همشهری آنلاین_ مژگان مهرابی: عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) امسال کوشیده‌اند با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برنامه‌های عزاداری خود را برگزار کنند و برای این منظور از همه ظرفیت‌های محله‌ها، از جمله فضاهای باز استفاده کرده و با ایجاد فاصله‌گذاری در تجمعات هیئت‌ها، حفظ سلامت عزاداران را جزو اولویت‌های خود قرار داده‌اند. با این حال، گروه‌هایی از شهروندان هم سعی کرده‌اند منزل خود را به هیئت خانوادگی تبدیل کرده و آیین‌های عزاداری ایام محرم را در کنار خانواده خود برگزار کنند. برپایی روضه خانگی با حضور اعضای خانواده هم یکی از این ایده‌ها محسوب می‌شود. اینکه خانه‌هایمان را تبدیل به حسینیه کنیم. با جمعی از وعاظ و مداحان و پیرغلامان در این‌باره گفت‌وگو کرده‌ایم.
- شور حسین(ع) برگرفته از فرهنگ عاشوراست
«سید علی‌اصغر موسوی» رئیس جامعه مداحان جنوب‌شرق تهران است. او از ۱۰ سالگی روضه‌خوان امام‌حسین(ع) بوده تا الان که نزدیک به ۷۰ سال دارد. موسوی روضه خانگی را مهم‌ترین عامل برای آرامش خانواده‌ها و برکت زندگی می‌داند. او می‌گوید: «شور امام حسین(ع)، برگرفته از فرهنگی است که از سال‌های دور برای ما به امانت گذاشته شده است.» او معتقد است تهدیدها را باید به فرصت تبدیل کرد و امسال هم با عنایت خدا می‌توان بهترین و پرشورترین مراسم عزاداری را برگزار کرد اما با رعایت نکات بهداشتی. موسوی می‌گوید: «از آنجا که سلامت شهروندان خیلی اهمیت دارد چه خوب که این محافل را در خانه‌ها هم با حضور افراد خانواده برگزار کنیم. البته اگر کسی هم بتواند در فضای هیئت‌هایی که شرایط بهداشتی مناسبی دارند حضور پیدا کند خوب است اما مهم نفس عمل است و آن گرامیداشت مقام اهل‌بیت(ع) است. هر کسی می‌تواند در خانه خود پرچمی بزند شب‌ها با تلویزیون یا رادیو روضه گوش بدهد. سینه بزند. چه خوب که کتاب‌های مقتل یا حدیث برای بچه‌ها خوانده شود تا آنها با فلسفه قیام عاشورا بیشتر آشنا شوند. در واقع برگزاری مراسم عزاداری برای این است که قیام عاشورا را فراموش نکنیم. چه در هیئت باشد و چه در خانه می‌شود عزاداری کرد. اگر هم کسی بتواند روضه خانگی برگزار کند که خیلی خوب می‌شود.» انه‌ها
- حجت‌الاسلام حسن مقدسی، امام جماعت مسجد شهید بهشتی / خانه خود را تبدیل به هیئت کنیم
حجت‌الاسلام حسن مقدسی امام جماعت مسجد شهید بهشتی معتقد است، مراسم عزاداری برای امام‌حسین(ع) را می‌توان با رعایت مسائل بهداشتی برگزار کرد. او می‌گوید: «این مجالس است که به زندگی آدم‌ها برکت می‌دهد. پدر و مادر نقش مهمی در این ماجرا دارند. کسانی که برای عزاداری بیرون نمی‌روند می‌توانند خانه خود را تبدیل به یک هیئت کنند. چای را به نیت چای هیئت نوش جان کنند. در ۱۰ روز محرم همه مهمان امام‌حسین(ع) باشند. یک بسته خرما بگیرند دعای توسل یا زیارت عاشورا بخوانند و خرما را با نیت بخورند. فایل‌های صوتی یا تصویری از سخنرانی‌ها یا مداحی‌های پربار را برای همسایه‌ها و دوست و آشنا بفرستند. این کار فرصتی است که با هم تبادل نظر داشته باشند. می‌شود با راهکارهای مختلفی همدلی‌ها را در این ایام افزایش داد. در این چند روزه کلاس‌های خانوادگی آموزش قرآن داشته باشیم. کسانی از افراد خانواده که بر قرائت قرآن مسلط هستند به بقیه آموزش دهند به‌خصوص کودکان و نوجوانان. مهم‌تر از همه نماز اول وقت است. امام حسین(ع) در ظهر عاشورا هم با اقامه نماز همین درس را می‌خواستند به ما بدهند. چه خوب که این را در بین خودمان فرهنگسازی کنیم.»
- مطالعه بیشتر درباره فرهنگ عاشورا
«غلامرضا سازگار» شاعر و نوحه سرای اهل‌بیت(ع) چهره آشنایی برای هیئتی‌ها و علاقه‌مندان به فرهنگ عاشوراست. در دستگاه امام حسین(ع) عمر و جوانی‌اش را هزینه کرده است. او می‌گوید: «در چنین شرایطی که بیماری کرونا سایه شوم خود را بر سر شهر و کشور ما انداخته خیلی از مردم نمی‌توانند مثل سال‌های قبل بیرون از خانه بروند اما این دلیل نمی‌شود که مراسم سوگواری برگزار نکنیم. چه خوب که در این روزها کمی به کتاب مقاتل امام حسین(ع) یا زندگینامه ایشان مراجعه کنیم و با مطالعه بینش خود را بیشتر کنیم. سال‌های قبل فقط عزاداری‌ها پررنگ بود، اما امسال فرصتی است که در کنار سوگواری، دانش خود را درباره فرهنگ عاشورا بیشتر کنیم. از روی کتاب مقاتل می‌شود روضه خواند. این کار را پدر یا مادر انجام دهد یا کسی که مسلط است. چه خوب که زیارت عاشورا خوانده شود.»
- برای بچه‌ها مقتل بخوانید
«سید مرتضی موسوی» کلیددار امامزاده زین‌العابدین و واعظ روستای همه سین است. او می‌گوید: «امسال ماه محرم را هم مثل ماه رمضان که با رعایت نکات بهداشتی پشت سر گذاشتیم و برنامه‌های شب قدر را اجرا کردیم، سپری می‌کنیم. مادرها پارچه‌های مشکی را به دست اهل خانه بدهند. اگر پارچه نبود از چادر مشکی استفاده کرده و گوشه‌ای از خانه را سیاهپوش کنند. لباس عزا به تن کنند. مهم اینکه بدانیم برای چه کسی داریم عزاداری می‌کنیم. از سخنرانی‌های خوب استفاده کنیم.» موسوی چند کتاب معرفی می‌کند: «کتاب خصایص‌الحسینیه نوشته آیت‌الله شوشتری و سوگ نامه آل محمد(ص) که برای بچه‌ها هم می‌توان خواند، از جمله کتاب‌های مفید و روانی هستند که بینش ما را به واقعه عاشورا بیشتر می‌کنند.»
- بیرق امام حسین(ع) به خانه‌ها برکت می‌دهد
حجت‌الاسلام «سید علی‌اکبر میرخلیلی» امام جماعت مسجد المهدی(عج) در خیابان شهید بقایی معتقد است باید هر دو روش عزاداری را تجربه کنیم. هم در هیئت‌ها هم در خانه. می‌گوید: «در هر محله باید از فضاهای باز استفاده شود. مثل حیاط مساجد، پارک‌ها و مدرسه، اما بعضی‌ها هستند که امکان حضور در بیرون از خانه را ندارند. برای آنها می‌گویم هر جا پرچم سیاهی نصب شود، آنجا خیمه‌گاه امام حسین(ع) می‌شود. حرمت پیدا می‌کند. فرقی نمی‌کند حسینیه چند هزار متری باشد یا اتاقی کوچک. مهم بیرق آقاست که به خانه‌ها برکت می‌دهد. انسان در خیمه‌گاه امام حسین(ع) به همه چیز می‌رسد.» به گفته این واعظ اهل‌بیت(ع)، یکی از اقدامات مهم مسجد المهدی(عج) تهیه کلیپ‌های سخنرانی و مداحی است که در فضای مجازی پخش می‌شود. او در ادامه توضیح می‌دهد: «نیروهای بسیجی مسجد کلیپ‌های ۳ تا ۵ دقیقه‌ای تهیه کرده و در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. اهالی محله‌ها می‌توانند در خانه از این برنامه‌ها استفاده کنند. همچنین مسابقه‌ای در نظر گرفته‌ایم از سخنرانی‌ها و کتاب‌هایی که معرفی می‌شود. در پایان به نفرات برتر جوایزی به رسم یادبود اهدا می‌شود.»
- هر خانه یک حسینیه
محمد کمیل، مداح جوان و فعال در هیئت‌های عزاداری که در خیابان مجیدیه شمالی زندگی می‌کند، روضه خانگی را یکی از بهترین راهکارها برای شرایط امروزی می‌داند. او یکی از صحبت‌های حاج اسماعیل دولابی را نقل می‌کند: «عزیز من روضه‌های خانگی را در خانه‌هایتان کم نکنید. اگر هم شده خودت این کتاب‌های تعزیه و سینه‌زنی قدیمی را بگیر و در خانه‌ات بخوان. کسی هم که نیست، زن و بچه خودت هستند. آن وقت می‌دانی در خانه‌ات عزت می‌بارد. یک روز صبح که چایت را خوردی، چند تا کلمه از آنها را که خودت بلدی، بخوان و بگو سینه بزنید.» محمد کمیل که با دوستانش پویشی راه‌اندازی کرده‌اند، درباره این پویش توضیح می‌دهد و می‌گوید: «در نظر داریم طرح هر خانه یک حسینیه را اجرا کنیم. توزیع پرچم سیاه به شهروندان را داریم. با توجه به اینکه خیلی‌ها نمی‌توانند روضه خانگی داشته باشند می‌توانند از طریق فضای مجازی برنامه‌های این پویش را همراهی کنند. بچه‌ها خودشان روضه بخوانند و در صفحه مجازی فیلم کوتاهی پخش شود.» همچنین در دهه اول محرم او و دوستانش در محله حضور پیدا کرده و با نوحه‌سرایی حال و هوای محرم را به خانه‌ها القا می‌کنند.
- توزیع فیلم‌های تعزیه در فرهنگسرا
«مجید خسروآبادی» دبیر کانون تعزیه تهران است و دهه اول محرم در بوستان سمیه اجرای تعزیه دارد. او می‌گوید: «تعزیه هنری است که خیلی خوب می‌تواند فرهنگ عاشورایی را نشر دهد. از این‌رو امسال با رعایت نکات بهداشتی در بوستان سمیه مراسم تعزیه برگزار می‌کنیم.» او برای تشویق نوجوانان و جوانان به شرکت در آیین‌های عاشورایی دست به اقدام جالبی زده است. می‌گوید: «مراسم تعزیه امسال با عنوان سوگواره‌های عاشورایی در فضای مجازی پخش می‌شود. همچنین برای نوجوانان ۱۲ تا ۱۶ سال برنامه آموزش تعزیه‌خوانی تهیه کرده‌ایم که به‌صورت نرم‌افزار در همه فرهنگسراهای شهر به‌صورت رایگان توزیع می‌شود. البته نوجوانان می‌توانند در شبکه‌های اجتماعی هم آموزش تعزیه را دنبال کنند. همچنین برای آنها مسابقه‌ای در نظر گرفته‌ایم که می‌توانند فیلم تعزیه خود را برای ما ارسال کنند. در فرهنگسراهای اخلاق و اشراق امکان ضبط فیلم فراهم است. در آنجا لباس‌های مورد نیازشان وجود دارد و با کمک مربی می‌توانند فیلم تهیه کنند.» او پیشنهاد می‌دهد با کمک شهروندان پویشی راه‌اندازی شود و بچه‌ها از مراحل سیاهپوش کردن خانه و مداحی‌شان فیلم گرفته و برای فرهنگسرای اخلاق بفرستند.
- ۱۰ روز خادم امام حسین(ع) باشیم
فرخنده شروین، معلم قرآن و از بانوان مبلغ دینی است که در محله نارمک زندگی می‌کند. او مادرها را یکی از اصلی‌ترین عوامل پرشور برگزار کردن مراسم عاشورا می‌داند و معتقد است اگر مادری خلاقیت به خرج دهد می‌تواند فضای خانه را مثل یک حسینیه پر نور و برکت کند. شروین می‌گوید: «چه خوب که در ایام محرم آشپزخانه را به آشپزخانه هیئت تبدیل کنیم. با دعا و ذکر صلوات غذا طبخ کنیم. از بچه‌ها بخواهیم که در امور آشپزی کمک کرده و خود را خادم امام حسین(ع) بدانند. یکی حبوبات پاک‌کند و دیگری چای بریزد. به غذایمان نیت غذای نذری بدهیم. چند بشقاب هم بین همسایه‌ها توزیع کنیم. در واقع خیمه‌گاه کوچکی ایجاد کنیم. خودمان نوحه‌خوانی کنیم و سینه بزنیم. چه خوب که مادرها درباره زنان عاشورایی تحقیق بیشتری کنند. قرآن بخوانیم و به شهدای کربلا هدیه دهیم.»
- نام‌هایی که در یادها می‌مانند
هر کس نوکر امام حسین(ع) شد، ارج و قرب پیدا می‌کند. خود آقا عزتش را زیاد می‌کند. این قاعده نان و نمک امام حسین(ع) است. هرکسی وارد این وادی شود سربلند و نمک‌گیر می‌شود. مثل خادمانی که سال‌هاست نقاب در چهره خاک گرفته اما از برکت وجودی آقا نامشان هنوز بر سر زبان‌هاست.
مرشد اسماعیل / ارادت خاص به حضرت رقیه(س)
مرشد اسماعیل از روضه‌خوان‌های قدیمی است که سال‌ها قبل در سن ۸۵ سالگی از دنیا رفته است. او در سن کودکی به دلیل یک حادثه بینایی خود را از دست داد. مرشد اسماعیل علاقه زیادی به اهل‌بیت(ع) داشت و برای همین در همان سن کودکی مرثیه‌خوانی را از روضه‌خوان‌های زمان خودش یاد گرفت. با استعدادی که داشت خیلی زود بر کارش مسلط شد و در جوانی جزء ذاکران برجسته تهران بود. «محمد مطهری نسب» پسر مرشد اسماعیل که خود از روضه‌خوان‌های نامی شهر است درباره پدرش می‌گوید: «پدرم مردمدار بود و با صغیر و کبیر سلام و علیک داشت. به خانواده خیلی اهمیت می‌داد. برایش مهم بود اهل خانه‌اش چه توقع و نیازی دارند. رسیدگی می‌کرد. پدرم مرد دل رحمی بود. اصلاً نمی‌توانست ناراحتی کسی را ببیند به‌خصوص که اگر بچه‌ای گریه می‌کرد پا به پای بچه، او هم گریه می‌کرد. می‌گفت گریه بچه‌ها من را به یاد غربت و اسیری بچه‌های امام حسین(ع) می‌اندازد.» به گفته مطهری نسب، مرشد اسماعیل ارادت خاصی به حضرت رقیه(س) داشت. او خاطره‌ای از پدرش تعریف می‌کند: «یک بار با هم رفتیم کربلا. دخترم شیرخواره بود خیلی گریه می‌کرد. من و همسرم هرکاری می‌کردیم آرام نمی‌شد. مرشد به همسرم گفت به او آب بده شاید تشنه است. به او کمی آب دادیم. بچه ساکت شد. بعد مرشد شروع کرد به گریه کردن. تا ساعت‌ها نمی‌شد او را آرام کرد.»
- مرشد رجب / شاطرالعلمایی که یک روزه قضا نداشت
مرشد رجب سال‌هاست چهره در نقاب خاک گذاشته است. اما هنوز در محله دولاب نامش بر سر زبان‌ها جاری است. او صدای زیبا و رسایی داشت. وقتی صوت مناجاتش در محله می‌پیچید، هر انسانی را تشویق به اقامه نماز می‌کرد. ماه رمضان یک ساعت مانده به اذان صبح از خواب بلند می‌شد و وضو می‌گرفت. بعد هم چراغ فانوس را بر می‌داشت و تا همسرش بساط سحر را آماده کند، به پشت‌بام می‌رفت. دستش را کناره گوشش می‌گذاشت و با نام خدا شروع می‌کرد، از بالای بلندی صدایش را سر می‌داد: «یارب مرا به رحمت بی‌منتها ببخش. از خود عطا بیاور و از ما گنه ببخش». بعد هم خانه به خانه می‌رفت تا همه اهل محله را برای سحر بیدار کند. مرشد «رجب رضایی» سحرخوان نامی دولاب نام دیگری هم داشت و آن شاطرالعلما بود. «مهدی رضایی» پسرش تعریف می‌کند: «پدرم نانوا بود و پای تنور نانوایی مرثیه‌خوانی می‌کرد. با ذکر علی(ع) نان را به دست مشتری‌ها می‌داد. گاهی دکان نانوایی مثل هیئت عزاداری می‌شد. وقتی می‌خواند دیگر کسی حواسش به نان نبود. مردم نانشان را می‌گرفتند اما تا پایان مرثیه‌خوانی می‌ایستادند و گریه می‌کردند. سبک می‌شدند. بعد به خانه‌شان می‌رفتند. چند نانوایی در خود دولاب ساخت. پدرم ۸۰ سال از خدا عمر گرفت ولی یک روزه قضا نداشت. پای تنور آن هم در مغازه‌ای که نه کولری داشت و نه پنکه‌ای، حتی هواکش هم نداشت. آن زمان تنورها با هیزم روشن می‌شدند همین گرما را مضاعف می‌کرد.