همشهری آنلاین_ زینب‌زینال‌زاده، فاطمه عسگری‌نیا: طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر با هدف تأمین آرامش مردم و برقراری امنیت در محله‌ها اجرا می‌شود. این طرح‌ها قبل از شیوع بیماری کرونا مرتب اجرا می‌شدند و به همین دلیل تعداد معتادان متجاهر در محله‌ها و کلونی‌های معتادان مانند هرندی و شوش به حداقل رسیده بود. توقف این طرح همزمان با اپیدمی شدن کرونا و رهاسازی معتادان از کمپ‌های ماده ۱۵ و ۱۶ یکباره کلانشهر تهران را با هجومی از معتادان مواجه کرد. در نهایت اردیبهشت امسال پلیس با رعایت پروتکل‌های ستاد مقابله با کرونا، این طرح را اجرا کرد و به گفته سردار «حسین رحیمی» فرمانده انتظامی تهران بزرگ، مقرر شد هر روز ۵۰۰ معتاد متجاهر جمع‌آوری و به مراکز ماده ۱۶ منتقل شوند. زنان معتاد متجاهر به دلیل نبود مرکز ماده ۱۶ ویژه بانوان، شامل این طرح نشدند. ساماندهی نشدن این زنان آسیب‌های محله‌هایی چون هرندی و شوش را افزایش داد و اعتراض‌های مردمی در نهایت منجر به اختصاص مرکزی ویژه زنان معتاد و کلید خوردن طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر شد؛ طرحی که انتظار می‌رفت به نتایج مثبتی ختم شود، اما در مراحل ابتدایی ابهاماتی ایجاد کرد.
در گذشته وقتی سخن از اعتیاد به میان می‌آمد، همه ذهن‌ها و تصورها به سمت مردانی می‌رفت که بنا به دلایلی از مسیر زندگی منحرف و به سمت بلای خانمانسوز کشیده شده‌اند. در آن سال‌ها زنان مواد افیونی مصرف نمی‌کردند یا لااقل تعداد آنها که مصرف می‌کردند، بسیار کم بود. امروز براساس آخرین آمارها حدود ۶درصد معتادان کشور زن هستند؛ زنانی که مسئولیت مادری دارند و نقش همسری در کانون خانواده ایفا می‌کنند. آسیب‌پذیری این قشر می‌تواند جامعه را با فاجعه مواجه کند. این روزها اگر وارد محله‌های شوش و هرندی شوید، قطعاً در فضاهای سبز و حتی حاشیه خیابان‌ها زنانی را می‌بینید که با ظاهر نامناسب و کمری خمیده، مشغول چرت زدن هستند. این زنان جا و مکانی ندارند و برای تأمین غذا و جای خواب و البته تأمین مواد مورد نیازشان مجبور می‌شوند تن به کارهای نامتعارف بدهند. اگر پای صحبت‌هایشان بنشینید متوجه می‌شوید آنها هم مثل همه مردم خانواده دارند. پدر و مادر، خواهر و برادر و حتی همسر و فرزند. اما به گفته خودشان از بد روزگار و حضور دوستان ناباب معتاد شده‌اند و دنیا و زندگی‌شان در دود و دم خلاصه شده است.
«مریم» یکی از همین زنان است که در شوش با او آشنا می‌شویم. کنار خیابان لباس‌های دست دوم بساط کرده است. انگار تمایلی به گفت‌وگو ندارد، اما سرصحبت که باز می‌شود گویا منتظر بوده با کسی درددل کند، چشمانش پر از اشک می‌شود و می‌گوید: «دلم برای خونه و زندگیم تنگ شده. » برای پنهان کردن اشک‌هایش سرش را پایین می‌اندازد و دستی روی لباس‌هایش می‌کشد و می‌گوید: «الان پشیمونم، اما راه برگشت ندارم. چند بار خواستم ترک کنم اما نتونستم و چند روز بعد دوباره مصرف رو شروع کردم. »
به گفته خودش شب‌ها در بوستان‌ها می‌خوابد: «روزهای اول از اینکه تو پارک بخوابم می‌ترسیدم، اما کم‌کم ترسم ریخت. » از او درباره ترک اجباری سؤال می‌کنیم و می‌گوید: «پلیس مردان معتاد رو جمع‌آوری می‌کنه و تا حالا من که دستگیر و به کمپ هم منتقل نشده‌ام. هرچند اگرکاری اجباری باشد هیچ نتیجه‌ای ندارد. معتاد باید خودش بخواد ترک کنه وگرنه طرح‌های جمع‌آوری فقط وقت تلف کردنه. » دلش می‌خواهد به خانه برگردد، اما همسرش او را نمی‌پذیرد. می‌گوید: «برای فراموش کردن رنجام مواد می‌کشم. »
- پلیس به تنهایی نمی‌تواندکاری کند
مردان معتاد متجاهر پس از جمع‌آوری به کمپ‌های ماده ۱۶ منتقل و تا تکمیل شدن روند ترک در آنجا نگهداری می‌شوند، اما چنین کمپی برای زنان وجود نداشت. سرهنگ «عبدالوهاب حسنوند» رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ، اردیبهشت امسال در گفت‌وگو با خبرنگار ما نبود زیرساخت‌ها برای جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر را تأیید کرد و گفت: «حدود ۸۰۰ تا هزار زن معتاد متجاهر وجود دارد. این زنان بارها در پاتوق‌های محله هرندی دیده شده‌اند، اما به دلیل نبود مراکز نگهداری ماده ۱۶ ویژه زنان، برخورد جدی با آنها نمی‌شود. »او ادامه می‌دهد: «مرکز نگهداری ماده ۱۶ ویژه زنان که پاسخگوی وضعیت کنونی باشد، وجود ندارد و خواستار اختصاص چنین فضایی از سوی متولیان هستیم. »
سرهنگ حسنوند در آن گفت‌وگو به امکانات محدود مددسراها هم اشاره کرد و گفت: «خدماتی که این مددسراها ارائه می‌دهند، محدود و موقتی است. زنان معتاد متجاهر نیاز به دریافت خدمات شبانه‌روزی دارند. نگهداری آنها در طول شب و آزاد کردنشان در روز فایده‌ای ندارد و کمکی به این قشر نمی‌کند. »رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ ادامه داد: «زنانی که به تجاهر رسیده‌اند برای جامعه خطر محسوب می‌شوند و باید در مراکز بازپروری و توانمندسازی نگهداری شوند. »
اکنون با گذشت حدود ۲ ماه سرهنگ حسنوند خبر از اجرای مرحله اول جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر می‌دهد و می‌گوید: «تا کنون در تهران مرکز و فضای مناسبی برای نگهداری زنان معتاد متجاهر وجود نداشت و به همین دلیل در طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر زنان جمع‌آوری نمی‌شدند. »به گفته این مقام انتظامی با ایجاد مرکز نگهداری زنان توسط سازمان بهزیستی، مرحله اول این طرح شروع شده است: «در مرحله اول حدود ۷۰ زن معتاد متجاهر که بیشتر آنها در محله‌های شوش و هرندی تردد می‌کردند، جمع‌آوری و به مرکز نگهداری منتقل شدند. »او به انجام غربالگری و منفی بودن تست کرونای این زنان هم اشاره و عنوان می‌کند: «زنان معتاد متجاهر قبل از انتقال به مرکز نگهداری، در مراکز غربالگری تست کرونا انجام دادند و هیچ یک به کرونا مبتلا نبودند و به مرکز نگهداری منتقل شدند. »
به گفته رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ، این طرح به‌طور مستمر تا جمع‌آوری کامل زنان معتاد متجاهر در تهران ادامه خواهد داشت.
- زیرساخت‌ها فراهم است؟
وقتی طرح جمع‌آوری معتادان متجاهر در اردیبهشت ماه و پس از شیوع بیماری کرونا بار دیگر اجرا شد، زنان معتاد متجاهر از این طرح مستثنا شدند و مسئولان نبود زیرساخت‌ها را علت جمع‌آوری نکردن زنان معتاد متجاهر عنوان کردند. همان روزها بود که «فرید براتی سده»، مدیرکل دفتر پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، از فراهم نبودن زیرساخت‌ها و امکانات برای جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر خبر داد و گفت: «زنان معتاد متجاهر را نمی‌توان در هر جا و مکانی نگهداری کرد. این قشر نیاز به فضای مناسب دارند که فعلاً این فضا و مکان مناسب در تهران وجود ندارد. »
با فراهم شدن شرایط، براتی سده اجرای طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر را تأیید می‌کند که البته آمارش بالاتر از آماری است که رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر تهران بزرگ اعلام کرده است. ضمن اینکه مواردی از ابتلا به کرونا هم در این زنان دیده شده است. او می‌گوید: «در مرحله اول حدود ۷۲ زن معتاد متجاهر جمع‌آوری و به مرکز تعیین شده منتقل شدند. »به گفته او ۹ نفر از این تعداد تست اعتیاد مثبت نداشتند که آزاد شدند و ۲ نفر از آنها به دلیل داشتن علائم بیماری کرونا به مراکز درمانی معرفی شدند.
براتی سده در مورد ابتلا به کرونای مابقی زنان معتاد متجاهر اظهار نظر نمی‌کند.
- یک طرح و چند روایت
طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر شبیه ضرب‌المثل «یک بام و دو هوا» است. طرحی که هنوز چند روز از اجرای آن نگذشته، به طرق مختلف روایت می‌شود. پلیس تعداد زنانی معتادی را که جمع‌آوری شده‌اند، ۷۰ نفر اعلام می‌کند و نماینده سازمان بهزیستی آمار ۷۲ نفر می‌دهد. پلیس به صراحت می‌گوید هیچ‌کدام از زنان معتاد متجاهر به کرونا مبتلا نبوده‌اند و نماینده سازمان بهزیستی ابتلای ۲ نفر را قطعی می‌داند و ابتلای دیگران را نه تأیید و نه تکذیب می‌کند. نام و نشانی هم از مکان اختصاص داده شده به زنان معتاد متجاهر در دست نیست.
ماجرا به این تناقص‌گویی‌ها ختم نمی‌شود و مسئولان سازمان رفاه و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران که به نوعی می‌توانند در این طرح بازوی کمک‌کننده باشد، در برابر این طرح سکوت می‌کنند و ترجیح می‌دهند اظهار نظر نکنند و در یک جمله می‌گویند با اجرای این طرح به این شکل موافق نیستند.
همه این اظهارنظرها بیانگر یک چیز است: مسئولان نهادهای مختلف همسو نیستند. وقتی این‌گونه چندگانگی در اجرای چنین طرحی ایجاد می‌شود، قطعاً نه تنها طرح نتیجه مطلوبی نخواهد داشت، بلکه اعتماد مردم نسبت به دستگاه‌های متولی کمرنگ می‌شود. تشکیل جلسه و بحث و تبادل نظر و رسیدن به یک جمع‌بندی کلی هزینه زیادی ندارد. فقط وقت و همتی می‌خواهد که گویا مسئولان متولی طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر، چنین برنامه‌ای در دستور کار ندارند.
البته مخاطبان و شهروندان با خواندن خبرهای ضد و نقیض می‌توانند نتیجه دیگری بگیرند و گمان کنند اجرای چنین طرح‌های شتاب‌زده و بدون پشتوانه مطالعاتی فقط نوعی سلب مسئولیت و انداختن توپ در زمین سایرین است.
- همه محله‌های تهران را دریابید!
علاوه بر ساکنان محله هرندی، شوش و مولوی اهالی محله‌هایی چون بهارستان از شروع طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر استقبال و ابراز رضایت رضایت کردند. «احمد شریفان» شورایار محله بهارستان، به نمایندگی از ساکنان این محله در گفت‌وگوی تلفنی با خبرنگار ما می‌گوید: «بسیاری گمان می‌کنند معتادان فقط در محله‌های شوش و هرندی و مولوی هستند. البته تعداد معتادان در این محله‌ها زیاد است، اما نباید فراموش کنیم معتادان در همه محله‌ها پراکنده هستند و پلیس باید به این موضوع توجه داشته باشد. »
به گفته او حدود ۱۰درصد معتادان متجاهری که در کوچه‌ها و خیابان‌ها و بن‌بست‌های این محله تردد می‌کنند، زن هستند. او می‌گوید: «بن‌بست یوسف‌خان حکیم و کوچه‌های مراغه‌ای‌ها و آزادیخواه از جمله پاتوق‌های همیشگی زنان معتاد متجاهر هستند و امیدواریم با اجرایی شدن طرح جمع‌آوری زنان معتاد متجاهر به‌زودی شاهد جمع‌آوری آنها در محله بهارستان باشیم. »
به گفته شریفان، محله بهارستان بهترین گزینه برای فرار معتادان از دست پلیس است. او می‌گوید: «هر وقت طرح جمع‌آوری معتادان در محله هرندی اجرا می‌شود، معتادان به محله بهارستان هجوم می‌آورند و در بن‌بست‌ها و پسکوچه‌های تنگ و باریک آن اتراق می‌کنند. حضور این افراد آرامش شهروندان را سلب کرده است و تقاضا داریم پلیس به این محله توجه ویژه‌تری داشته باشد. »
هر چند محله‌های هرندی، شوش و مولوی به دلیل اینکه کلونی اعتیاد شهر تهران محسوب می‌شوند، در اولویت طرح‌های پلیس قرار دارند، اما با توجه به حرف‌های شورایار محله بهارستان این اولویت نباید پلیس را از توجه به سایر محله‌های آسیب‌پذیر دور کند.