دورهمی معتادان و کرونا در قلب پایتخت!

همشهری آنلاین- زینب زینال زاده / فاطمه عسگری نیا: انتشار خبر بازگشت معتادان به کلونی های اعتیاد و ابراز نگرانی شهروندان از احتمال انتقال گسترده بیماری کرونا از سوی معتادان رها شده، ما را راهی محل تجمع معتادان در مرکز شهر کرد. این خانه به دوشان در هر نقطه ای از تهران دیده می شوند،اما محله های «شوش» و «مولوی» که ازدیرباز به کلونی های اعتیاد در پایتخت شهرت دارند، این روزها بیش از سایر نقاط میزبان آنهاست.

در یک عصر بهاری راهی میدان راه آهن می شویم. بومی های محله از این محدوده به عنوان «دروازه تهران» یاد می کنند، پاتوق قدیمی معتادان بومی و غیر بومی! کمرهای خمیده پای بساط اعتیاد، ساک های کهنه و لباسهای رنگ و رو رفته همه مشترکات معتادان بومی و غیر بومی سرگردان در حوالی میدان راه آهن است.  

رد پایشان را می شود از حاشیه میدان راه آهن تا کوچه های منتهی به پایانه اتوبوس های شهری و کنار دیوارهای سوخته از آتش شبانه شان دید. کرونا مردم را خانه نشین کرده و شهر خلوت و ساکت است.همین طور که در خیابان بهداری قدم می زنیم مردی ژنده پوش با موهای بلند و دستهایی پینه بسته و سیاه از آلودگی های شهر توجهمان را جلب می کند.خودش را «رضا» معرفی می کند. حدود ۵۰ سال دارد و برخلاف ظاهر در هم ریخته اش فن بیان خوبی دارد، می گوید: «با شیوع بیماری کرونا، تعداد معتادان میدان راه آهن زیاد شده است. بعضی ها شب که می شود راهی گرمخانه ها می شوند و تعدادی هم چون مواد مصرف می کنند، ماندن کنار خیابان را به گرمخانه ترجیح می دهند. » خودش شب ها را در گرمخانه سپری می کند: «به محض ورودمان به گرمخانه لباس هایمان را عوض می کنیم و دستکش و ماسک می گیریم. غذای گرم می خوریم و خلاصه محل خوبی است.»رضا خرامان خرامان به راهش ادامه می دهد تا خود را به گرمخانه برساند. همین طور که می رود دستی تکان می دهد و می گوید:«نمی دانید در مولوی چه خبر است!»

• مولوی در تصرف معتادان

 با حرف رضا راهی خیابان مولوی می شویم .راست می گفت تعداد معتادان بی خانمان تکیه زده بر دیوارهای حاشیه خیابان «مولوی» خیلی بیشتر است. اکثرشان در قالب اجتماعات ۳ تا ۱۰ نفری، گرد آتشی که شعله هایش از سطل حلبی رقص کنان بیرون می آید نشسته اند. برخی هایشان هم در دورهمی پر دود و دمشان مشغول مصرف مواد مخدر هستند. همه داشته هایشان را وسط ریخته اند از سرنگ های چند بار مصرف گرفته تا پایپ های شیشه و ورق های آلومینیوم سوخته و پا به پای هم عمرشان را می سوزانند.  
هراسی از آدمهایی که به سادگی از کنارشان می گذرند ندارند. با احتیاط وارد حلقه ۳ نفری داخل یکی از کوچه های خیابان مولوی می شویم. نه از ترس در میانشان خبری است نه از فرار و جمع کردن بساطشان.همینطور که سرگرم دلخوشی های میان بساطشان هستند کنارشان می نشینیم و از حال و روزشان سئوال می کنیم. نگاهی به یکدیگر می اندازند. «امید»، جوان ۳۰ ساله با چهره ای سیاه و موهای ژولیده، عهده دار پاسخ گویی می شود و با لبخندی تلخ که کنار گوشه لب خشکیده اش می نشیند می گوید: « حال روزمان برای همه مشخص و ظاهر و باطن ما یکی است. شب و روزمان کنار بساط مواد می گذرد و کارمان جمع آوری زباله است. » می پرسیم شب را کجا سر می کنند؟ پک محکمی به سیگار نصف و نیمه اش می زند و می گوید: «کنار خیابان، داخل پارک ها، روی صندلی ها، زیر درخت ها .چه فرقی می کند آدمهایی مثل ما شب را چگونه صبح می کنند؟» 

در صدایش بغض و خشمی کهنه شنیده می شود.دلیل نرفتنشان به گرمخانه ها را جویا می شویم. زیر چشمی نگاهمان می کند و می گوید: «این مراکز برای افرادی مثل ما که زندگیشون به مواد گره خورده و باید وقت و بی وقت مواد مصرف کنند جایی ندارد. داخل اینجور جاها اجازه استعمال مواد نداریم. حتی سیگار هم ممنوع است. برای همین ترجیح می دهیم کارتن خوابی کنیم. » از مراکز ماده ۱۶ سئوال می کنیم، دستی به موهای ژولیده اش می کشد و بعد از خنده تمسخر آمیزی می گوید: « رفتن به این مراکز چند بار قسمتم شده است .خداوکیلی خدماتی که می دهند خوب است، این اواخر آنجا نبودم اما چند تا از دوستانم در مراکز بودند که به علت بیماری کرونا آزاد شدند. » حرف از بیماری کرونا که به میان می آید فرصت را غنیمت می شماریم و می پرسیم از این بیماری نمی ترسید؟ خنده ای می کند و می گوید: «مواد ما را از پا در نیاورد، مطمئنیم کرونا هم روی ما تاثیری ندارد. » با این حرف امید صدای خنده مثل بمب در فضای چند نفره شان می پیچد.

• جولان بی واهمه معتادان در شوش

امید و دوستانش را در کنار بساطشان تنها می گذاریم. آنها همچنان با جمله آخر امید می خندند و صدای خنده شان بدرقه راهمان می شود. روز کم کم رو به تاریکی می رود که وارد شوش می شویم.بر عکس خیابانهایی که دیدیم  در حاشیه شوش معتادان کمتری دیده می شوند.اما بومی های محله به ما می گویند همه در بوستان جمع شده اند.به بوستان شوش می رسیم تا چشم کار می کند بی خانمانهای کز کرده گوشه و کنار بوستان دیده می شوند. افرادی که آزادانه کنار درختچه ها بساط استعمالشان را پهن کرده اند و هر تازه واردی که از راه می رسد، کامی می گیرد.

عده ای هم در محلی دنج و البته دور از نگاه رهگذران و خودروهای عبوری مشغول تزریق مواد هستند. هیچ نقطه ای از بوستان از حضور معتادان متجاهر در امان نیست! جای جای بوستان حضور دارند. بوستان به ظاهر تعطیل است اما نه برای معتادان! به سبب جو حاکم در بوستان و تجمع زیاد معتادان موفق به گفت و گو با آنها نمی شویم.

• اهالی نگرانند

آنچه مشخص است، رسیدگی به وضعیت معتادان در وضعیت بحرانی کرونا متولی ندارد و تردد این افراد در صورت ابتلا به ویروس کرونا برای جامعه بسیار خطرناک است و برای همین شهروندان از رها شدن معتادان متجاهر ابراز نگرانی می کنند.
«اسماعیلی» از اهالی محله «هرندی» می گوید: «ماموران نیروی انتظامی در طرح های امنیتی معتادان را جمع آوری می کردند و محله امنیت داشت، اما با شیوع بیماری کرونا، معتادان دوباره به محله برگشته اند و امنیت مالی و جانی نداریم. با هرجا که تماس می گیریم، کسی پاسخگو نیست. حتی ماموران شهرداری هم نسبت به جمع آوری معتادان اقدام نمی کنند. اهالی به شدت از این وضعیت نگران و ناراضی هستند. »

• تعطیلی مراکز در راستای مقابله با کرونا

جمع آوری معتادان متجاهر وظیفه پلیس مبارزه با مواد مخدر است. بنابراین با سرهنگ «عبدالوهاب حسنوند»، رییس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران، تماس گرفتیم تا در این باره توضیح بدهد، اما پاسخگو نبودند. با یکی از افراد مطلع از تعطیلی مراکز ماده ۱۶ و چرایی توقف طرح امنیت اجتماعی از سوی ماموران نیروی انتظامی گفت و گوی تلفنی انجام می دهیم. او می گوید: «مراکز ماده ۱۶ با  شیوع بیماری کرونا تعطیل شد و توجیه یا توضیح ماموران نیروی انتظامی این بود که معتادان متجاهر از کلونی های اعتیاد جمع آوری و به مرکز منتقل و پس از ۴ تا ۶ ماه نگهداری رها می شوند و به جامعه باز می گردند و ممکن است در این بازگشت به بیماری کرونا مبتلا شوند که با جمع آوری دوباره و انتقالشان به مراکز نگهداری می توانند دیگران را هم مبتلا کنند. بنابراین تعطیلی این مراکز و توقف طرح امنیت انتظامی، بهترین راهکار برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا است. »

• وضعیت خوبی در منطقه نداریم

در این باره گفت و گویی با معاون خدمات اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۱۲ انجام دادیم. «سعید شاه میر» می گوید: «جمع آوری و ساماندهی معتادان متجاهر از سطح شهر در قالب ماده ۱۵ و ماده ۱۶ انجام می شود. در ماده ۱۵ معتادان به صورت خود معرف به مراکز نگهداری و بهبودی مراجعه می کنند و درخواست رسیدگی به وضعیتشان را دارند. این افراد پس از پذیرش در مراکز نگهداری ماده ۱۵ و دریافت خدمات بهبودی روند درمان را پشت سر می گذارند.»

او ادامه می دهد: «ما در منطقه ۱۲ شاهد فعالیت سه مرکز نگهداری از معتادان بی خانمان مشمول ماده ۱۵ هستیم. یک مرکز ویژه بانوان، یک مرکز ویژه مردان و مرکز «بهاران». هر سه این مراکز شبانه ظرفیت میزبانی از ۴۰۰ نفر را دارند. »
معاون خدمات اجتماعی شهرداری منطقه۱۲ یادآور می شود: «همه این مراکز که تحت مدیریت شهرداری منطقه هستند در دوران بحران کرونا باز بوده و ضمن پذیرایی از بی خانمان ها خدمات بهداشتی و پیشگیرانه را شامل توزیع مواد ضد عفونی کننده، تست درجه حرارت بدن، توزیع ماسک و دستکش به آنها ارائه کرده ایم. حتی در بین مددجویان خانم، سه نفر مشکوک به بیماری کرونا را تشخیص دادیم که پس از انجام تست، ابتلای دو نفر از آنها به کرونا تایید شد و با هماهنگی اورژانس به مراکر درمانی منتقل شدند. »
شاه میر می گوید: «اما مشمولان ماده ۱۶ آن دسته از معتادان متجاهری هستند که در طرح های ضربتی از سوی پلیس تخصصی مبارزه با مواد مخدر از سطح شهر جمع آوری و با حکم دستگاه قضایی راهی مراکز نگهداری ماده ۱۶ می شوند. این افراد به صورت میکس مواد مخدر را مصرف می کنند و دارای بیماری های عفونتی زیادی هستند که باید پیش از ورود به مراکز، مورد درمان قرار بگیرند. »
او ادامه می دهد: «متاسفانه با شیوع بیماری کرونا، کار جمع آوری معتادان متجاهر از سوی نیروی انتظامی و انتقال آنها به مراکز ماده ۱۶ تعطیل شده و دلیل آن هم جلوگیری از انتقال احتمالی ویروس به مددجویانی است که در حال حاضر در این مراکز مستقر هستند. »
معاون خدمات اجتماعی شهرداری منطقه ۱۲ می گوید: «عدم جمع آوری معتادان متجاهر از سوی نیروی انتظامی و آزادی زندانیان بی خانمان از سوی دیگر موجب شده تا ما این روزها شاهد پراکندگی این افراد در خیابان های مولوی، شوش، خیام، راسته بازار و کوه گچی باشیم. موضوعی که موجب نگرانی اهالی ساکن در این محله ها نیز شده است. »

تبعات رهایی معتادان متجاهر در شهر

«محمود سپاهیانی»، مددکار اجتماعی و کارشناس مسئول حوزه آسیب های اجتماعی شهرداری منطقه ۱۱، هم در گفت و گو با خبرنگار ما می گوید: «ظرفیت کل گرمخانه های شهر تهران حدود ۵ هزار نفر است در حالی که نزدیک به ۱۵ هزار معتاد متجاهر داریم. بنابراین نمی توان انتظار داشت که شهرداری همه این افراد را به تنهایی ساماندهی کند. »

او می افزاید: «مددسرای «رازی» تنها مرکز میزبان معتادان بی خانمان در منطقه۱۱ است که هر شب میزبان نزدیک به ۴۰ نفر از این افراد است. »
به گفته سپاهیانی، ارائه یک وعده غذای گرم، امکان استحمام، ارائه مواد ضد عفونی کننده، توزیع دستکش و ماسک از جمله خدماتی است که از سوی شهرداری به این افراد ارائه می شود.
این مددکار اجتماعی هم از آشفته بازاری که در سایه رهایی معتادان متجاهر پس از تعطیلی مراکز ماده ۱۶ در شهر به راه افتاده است، اظهار تاسف کرده و می گوید: «نبود چاره اندیشی برای این مهم، وضعیت ناهنجاری را برای جامعه به دنبال خواهد داشت. »

• پذیرش گرم در گرمخانه

محدود بودن ظرفیت و امکانات گرمخانه ها سبب شده این روزها برخی مدیران شهری مسبب وضعیت نابسامان ایجاد شده از سوی معتادان متجاهر بدانند.

«سید مالک حسینی»، سرپرست سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران، در آخرین اظهار نظرش از افزایش ظرفیت گرمخانه ها خبر می دهد و می گوید: «بر اساس اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر استان تهران، بیش از ۱۱ هزار نفر در مراکز ماده ۱۶ نگهداری می‌شدند که با تعطیل شدن این مراکز، آنها در شهر رها شده اند. گرمخانه های تهران ظرفیت محدودی دارند اما تلاش کردیم از همه فضا و امکانات برای افزایش ظرفیت استفاده کنیم تا بتوانیم پذیرش بیشتری داشته باشیم.»
او در ادامه تاکید می کند: «تحت هیچ شرایطی گرمخانه‌ها تعطیل نمی شوند و افرادی که تمایل داشته باشند در گرمخانه ها پذیرش می شوند.»