همشهری آنلاین _ زینب زینال‌زاده/ فاطمه عسگری‌نیا: سینما خورشید نخستین سالنی بود که در خیابان لاله‌زار ساخته شد و علاوه بر اکران فیلم‌های روز، آن سال‌ها این سالن مختص تئاتر و کارهای فرهنگی هم بود. این ماجرا مربوط به سال 1291 است و این یعنی قدمت سینما در تهران به صد سال پیش باز می‌گردد. این سالن‌ها رفته رفته تبدیل به بخشی از هویت پایتخت شدند و مردم با آنها خاطرات زیادی پیدا کردند. گذر زمان سبب خاموشی چراغ سینماها شد و اکنون بسیاری از نخستین و قدیمی‌ترین سالن‌های سینما حال و روز خوشی ندارند. سرنوشتشان تغییر کرده است و به جای میزبانی از تماشاچیان، در شرایط ناایمن به محل انبار کارتن و گونی‌های پر از کیف و کفش و لباس تبدیل شده‌اند یا زیر نور کم برخی از آنها صدای چرخ‌هایی که مشغول تولید هستند به گوش می‌رسد.
منطقه 12 را قلب تاریخی تهران می‌نامند. چراکه نخستین‌ها در این منطقه قرار دارد و قدم زدن در کوچه‌پسکوچه‌های آن روایت بخشی از تاریخ تهران است. این منطقه و لاله‌زارش همان‌طور که گفته شد، همچنین میزبان نخستین سینماها بود که هر روز تعداد زیادی زن و مرد برای تماشای فیلم‌هایی چون «دختر لر» مقابلشان صف می‌کشیدند. حالا چراغ سینماها یا به‌طور کامل خاموش شده یا هنوز سوسو می‌زند، اما دیگر خبری از اکران فیلم نیست. بلکه کنار پرده بزرگ نقره‌ای چرخ‌های تولید به حرکت درآمده‌اند. این سرنوشت به نظر می‌رسد همچون بیماری واگیردار در حال شیوع است و هر روز که می‌گذرد به تعداد سینماهای تعطیل شده افزوده می‌شود. سینماهایی مثل«ایفل» در خیابان نادری، بعد از خیابان سی‌تیر، «تاج» در خیابان انقلاب، ابتدای خیابان لاله‌زار نو، «همای» در خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، «ایران»، «لاله» و «سحر» در خیابان لاله‌زار، «کریستال» در خیابان لاله‌زار نو، «پارک» در خیابان جمهوری، بعد از ساختمان پلاسکو و «ادئون» در خیابان سعدی، نرسیده به چهارراه مخبرالدوله، سرنوشت مشابهی دارند و به مکانی متروکه یا انباری یا تولیدی تبدیل شده‌اند.
سرنوشت سینما ادئون در منطقه 12 که در سال 1340 افتتاح شده است، شاید تلخ‌تر از سرنوشت سایر سینماهاست. این سینما در 2 طبقه و با ظرفیت 400 نفر ساخته شده است. «کازینو دوپاری» نخستین فیلم موزیکالی بود که در سینما ادئون اکران شد و خیلی از مردم برای دیدن این فیلم مقابل سینما صف کشیدند و ساعت‌ها منتظر ماندند. تبدیل چنین سالن سینمای باارزشی به پاتوق تولید کیف و کفش قطعاً نه تنها برای فرهنگ‌دوستان، بلکه برای بیشتر مردم خوشایند نیست.
درو دیوار سینما دچار فرسودگی و بخشی‌هایی از آن هم تخریب شده است. هر جا که چشم می‌اندازیم چرخ می‌بینیم و گونی و جعبه‌هایی که پر از کیف و کفش هستند. در یک کلام این سالن سینما به پاساژ کیف و کفش تبدیل شده و کمتر کسی می‌داند اینجا در گذشته سینما بوده است. «اصغر فرهمند» از کاسبان پاساژ یا بهتر است بگوییم سینما ادئون است. او می‌گوید: «بیش از 10 سال است که این سینما به پاساژ تبدیل شده است و تولیدکنندگان کیف و کفش در آن فعالیت می‌کنند. شاید بنای این سینما قدیمی و باارزش باشد، اما بلااستفاده ماندن آن سبب تخریب زودهنگام می‌شد. بنابراین وقتی کاربری فرهنگی ندارد، چه اشکالی دارد عده‌ای از تولیدکنندگان در آن مشغول کسب و کار باشند؟»
سایر سینماهای لاله‌زار هم وضعیتی مشابه ادئون دارند. اکثر سینماها پس از تعطیلی به انبار لوازم الکتریکی تبدیل شده‌اند. از هرکسی سراغ تاریخچه و نشانی سینماها را می‌گیریم، طفره می‌رود. تبدیل فضاهای فرهنگی چون سالن‌های سینما به انباری بدون مجوز تخلف است و کاسبان برای سرپوش گذاشتن روی تخلفاتشان حاضر نیستند در این مورد صحبت کنند. پیرمرد در مغازه کوچک پر از تجهیزات برق نشسته است. وارد مغازه می‌شویم و سراغ سینماهای لاله‌زار را می‌گیریم. بدون اینکه نامش را بگوید از وضعیت موجود ابراز تأسف می‌کند و می‌گوید: «این روزها کسی به فکر فرهنگ نیست و زندگی سخت شده است و مردم برای درآمد بیشتر از هر فرصتی استفاده می‌کنند. وقتی سینماها از رونق افتادند، مالکان دچار ضررهای اقتصادی هنگفتی شدند. کسی هم از آنها حمایت نکردند و مجبور شدند به‌صورت غیرقانونی آنها را به کاسبان اجاره دهند. به یقین می‌گویم بیشتر سینماهای لاله‌زار اکنون انبار هستند و دیگر اثری از پرده نقره‌ای و صندلی تماشاچیان نیست.»
شورایاران هم از سرنوشت سینماها نگران هستند و به گفته «احمد شریفان» معتمد و شورایار محله بهارستان، استفاده و بهره‌برداری درست و فرهنگی از سینماها در جلسات مختلف که با حضور مدیران شهری برگزار شده است، مطرح شده، اماترتیب اثر داده نشده است. او می‌گوید: «سرانه فرهنگی منطقه ما در مقایسه با سایر مناطق کم است و با بهره‌برداری درست از سینماها می‌توان این سرانه را افزایش داد.»
شریفان تأکید می‌کند: «تبدیل سینماها به انباری و کارگاه‌های تولیدی بافت منطقه را به هم می‌ریزد و اکنون منطقه 12 محلی برای سکونت نیست، بلکه یک منطقه درآمدزا و اقتصادی است و هر روز به تعداد راسته‌های تجاری آن افزوده می‌شود.» به گفته او وقتی سینماها تبدیل به انباری می‌شوند، نتیجه‌ای جز شب‌مردگی محله ندارد و همین امر سبب افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود که در بیشتر محله‌ها دیده می‌شود و مسئولان هم در برابر آن سکوت کرده‌اند.» «میکائیل سعید» شورایار منطقه 12 هم متضرر شدن مالکان سینماها را عامل تغییر کاربری این اماکن می‌داند و می‌گوید: «امروز با وجود اینترنت و امکان تماشای فیلم‌ها از این طریق، فیلم‌ها در دسترس مردم قرار دارد و کمتر کسی وقت می‌گذارد تا برای تماشای فیلم به سینما بیاید و بلیت تهیه کند.»
سعید، کسادی بازار و بی‌رونقی کسب و کار سینماداران را عامل خاموشی چراغ سینماها می‌داند و می‌گوید: «سالن‌های سینما قدمت زیادی دارند و در گذر زمان دچار فرسایش شده‌اند. بنابراین نگهداری ابنیه و تجهیزات سینما هزینه‌بر است و سینماداری که درآمدش از طریق اکران فیلم است، اگر دخل و خرجش متناسب نباشد، قطعاً چاره‌ای جز خاموش کردن چراغ سینما و تعطیلی یا حتی تغییر کاربری آن ندارد.»
سینماهای «شهر قشنگ» در خیابان ولی‌عصر(عج)، نرسیده به سه‌راه جمهوری، «خیام» در خیابان قزوین، جنب بیمارستان فارابی، «لیدور» در خیابان قزوین، خیابان هلال‌احمر، «جمهوری» در خیابان جمهوری، روبه‌روی خیابان ابوریحان، «ری» در خیابان امیریه، پل امیربهادر، «اروپا» در خیابان جمهوری، نرسیده به تقاطع ولی‌عصر(عج) و جمهوری، «فلور» در خیابان ولی‌عصر(عج)، ایستگاه بی.آر.تی مدرس و «پرسپولیس» در خیابان کارگر جنوبی، در تکه یازدهم پایتخت قرار دارند. درهای این سینماها هم به روی تماشاچیان بسته شده است.
«محمدرضا ماستری فراهانی» معتمد محله منیریه با ابراز تأسف از وضعیت کنونی سینماها می‌گوید: «سینماهای قدیمی دارای تجهیزات ابتدایی بودند و در گذر زمان نیاز به امکانات مدرن داشتند که به دلیل هزینه‌بر بودن، مالکان از این کار امتناع کردند و به همین دلیل کم‌کم شاهد تعطیلی یکی پس از دیگری آنها هستیم.» به گفته او بلااستفاده ماندن سینماها نه برای اهالی سود دارد، نه برای مالکان. او می‌گوید: «وقتی متولیان فرهنگی برای احیا یا استفاده بهینه از سینماهای قدیمی تلاش نمی‌کنند، مالکان برای تأمین معاش خود آنها را اجاره می‌دهند. در این میان مالکان مقصر نیستند، بلکه متولیان و مسئولان فرهنگی باید با فراهم کردن امکانات و تجهیزات و زیرساخت‌ها اجازه بهره‌برداری نادرست از سالن‌های سینما را ندهند.»
سینما «تیسفون» در خیابان قزوین، نرسیده به پل امامزاده معصوم(ع)، نامی آشنا برای اهالی منطقه 10 است که روزگاری میزبان تماشاچیان بود و اکنون به دور از هر نظارتی، تبدیل به انباری شده است. به گفته «محسن رهایی» از کاسبان و اهالی قدیمی‌محله، سال‌ها این سینما بلااستفاده بوده است: «مالک برای ساخت سینما هزینه کرده است و توقع دارد از آن سودی کسب کند. بلااستفاده رها شدن آن هیچ سودی برای مالک ندارد و متولیان فرهنگی هم اقدامی برای تملک یا تعیین کاربری جدید فرهنگی و هنری نمی‌کنند. بنابراین باید به مالک حق داد از ملک خصوصی‌اش به نفع خودش و برای کسب سود استفاده کند.» او ادامه می‌دهد: «تبدیل سینماهای قدیمی‌که بخشی از هویت محله هستند و مردم با آن خاطره دارند، به انباری خوشایند نیست، اما نباید انتظار داشت مالک به تنهایی برای احیای سینما تلاش کند.»
سینماهای «کسری» در خیابان انقلاب، ابتدای خیابان بهار، «رادیو سیتی» در خیابان ولی‌عصر(عج)، نرسیده به میدان ولی‌عصر(عج) و «گلریز» در یوسف‌آباد، بیش از 10 سال است که تعطیل و به فضاهای بی‌دفاع شهری تبدیل شده‌اند. هرچند اواخر سال گذشته بود که سینما رادیو سیتی توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران فروخته شد و قرار است از آن بهره‌برداری فرهنگی شود، اما دو سینمای دیگر همچنان بلاتکلیف رها شده‌اند. «جمشید رحمانی‌پناه» شورایار محله با ابراز نارضایتی از وضعیت سینماهای منطقه می‌گوید: «سینماها به محض تعطیل شدن به انباری و تولیدی تبدیل می‌شوند و بیم آن داریم سینما کسری و گلریز هم به چنین سرنوشتی مبتلا شوند.»
سینما «نپتون» در خیابان دماوند، نرسیده به بیمارستان بوعلی، تنها سینمای منطقه 7 است که سال‌هاست تعطیل و به ملک متروکه تبدیل شده است. به گفته «حجت سید کریمی» از اهالی منطقه، متروکه بودن سینماها به معنای تبدیل آنها به پاتوق معتادان و کارتن‌خواب‌هاست. او می‌گوید: «اگر این سینما به انباری یا تولیدی تبدیل شود، زیانش کمتر است. بنابراین در صورتی که مدیران شهری و فرهنگی برنامه‌ای برای استفاده دوباره یا تبدیل آن به مرکز فرهنگی نداشته باشند، اهالی ترجیح می‌دهند این سینما به انباری تبدیل شود.»
- رئیس اتحادیه سینماداران تهران: سینماها کاربری فرهنگی دارند نه اقتصادی
اتحادیه سینماداران تهران موظف است به وضعیت نابسامان سینماهای تعطیل‌شده پایتخت رسیدگی کند. بنابراین سراغ «محمد قاصد اشرفی» رئیس اتحادیه سینماداران تهران رفتیم و از او خواستیم درباره علت تغییر کاربری سینماها پاسخ دهد. اشرفی در ابتدای صحبت‌هایش با ابراز نگرانی از افزایش تعطیلی سینماها می‌گوید: «برخی از سینماها مالک خصوصی دارند و برخی هم دولتی هستند. بنابراین آمار دقیقی از تعداد سینماهای تعطیل شده موجود نیست، اما به‌طور تقریبی بیش از 20 سینما در تهران تعطیل شده‌اند.» رئیس اتحادیه سینماداران به نبود حمایت‌های فرهنگی هم اشاره و عنوان می‌کند: «نگهداری از سالن‌های سینما بسیار هزینه‌بر است و مالکان وقتی نتوانند از عهده هزینه‌ها برآیند قطعاً اقدام به تعطیلی و در مواردی هم تغییر کاربری آنها می‌کنند.» تغییر کاربری سینما باید با مجوز وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی انجام شود، اما به گفته اشرفی برخی از مالکان به دور از چشم ناظران این وزارتخانه و به‌صورت کاملاً پنهانی سالن‌های سینما را به بنگاه‌های اقتصادی تبدیل می‌کنند: «این روزها شاهد تبدیل سینماها به انباری و تولیدی هستیم که بسیار تأسف‌بار است، اما تا وقتی متولیان فرهنگی پیشقدم نشوند و برنامه‌ای برای احیای سینماها نداشته باشند، باید هر روز شاهد خاموش شدن چراغ سینماها در تهران باشیم.»