همشهری آنلاین_ سارا جعفرزاده: این محله جمعیتی بالغ بر ۲۱۹۷۹ نفر دارد که غالب آنها را شهروندان ارامنه تشکیل می‌دهند. البته از حضور اقوام آذری زبان هم در این محله نمی‌توان غافل شد. این محله ۴۲۹۹مترمربع مساحت دارد و مانند بیشتر محله‌های شهر تهران جزو مناطق حاشیه‌ای محسوب می‌شود و دارای زمین‌های بایر بسیاری است. حضور ارامنه و دیگر اقوام در این محله و فعالیت آنها برای رونق محله به مرور باعث آبادانی این بخش از شهر شده است. برای آشنایی بیشتر با تاریخچه این بخش از منطقه ۸، پای صحبت‌های ساکنان قدیمی محله نشستیم.
محدوده فعلی محله زرکش در ابتدا زمین‌های بایری بود که محله‌های وحیدیه، مجیدیه و حشمتیه را تشکیل می‌داد. «آلبرت آوانسیان» یکی از اهالی محله زرکش، درباره پیشینه این محله می‌گوید: «روزگاری در محله زرکش تا چشم کار می‌کرد زمین‌های بایر بود. خاطرم هست شب‌ها سگ‌های ولگرد در این محله در پی لقمه‌ای غذا می‌گشتند. وقتی کوچه‌های محله زرکش یک به یک ساخته شدند، خانه‌ها آب و برق نداشتند و این محله امکانات رفاهی مناسبی نداشت اما کم‌کم ارامنه‌ای که در بهجت‌آباد تهران ساکن بودند به مرور به محله زرکش، وحیدیه و مجیدیه فعلی آمدند و این محله‌آباد شد.»
- سکونت ارامنه در محله زرکش
شنیدن داستان ورود ارامنه به محله زرکش هم خالی از لطف نیست. ارامنه از نقاط مختلف کشور به اینجا آمده‌اند و محله‌ای جدید را ساخته‌اند. آوانسیان در این‌باره می‌گوید: «بعد از پایان جنگ جهانی دوم، کشور ارمنستان فراخوانی برای پذیرش ارامنه از کشورهای همسایه داد و به این‌ترتیب، حدود ۳۰ هزار نفر از ارامنه در این فراخوان ثبت‌نام کردند و در نهایت حدود ۲۰ هزار نفر از ارامنه ایران به خاک ارمنستان رفتند و به دلیل زیاد شدن تعداد ارامنه، ارمنستان پایان پذیرش ارامنه را اعلام کرد. در این میان تعدادی از ارامنه که زمین‌های خود را در نقاط مختلف کشور فروخته بودند، به ناچار در بهجت‌آباد تهران ساکن شدند. عده‌ای در همان بهجت‌آباد ماندند و عده‌ای هم به دلیل ارزان بودن زمین در شرق تهران در محله‌های وحیدیه، زرکش و مجیدیه که به‌عنوان نقاط حاشیه‌ای شهر محسوب می‌شد، ساکن شدند.»
- مهاجرت بعد از زلزله بوئین زهرا
بخشی از شهروندان قدیمی ساکن محله زرکش از بوئین زهرا به این محله آمده‌اند. «علی قدیمی» یکی از اهالی قدیمی محله زرکش، با یادآوری این موضوع می‌گوید: «بسیاری از ساکنان قدیمی محله زرکش که در دهه ۴۰ به محله زرکش آمدند اهل بوئین زهرا بودند. آنها بعد از زلزله بوئین زهرا از روستاهای اطراف بوئین زهرا به این محله آمدند.» به گفته این شهروند، در حال حاضر جمعیت قابل توجهی از آذری‌زبان‌ها هم در این محله در همسایگی ارامنه سکونت دارند.» او می‌افزاید: «ارامنه محله زرکش کسب و کار مختلفی در این محله دارند. از شیرینی‌فروشی گرفته تا قهوه‌فروشی و پیتزافروشی جزو مشاغلی است که توسط ارامنه اداره می‌شود.» یکی از دلایل نامگذاری این محله هم حضور پزشک خوشنامی به نام «حمید زرکش» در این محله بوده است.
- کلیسا ی«سورت تارگمانچاتس»
یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های محله زرکش کلیسای «سورت تارگمانچاتس» است که قدمت آن به سال ۱۹۶۸ میلادی می‌رسد. در نزدیکی این کلیسا، کوچه‌ای به نام کوچه هلند قرار گرفته است. ۳ کوچه هلند، مدرسه ارامنه و زرین کوچه‌هایی هستند که قبل از زلزله بوئین زهرا وجود خارجی نداشتند. اهالی علت نامگذاری کوچه هلند را این‌گونه بیان می‌کنند: بعد از زلزله بوئین زهرا، ملکه هلند به ایران آمده بود و صلیب‌سرخ این کشور به زلزله‌زدگان کمک و بسته‌های حمایتی میان آنها توزیع می‌کرد. ملکه هلند بعد از بازدید از زلزله‌زده‌ها، زمین‌های بایر شرق تهران در محله زرکش کنونی را برای زلزله‌زده‌ها می‌خرد و دولت هلند خانه‌هایی را برای این افراد می‌سازد و در نهایت یکی از این ۳ کوچه به پاس خدمات دولت هلند به نام این کشور نامگذاری می‌شود.
- ۷۰ خانه در ۳ کوچه ساخته شد
دولت هلند در ۳ کوچه زرین، مدرسه ارامنه و هلند حدود ۷۰ خانه ساخت و هنوز هم آجرهای قرمز این خانه‌ها یادآور آن روزگاران است و کمتر شخص ارمنی است که از آن روزها خاطره‌ای نداشته باشد. «گیلدا آهانس یانس» یکی از ارامنه کوچه هلند در این‌باره می‌گوید: «دولت هلند در کوچه هلند خانه‌هایی را با نمای آجری ساخت. استفاده از آجرهای قرمز رنگ در آن زمان مرسوم و به نوعی مد بود. در یک طرف کوچه‌های مدرسه ارامنه و زرین هم خانه‌هایی توسط دولت هلند ساخته شده بود. در زمان ورود ارامنه زلزله‌زده به محله زرکش هیاهویی برپا شده بود. ارامنه زلزله‌زده‌ای که خانه و کاشانه‌شان ویران شده بود و آنجا را ترک کرده و از آوارگی‌شان ناراحت و نگران بودند اما در این میان نمی‌توان از کمک‌های ارامنه‌ای که از قبل در محله زرکش حضور داشتند به زلزله‌زده‌ها چشمپوشی کرد.»
- کوچه هلند ثبت ملی می‌شود
سال گذشته بود که «احمد مسجدجامعی» عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای‌شهر تهران در جریان برنامه تهرانگردی از منطقه ۸ موضوع ثبت ملی کوچه هلند را مطرح کرد. در حال حاضر این کوچه از نظر سیما و منظر شهری نیازمند اصلاح است که پس از اصلاح، ثبت ملی آن انجام می‌شود. این کوچه دارای آشفتگی بصری است که با نظر کارشناسان اصلاح می‌شود. ثبت ملی این کوچه نشانه همکاری مشترک ایران، هلند، مسلمانان و مسیحیان خواهد بود. مسجدجامعی، تعویض سنگفرش کوچه و شناسنامه‌دار شدن آن را از جمله مقدمات ثبت ملی کوچه هلند عنوان کرد.
۳ کوچه هلند، زرین و مدرسه ارامنه از مهم‌ترین نقاط محله زرکش است.
- ۲۱۹۷۹ نفر از شهروندان منطقه ۸، تعداد جمعیت محله زرکش را تشکیل می‌دهند.
- ۴۲۹۹ مترمربع مساحت محله زرکش است.