- آقا لطفاً یک پیتزای مخصوص خانواده با یک نوشابه خانواده؛ نارنجی باشد لطفاً.
- یک کیک بدهید با یک نوشابه قوطی...
ما، نوشابه‌خورترین ملت دنیا هستیم. می‌گویند42 لیتر در سال برای هر نفر. این در حالی است که میانگین سرانه مصرف نوشابه در جهان 10 تا 12 لیتر است. مصرف زیاد نوشابه خطرات زیادی از قبیل چاقی، افزایش احتمال ابتلای به دیابت و بیماری‌های قلبی و بیماری‌های معده و نیز پوکی استخوان را به‌دنبال دارد. یکی از خواص دیگر نوشابه آن است که این ترکیب، به شدت اسیدی است و مصرف مداوم آن باعث ایجاد نوعی سایش در دندان‌ها به نام سایش شیمیایی یا به قول دندانپزشک‌ها erosion می‌شود.
در آمریکا طی سال‌های 2004و2005 روی 900 نوجوانی که به مدرسه راهنمایی می‌رفتند پژوهشی بلندمدت انجام شد و نتیجه آن‌که اخیراً منتشر شده حاکی از آن است که 30درصد این نوجوان‌ها، به سایش شیمیایی دندان ناشی از مصرف مداوم نوشابه دچار شده‌اند.
مینای دندان، خارجی‌ترین و درعین حال مستحکم‌ترین قسمت‌های بافت دندان است. این ترکیب همچنین یکی از سخت‌ترین مواد موجود در کره زمین محسوب می‌شود. اما اگر این لایه به‌طور مرتب مورد حمله مواد اسیدی قرار بگیرد شسته شده و به‌صورت شیمیایی دچار سایش و تحلیل می‌شود، به‌این اتفاق در اصطلاح « سایش شیمیایی دندان» گفته می‌شود. با از بین رفتن یا نازک شدن مینای دندان که در اثر سایش شیمیایی اتفاق بیفتد دندان حساس می‌شود و در مواجهه با انواع تحریک‌های محیطی از جمله گرما، سرما و مواد ترش و شیرین احساس درد خواهد کرد. مینا لایه محافظت‌کننده و عایق دندان محسوب می‌شود.
جدای از این علامت ( حساسیت دندان‌ها به محرک‌های محیطی) علائم دیگری نیز وجود دارد که می‌توان به کمک آنها سایش شیمیایی در دندان‌ها را حدس زد. یکی از مهم‌ترین علامت‌ها، ایجاد برجستگی‌ها و فرورفتگی‌هایی در سطح دندان است. به عبارتی با شروع سایش شیمیایی در دندان، مینا در مناطقی از دندان‌ها از بین رفته و سطح مینای باقیمانده روی دندان از سطح صاف و صیقلی یک دندان سالم به یک سطح پر از برجستگی و فرورفتگی تبدیل می‌شود.
این اتفاق در سطح جونده دندان‌ها هم اتفاق می‌افتد و با شسته شدن مینا از این نواحی این لبه‌های برنده به سطوحی صاف تبدیل می‌شوند. با پیشرفت سایش، ظاهر دندان‌ها تغییر می‌کند. عاج دندان رنگی زرد‌تر و تیره‌تر از مینا دارد و درنتیجه دندان‌هایی که دچار سایش شده‌اند به رنگی تیره‌تر از رنگ‌های طبیعی دیده می‌شوند. نواحی طوق دندان (ناحیه اتصال دندان‌ها به لثه) نیز یکی از دیگر نواحی مستعد برای سایش‌های شیمیایی هستند. در این نواحی سایش‌های شیمیایی به‌صورت ایجاد یک ضایعه« کاسه‌ای شکل» دیده می‌شوند.
عوامل ایجاد‌کننده سایش‌های شیمیایی
هر بار که شما غذایی ترش یا اسیدی می‌خورید یا نوشابه و آبمیوه‌های اسیدی می‌نوشید، مینای دندان شما برای چند لحظه شسته شده، نرم‌تر از قبل می‌شود و مقداری از مواد معدنی خود را از دست می‌دهد. در همین حال بزاق دهان شما شروع به فعالیت کرده به آهستگی محیط دهان را از حالت اسیدی به حالت خنثی در می‌آورد و مینای دندان فرصت خواهد یافت تا مواد معدنی از دست رفته خود را دوباره بازسازی کند.
اگر محیط دهان مرتب به حالت اسیدی دربیاید؛ یعنی شما یکی از افرادی باشید که به‌طور دائم از خوراکی‌های اسیدی استفاده می‌کنید، بزاق دهان و مینای دندان شما فرصتی برای ایجاد تعادل و بهبود وضعیت مواد معدنی از دست رفته نخواهند یافت. به عبارتی ذرات کوچک از مینای دندان به مرور زمان شسته می‌شود و با گذشت زمان لایه‌ای از مینای دندان از بین خواهد رفت.
میزان اسیدی بودن مواد را با عاملی به‌نامPH، مشخص می‌کنند. کم شدنPH و رفتن این عدد به سمت صفر نشان دهنده بالارفتن میزان اسیدیته آن ماده است. در جدول، مقدار اسیدیته گروهی از مواد اسیدی نشان داده شده است.
اسیدیته مواد یادشده در این جدول بالاست و افرادی که به‌صورت عادتی از یک یا چند نوع از این مواد استفاده می‌کنند، در معرض خطر سایش شیمیایی هستند. طبق اطلاعات موجود در جدول، نوشابه‌های گازدار بعد از سرکه و آبلیمو، در گروه مواد بسیار اسیدی قرار می‌گیرند.
جدای از مواد خارجی که با ورود به دهان و ایجاد خاصیت اسیدی، باعث سایش شیمیایی دندان‌ها می‌شوند، عواملی نیز ممکن است به‌صورت داخلی دندان‌ها را تحت سایش شیمیایی قرار دهند. تمام بیماری‌هایی که به بازگشت اسید از معده به مری و سپس به دهان منجر شوند، می‌توانند سایش شیمیایی دندان‌ها را ایجاد کنند.
«ریفلاکس مری-معده» یکی از این بیماری‌هاست که مبتلایان به آن در اصطلاح ترش می‌کنند یا سوزش سر دل دارند و به عبارتی اسید از معده به مری و در موارد شدید به دهان باز می‌گردد: تکرار و عدم‌درمان این بیماری موجب تماس مداوم اسید معده با دندان‌ها شده و سایش شیمیایی آنها را موجب می‌شود.
استفراغ‌های مداوم و کلر که دائماً اسید معده را به دهان برمی‌گرداند از دیگر عوامل ایجاد‌کننده سایش‌های شیمیایی دندان است. افرادی که به بی‌اشتهایی عصبی دچار هستند، از این گروه‌اند. آنها معمولاً پس از صرف غذا به استفراغ دچار می‌شوند. این عوامل به‌عنوان زمینه‌های خطر ساز برای ایجاد سایش‌های شیمیایی دندان‌ها شناخته شده اند:
- مصرف مداوم آب مرکبات( بیش از 2وعده در روز)
- مصرف مداوم نوشابه‌های گازدار( بیش از 4تا6 وعده در هفته)
- اختلالات بلع و استفراغ‌های مکرر
- دندان قروچه
- مصرف نوشابه‌های ورزشی و انرژی‌زا( بیش از یک بار در هفته)
- مصرف مرتب سرکه
- وجود علائم یا سابقه ریفلاکس معده به مری
راه‌های جلوگیری
برای مقابله با سایش‌های شیمیایی دندان این نکات را رعایت کنید:
1 - حتی‌المقدور از میزان مصرف مواد اسیدی و اسیدزا کم کنید: مواد اسیدی باید به سرعت نوشیده شوند و از مصرف جرعه جرعه آن بپرهیزید. استفاده از نی کمک می‌کند تا خطر سایش‌های شیمیایی کمتر شود. همچنین بیماری ریفلاکس خود را با کمک پزشک درمان کنید.
2 - مکانیسم دفاعی دهان خود را تقویت کنید: بزاق دهانتان را افزایش دهید. بزاق به خنثی کردن محیط دهان کمک می‌کند. هرچه مقدار بزاق بیشتر باشد، محیط دهان زودتر به حالت خنثی برمی‌گردد. بزاق مملو از کلسیم و فسفر است. این مواد باعث می‌شوند که مینای دندان مستحکم و قوی باقی بماند. می‌توان به کمک آب نبات‌ها و آدامس‌های بدون شکر، بزاق دهان را تحریک به ترشح کرد.
3 - به کمک « فلوراید» استحکام و مقاومت دندان‌های‌تان را بالا ببرید: روزانه از محلول دهانشویه فلوراید استفاده کنید. از فلورایدتراپی‌های حرفه‌ای در مطب دندانپزشکی لااقل 2 بار در سال برای استحکام دندان‌های‌تان بهره ببرید.
4 - محیط دهانتان را خنثی کنید: اگر احساس می‌کنید سوزش سردل دارید یا ترش می‌کنید، می‌توانید از قرص‌های بدون نسخه‌ای که برای رفع این مشکل وجود دارند استفاده کنید تا از ورود اسید معده به دهانتان جلوگیری کنید. بعد از مصرف خوراکی‌های اسیدی، تکه‌ای پنیر بجوید و آن را برای چند لحظه در دهانتان نگه دارید. پنیر حاوی کلسیم و فسفر فراوان است و به بازسازی مجدد مینای دندانتان کمک می‌کند.
5 - عوامل ساینده را کاهش دهید: از مسواک نرم استفاده کنید و به آرامی مسواک بزنید. هرگز بلافاصله بعد از مصرف مواد اسیدی مسواک نزنید. آب کشیدن دهان د راین مواقع بهتر از مسواک زدن دندان‌هاست.