت، اما هنوز این تونل پیدا نشده و به صورت مستند مورد تایید نیست.
این کاروانسرا از دهه ۳۰ به دلیل تحولات اجتماعی کم کم رونق خود را از دست داد و کاربری آن تغییر کرد. تا آن زمان کارونسرای سنگی تنها محلی برای تردد کاروان‌ها بود، اما از دهه ۳۰ به این طرف تا ۷ یا ۸ سال بعد از انقلاب به قهوه خانه و پاتوقی برای دورهمی‌های مردم تبدیل شده بود. تا اینکه ساخت جاده مخصوص کرج شروع شد و کاروانسرای سنگی نیز همچون قلعه قدیمی چیتگر قربانی این جاده سازی شده و به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شد و اکنون تنها یک نیم دیوار از کاروانسرای سنگی در محله وردآورد باقی مانده است. »
عظیمی ادامه می دهد:«البته یکی از عواملی که تخریب کاروانسرای سنگی را تشدیدو تسریع کرد، وجود تصوراتی همچون وجود گنج در این محل در میان سودجویان بود و باعث شد تا افراد زیادی به این کاروانسرا آمده و باکندن زمین و تخریب دیواره ها، آن را به ویرانه تبدیل کنند.» اکنون در محل کاروانسرای سنگی پل و تقاطع غیرهمسطی ساخته شده که به همین نام معروف است.
- اتفاقات مهم تاریخی در کاروانسرا
کاروانسرای سنگی هم مانند بسیاری از ابنیه تاریخی، رویدادهای مهم فراوانی را به خود دیده است. خسرو معتضد ورود رضاخان هنگام فتح تهران به این محله و استقرار قشون او در کاروانسرای سنگی را یکی از این وقایع عنوان می کند:« پس از جنگ جهانی اول و در اوایل اسفند ۱۲۹۹ شمسی، قوای قزاق به فرماندهی رضاخان از قزوین به سوی تهران حرکت کردند. در آن زمان محله وردآورد محل گذر رضاخان میر پنج بود. او و سپاهیانش قبل از ورود به تهران یک شب را در این محل گذارند. رضاخان خود در باغ نصرت الدوله و قشونش در کاروانسرای سنگی مستقر شدند. »