همشهری آنلاین_ پریسا نوری: اگرچه پس از چند روز این خبر و بازتابش در لابه‌لای اخبار داغ کرونا و گرانی دلار فراموش شد؛ اما واقعیت این است که شمار معتادان سنتی و صنعتی قابل توجه و بازار کاسبی مراکز غیرمجاز ترک اعتیاد از نگرانی و دلواپسی خانواده معتادان داغ است؛ از این‌رو تعداد کمپ‌ها و مراکز اعتیاد غیرمجاز به‌ویژه در محله‌های آسیب‌پذیر رو به افزایش است. به گفته «فرهاد صادقی» از شورایاران محله گلشن (خاک‌سفید) در سال‌های اخیر 12 مرکز ترک اعتیاد غیرمجاز فقط در این محله راه‌اندازی شده و خانواده‌های افراد معتاد بی‌خبر از همه جا فرزندان معتاد و بیمار خود را به این مراکز می‌سپارند بدون اینکه کمترین نتیجه‌ای عایدشان شود. در این گزارش در گفت‌وگو با یکی از دارندگان کمپ غیرمجاز، دو نفر از مددجویان رها شده از این کمپ‌ها و همچنین کارشناسان و مدیران ذی‌ربط شیوه فعالیت برخی از این مراکز و نتایج ترک اعتیاد غیراصولی و غیرعلمی را بررسی کرده‌ایم.
از بیرون که نگاه می‌کنی یک خانه کلنگی معمولی با نمای سنگی درست مثل سایر خانه‌های مسکونی در خیابان امین است و تابلو یا علامتی که نشان دهد اینجا یک مرکز ترک اعتیاد است، ندارد. اما داخل آن دنیای دیگری است و مقررات عجیب وگاه بی‌رحمانه‌ای در آن حاکم است. فرهاد 25 ساله، یکی از معتادانی است که 28 روز را با تحقیر، کتک و گرسنگی در این خانه گذرانده و حالا بیشتر از گذشته مواد مصرف می‌کند تا کابوس آن روزها را فراموش کند. او می‌گوید: «به درخواست خانواده‌ام دو تا آدم قلچماق مرا به زور اینجا آوردند. غیر از من حدود 15 معتاد دیگر هم اینجا بود که همه در یک اتاق بودیم. روزهای اول دست و پایمان را می‌بستند. اگر می‌خواستیم فرار کنیم یا داد و فریاد می‌کردیم با چوب و چماق و مشت و لگد تلافی می‌کردند. با وجودی که یک میلیون و 200 هزار تومان پول از خانواده‌مان گرفته بودند اما با التماس یک نخ سیگار به ما می‌دادند. شب‌ها از گرسنگی و خماری به سختی خوابمان می‌برد، با اینکه جا برای خوابیدن بود اما مجبورمان می‌کردند کتابی بخوابیم و چند ساعت بعد وقتی به هزار بدبختی چشم‌مان گرم می‌شد با صدای سوت بیدارمان می‌کردند و می‌گفتند حالا بلند شوید، بنشینید و روی آن یکی پهلو کتابی بخوابید. با این شرایط جرئت نداشتیم اعتراض کنیم، چون می‌دانستیم جواب کوچک‌ترین اعتراضی مشت و لگد است.» علی 30 ساله یکی دیگر از معتادانی است که تجربه چندین بار ترک ناموفق در مراکز غیرمجاز ترک اعتیاد دارد و می‌گوید حاضر است از درد خماری و اعتیاد گوشه خیابان بمیرد، اما پایش را در هیچ کمپ ترک غیرمجاز ی نگذارد. او هم مانند فرهاد درباره کتک‌ها، تحقیرها، مقررات سختگیرانه و برآورده نشدن نیازهای اولیه انسانی در یکی از این مراکز می‌گوید: «در یکی از این کمپ‌ها بارها به ما غذای فرضی دادند. یعنی یک کاسه خالی جلویمان می‌گذاشتند و می‌گفتند فرض کن در این کاسه غذاست. بعد ما را مجبور می‌کردند دعای سفره را بخوانیم، غذای خیالی را با قاشق بخوریم، سفره را جمع کنیم و حتی ظرف‌ها را بشوریم! »
- جولان غیرمجازها در غیبت مجازها
با وجود تنوع موادمخدر و فراوانی معتادان، به نظر می‌رسد تعداد مراکز مجاز ترک اعتیاد که زیر نظر بهزیستی فعالیت می‌کنند، پاسخگوی نیاز جامعه نیست. «زهرا کرمی» کارشناس ارشد مشاوره اعتیاد و خانواده با تأیید این موضوع می‌گوید: «بهزیستی مقررات سختگیرانه‌ای برای ارائه مجوز دارد. برای همین خیلی از این مراکز بدون مجوز کار می‌کنند و در نبود نظارت‌ها، روش‌های غیراستاندارد و بعضا مخربی را برای ترک اعتیاد مددجوها به کار می‌گیرند.» کرمی درباره تفاوت کمپ‌های مجاز و غیرمجاز ترک اعتیاد می‌گوید: «این مراکز غیرمجاز کمپ نیستند، کمپ‌های ترک اعتیاد حتماً فضای سبز وسیع و باغ برای هواخوری و ورزش معتادان دارند اما این خانه‌های کوچک ویلایی که چند اتاق و یک حمام و سرویس بهداشتی دارند «خانه‌های بهبودی» نام دارند. در مراکز مجاز معتادان را با خواست و تمایل خودشان ترک می‌دهند و کسی را به زور نمی‌برند اما مراکز غیرمجاز به زور و کتک معتاد را می‌برند و نگه می‌دارند و درست مثل یک زندان کوچک است.» او درباره چرایی اعمال خشونت در برخی مراکز می‌گوید: «این خانه‌ها را اغلب معتادان بهبودیافته اداره می‌کنند. مثلاً طرف 6 ماه است پاک شده، حالا برای کسب درآمد می‌رود یک خانه کوچک برای ترک معتادان اجاره می‌کند در صورتی که این فرد هنوز به درستی درمان نشده و مشکلات و عقده‌های روحی زیادی دارد که آنها را با ضرب و زور و اعمال فشار و کتک و تحقیر و... بر سر معتادان خالی می‌کند.» این کارشناس که سال‌هاست در یکی از مراکز مشاوره اعتیاد در تهرانپارس به معتادان و خانواده‌هایشان مشاوره می‌دهد با بیان اینکه برخی از این مراکز با وجودی که مجوز ندارند اما درست و اصولی کار می‌کنند می‌گوید: «به دلیل کمبود مراکز مجاز ما خودمان هم به ناچار معتادان را به برخی از این مراکز بدون مجوز می‌فرستیم اما در این مراکز از بدرفتاری خبری نیست و معتادان زیر نظر مددیاران اعتیاد با روش‌های استاندارد و اصولی سم‌زدایی و پاک می‌شوند.»
- مشاوره درمانی قبل از ترک اعتیاد
به گفته کرمی کارشناس ارشد مشاوره اعتیاد و خانواده، اعتیاد یک بیماری روانی پیچیده است که شناخت و درمان آن در قدم اول نیاز به مشاوره درمانی فرد معتاد و خانواده‌اش دارد. بستری در کمپ و مراکز ترک اعتیاد بدون طی کردن مراحل مشاوره درمانی مثل این است که به یک بیماری که تومور دارد قرص مسکن بدهیم. مشاوره درمانی قبل از اقدام به ترک اعتیاد ضروری است. مراجعه به کمپ نخستین راه‌حل برای ترک اعتیاد نیست.
- لزوم ساماندهی مراکز ترک اعتیاد
بیش از چهل مرکز ترک اعتیاد مجاز در تهران داریم اما در عوض تا دلتان بخواهد در این شهر مراکز غیرمجاز ترک اعتیاد وجود دارد که هیچ نظارتی بر فعالیتشان نیست و تا زمانی که مشکلی پیش نیاید و شکایتی نداشته باشند می‌توانند به فعالیتشان ادامه دهند. اغلب این مراکز غیرمجاز ترک اعتیاد از نظر نحوه و ظرفیت پذیرش، فضای موجود، امکانات بهداشتی و درمانی، تغذیه و از همه مهم‌تر روش‌های ترک اعتیاد استاندارد نیستند؛ مثلاً کمپ‌های با مجوز، می‌توانند حداکثر 40 مددجو را پذیرش کنند و حداقل 10مترمربع فضا برای هر مددجو باید در نظر بگیرند و علاوه بر فضای سبز وسیع برای هر 10 مددجو یک حمام و سرویس بهداشتی داشته باشند. همچنین یک تیم درمانی مجرب شامل پزشک، روان‌شناس، مددیار اعتیاد و مددکار خانواده در کمپ‌های مجاز خدمت می‌کنند، همه این موارد به‌صورت مداوم توسط بازرسان بهزیستی کنترل می‌شود اما اغلب مراکز غیرمجاز هیچ‌کدام از این الزامات را رعایت نمی‌کنند چون هزینه‌بر است. آنها با وجودی که تعرفه‌ای برابر و حتی بیشتر از مراکز مجاز از خانواده معتادان می‌گیرند اما در ازای آن خدمات و شرایط مناسبی برای ترک اعتیاد و بهبود معتادان فراهم نمی‌کنند. در سایه بی‌نظارتی نهادها، کنترلی هم بر شیوه درمانی این مراکز وجود ندارد، به‌طوری که اغلب آنها به خشونت، تحقیر و کتک درمانی متوسل می‌شوند که در درمان اعتیاد نتیجه عکس دارد. بیماری که به جای درمان اصولی مورد توهین، تحقیر و فشار قرار گرفته است، وقتی از مرکز بیرون آمد همه این موارد را تلافی کند. البته ناآگاهی برخی خانواده‌ها از راه‌های اصولی ترک اعتیاد و تمایلشان به سختگیری برای ترک اعتیاد فرزندانشان هم در جولان این مراکز بی‌تأثیر نیست. ناگفته نماند در کنار مراکز غیرمجاز ترک اعتیادی که معضلات زیادی دارند، مراکزی هم وجود دارند که با وجودی که مجوز ندارند اما خیلی خوب فعالیت می‌کنند و به مددجوها خدمات مناسبی می‌دهند که بجاست این مراکز ساماندهی شوند و راه‌های کسب مجوز برایشان تسهیل شود.