همشهری آنلاین_ سحر جعفریان: اما آنچه میانشان مشترک است، غم هجرانی است که در سیر طبیعی سوگ، التیام نیافته و پریشان حالی‌شان را دو چندان کرده است. این روایت غریبانه همه خانواده‌های است که در دوران کرونایی، یکی از عزیزانشان را از دست داده‌اند و سوگواری هاشان در سکوت و خلوت می‌گذرد. انگار خاک، نمی‌تواند سردشان کند. انگار صبر معنا نمی‌شود. این میان افراد دیگری هستند که تلاش می‌کنند با برگزاری مراسم مجازی و آنلاین برای این خانواده‌ها و یا ارائه مدل‌های حمایت روانی، اجتماعی، از گستردگی آثار روانی ناخوشایند «کووید ۱۹» بکاهند. در این گزارش به بازخوانی روایت چند خانواده غمدیده و گفت‌وگو با مدیران شهری و کارشناسان اجتماعی پرداخته‌ایم تا چگونه به هم‌محله‌های داغدارمان در روزهای کرونایی کمک کنیم.
- روایت نخست: سوگ ناتمام
۲ روز پس از بستری شدن پدرشان در بیمارستان، داغ بی‌پدری تا همیشه بر دلشان ماند. «عباس»، پسر بزرگ‌تر، در تماس تلفنی که با او گرفتیم، می‌گوید: «اولش مدام سرفه می‌کرد. همه‌مان ترسیده بودیم که نکند پدرمان کرونا گرفته است. چند ساعت پس از بستری شدنش، به ما گفتند به کرونا مبتلا شده است. ضدعفونی کردن خانه و زندگی‌مان و آزمایش‌هایی که از ما گرفتن، خود داستانی بود. بی‌پدر شدیم و هنوز باورمان نمی‌شود. مادرم آنقدر بی‌تاب است که با دارو کنترلش می‌کنیم. خواهر کوچک ترم هم حال خوبی ندارد. داغ به این بزرگی دیدیم اما نه مراسم تشییع وترحیم داشتیم و نه کسی برای دلداری پیش ما آمد.» انگار خاطرات روزهای تلخ مرگ پدر برای او زنده‌تر شده است. بغض دارد و صدایش می‌لرزد.:«ما دیگر روبه‌راه نمی‌شویم. این بغض همیشه با ما خواهد بود چون جایی و فرصتی نبود تا غم خود را خالی کنیم. عزاداری ما ناتمام است.»
- روایت دوم: رفتارهای رنج‌آور بعضی‌ها
ساکن محله «مهرآباد» هستند و به سختی راضی می‌شوند چند دقیقه‌ای تلفنی درباره مرگ مادرشان حرف بزنند. دختر بزرگ‌تر، از علت مرگ مادرش می‌گوید: «مادرمان نارسایی قلبی داشت. در گواهی فوتش دلیل مرگ را همین ذکر کردند. اما شیوع «کرونا»کاری کرد که خداحافظی آخر با عزیزمان به دل بماند. اینها همه دردناک و دردناک‌تر رفتار همسایه و اقوام است که در این شرایط به جای اینکه همدرد باشند، به‌گونه‌ای دوری می‌کنند که انگار «جذام» داریم. به همه گفته‌ایم مادرمان ناراحتی قلبی داشت و برای اطمینان خاطر از همه ما تست گرفته‌اند، اما تا ما را می‌بینند، راه کج می‌کنند و داغمان را چند برابر می‌کنند. نزدیک به یک ماهی است از ترس این رفتارها، خانه‌نشین شده‌ایم و غم خودمان را می‌خوریم. به مردم بگویید روزی غوغای کرونا تمام می‌شود و این روزها می‌گذرد. ولی برخی از آنهاکاری کرده‌اند که سنگینی رفتارشان هیچ‌وقت تمام نمی‌شود.»
- روایت سوم: همسایه‌های همدل
هم‌صحبت خانواده غمدیده دیگری در محله شهید «دستغیب» می‌شوم. برادرشان را بر اثر ابتلا به کرونا از دست داده‌اند. یکی از برادران شروع به صحبت می‌کند. هنوز شوکه است و هنگام صحبت کردن، جملات منسجمی ندارد: «ما یک فامیل پر جمعیت هستیم ولی وقتی برادرم فوت کرد، برای عرض تسلیت، تنها چند نفری به ما زنگ زدند. انگار تلفنی هم، کرونا می‌گیرند! ولی برخی از همسایه‌ها سنگ تمام گذاشتند. پس از شنیدن خبر فوت برادرم با بلندگو نوای نوحه و عزاداری پخش کردند و دورادور هوایمان را داشتند. یکی دیگر از همسایه‌ها هم هماهنگ کرد تا در مسجد محله، برای برادر ناکام‌مان سوگ آنلاین برگزار شود. اینها خوب است ولی نمی‌دانم چرا برایمان کافی نبوده است؟»
- با هم از سوگ بگذریم
افراد، معمولاً لحظه‌های جانکاه فقدان را با تکیه بر شانه‌های اقوام یا در آغوش گرفتن دوستان و مرثیه‌سرایی تاب می‌آورند. اما در این روزها که تجمع و برپایی مراسم سوگواری برای جلوگیری از شیوع بیماری کرونا ممنوع است، چه باید کرد؟ «شیرین امیری»، روان‌شناس و پژوهشگر پدیده‌های اجتماعی، در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «ویروس نوپدید کرونا، روال طبیعی بسیاری از سنت‌ها و آداب را در حوزه‌های مختلف از جمله رسم‌های مرتبط با سوگ و عزاداری بر هم زده است. سوگ، در فرهنگ ما، آیین‌هایی دارد که با تعاملات عمیق جمعی و اجتماعی، پیوند خورده است. اکنون که سایه کرونا به نوعی موجب سرکوب احساسات افراد عزادار می‌شود باید از راهکارهایی مانند برقراری مداوم تماس‌های تلفنی و تصویری، برپایی گروه‌های خانوادگی در فضاهای مجازی با هدف التیام درد فقدان، ارسال وعده‌های غذایی برای بازماندگان، ارتباط با روان‌شناس و مشاور و همچنین ارسال تسلیت‌گویی از کانال و مراکز معتبر محلی و بومی بهره‌برد.» امیری ادامه می‌دهد: «ایجاد همبستگی اجتماعی و خانوادگی در حین رعایت فاصله‌گذاری‌ها می‌تواند تا حدودی به عبور بازماندگان از بحران کمک کند. فشارهای روحی و روانی بر این خانواده‌ها را بیشتر اقوام و دوستان می‌توانند متوجه شوند و در جهت رفع آنها گام بردارند تا در دوران پسا کرونا، شاهد پیامدهایی اختلالی در زمینه سوگ و بروز احساسات نباشیم.»
- علی حیدری، سرپرست معاونت اجتماعی و فرهنگی منطقه ۹/ به عزاداران مشاوره می دهیم
«علی حیدری»، سرپرست معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری منطقه ۹، درباره برگزاری مراسم «سوگ آنلاین» در منطقه می‌گوید: «ساز و کار برپایی سوگ آنلاین ویژه خانواده‌هایی که به هر دلیل داغدار شده‌اند و از برگزاری مراسم سوگواری معذور مانده‌اند، از همان روزهای نخستین شیوع کرونا با هدف رعایت فاصله‌های اجتماعی، تدوین و اجرا شد. منطقه نیز از این قاعده مستثنا نبوده و تاکنون با مشارکت‌سراهای محله، مساجد، هیئت‌های مذهبی و فرهنگی مراسم بسیاری برای تسکین درد خانواده‌های جان باختگان اجرا کرده است.» حیدری همچنین می‌افزاید: «اطلاع‌رسانی در این حوزه، از قبل و از طریق کانال‌های ارتباطی فراوان انجام شده است و در صورت تمایل و رضایت خانواده فوت‌شدگان، مراسم در «لایو اینستاگرام» شهرداری منطقه ۹ در همین نشانی الکترونیکی سوگ آنلاین، با حضور مداح و قاری قرآن، برگزار می‌شود. این در حالی است که مشاوران و روان‌شناسان‌سراهای محله نیز بیکار ننشسته‌اند و در تماس‌های پایدار با بازماندگان، برای پیوند دوباره آنها به اجتماع و زندگی در تلاش هستند.»