همشهری آنلاین_حسن حسن‌زاده: روزگاری که رستم‌آباد نه محله‌ای در شمال شهر بلکه یکی از ۳۳ پارچه‌آبادی شمیران بود و جای خیابان‌ها و آپارتمان‌های امروزی تا چشم کارمی‌کرد مزارع گندم و باغ میوه تمام روستا را پر کرده بود. اگرچه دیگر از آن باغ‌های پر برگ و بار و خوشه‌های طلایی گندم اثری باقی‌نمانده اما روایت‌ها و یادگاری‌های روزگار قدیم محله هنوز هم میان اهالی رستم‌آباد زنده است. سری به این محله قدیمی زده و در گفت‌وگو با موسفیدان محله، تاریخچه پر و پیمان و رسوم به جا مانده از گذشتگان محله را مرور کرده‌ایم.
رستم‌آباد هم مثل دیگرآبادی‌های خوش آب و هوای شمیران محل رفت‌وآمد خان‌های قاجار بود و ییلاق اعیان و اشرافی که دلشان هوای خانه‌باغ‌های ییلاقی کرده بود. به تدریج با توسعه تهران و شروع ساخت‌وسازها، باغ‌های سرسبز رستم‌آباد هم جای خود را به خانه‌ها و آپارتمان‌هایی دادند که حالا دیگر حسابی نفس باغ‌های پر شمار محله را گرفته و دیگر جایی برای آن درختان پر برگ و بار باقی نگذاشته‌اند. با وجود این هنوز می‌شود با قدم زدن در معابر تنگ اما پرخاطره رستم‌آباد نشانی از آن‌آبادی باصفا گرفت. ردیف درختان توت خیابان دیباجی که روزهای گرم تابستان روی آسفالت داغ خیابان سایه می‌اندازند یادگاری ارزشمند از همان روزهای طلایی محله است. «محمدرضا غفاری» یکی از اهالی قدیمی رستم‌آباد می‌گوید: «دوران کودکی ما با بازی در باغ‌های سرسبز رستم‌آباد گذشت؛ همان باغ‌هایی که جز تک درختان توت و گردو، درختان توت خیابان دیباجی و بخشی از بوستان ارغوان دیگر چیزی از آن باقی نمانده. آن روزها به جای آپارتمان‌ها و خانه‌های کوچک و بزرگ، باغ گردو، توت و مزارع گندم و صیفی‌جات در محله داشتیم که حالا دیگر هیچ اثری از آن باغ‌ها وجود ندارد.»
- نماد همبستگی رستم‌آبادی‌ها
محله رستم‌آباد که امروز با نام رستم‌آبادـ اختیاریه شناخته می‌شود روزگاری از ۳ ده بزرگ و به پیوسته تشکیل می‌شد. هر بخش رستم‌آباد یک مسجد یا تکیه داشت که محور اصلی روستا بود و خانه‌ها هم دورتادور آن ساخته می‌شد. هنوز هم خانه‌های قدیمی اطراف مسجد مهدیه در خیابان دیباجی که انگار دور مسجد قدیمی محله حلقه زده‌اند، نشانی از این رسم قدیمی در رستم‌آباد دارد. «امید محسنیان» از اهالی رستم‌آباد می‌گوید: «آبادی رستم‌آباد به ۳ بخش رستم‌آباد بالا، میان ده و رستم‌آباد پایین تقسیم می‌شد. مسجد اعظم رستم‌آباد که امروز با نام مسجد شهید شاه‌آبادی شناخته می‌شود در رستم‌آباد پایین محوریت داشت. مسجد مهدیه در میان ده و تکیه رستم‌آباد بالا هم‌محور ده بالا بود. خانه‌ها حول محور مساجد ساخته شده و این مساجد در مراسمی مانند عزاداری محرم، نمود اتحاد ۳ بخش اصلی روستا می‌شد.» هنوز هم دسته‌های عزاداری رستم‌آباد، عزاداری را در مسجد خود، شروع و به سمت مسجد اعظم رستم‌آباد حرکت می‌کنند که به نوعی نماد اتحاد اهالی رستم‌آباد بالا، میان ده و رستم‌آباد پایین است. اکنون اما در تقسیمات شهری، محدوده ده رستم‌آباد بالا به‌عنوان بخشی از محله فرمانیه و با نام محله رستم‌آبادـ فرمانیه شناخته می‌شود.
- از خوزستان تا رستم‌آباد
اگرچه رستم‌آباد هم مثل دیگرآبادی‌های شمیران قدمت بسیاری دارد اما به گفته موسفیدان محله، این‌آبادی پس از کوچ طایفه‌ای از خوزستان رونق بیشتری پیدا کرد و به تدریج بر شمار ساکنان آن افزوده شد. غفاری می‌گوید: «بیش از ۲ قرن پیش طایفه‌ای از خوزستان به رستم‌آباد کوچ کردند و با سکونت در این‌آبادی به کشت و زرع مشغول شدند. امروز رستم‌آباد ۴ طایفه قدیمی به نام‌های رحیمیان، نوریان، عرب و محسنیان دارد که بیش از چند دهه در این محله قدیمی با همبستگی بسیار زندگی کرده‌اند.» مسجد اعظم رستم‌آباد که امروز با نام مسجد شهید شاه‌آبادی شناخته می‌شود نمادی از همین همبستگی اهالی رستم‌آباد است. مسجدی که با نیت خیر اهالی و به‌تدریج ساخته شد و حالا به‌عنوان قلب تپنده محله در دل کوچه‌های قدیمی آن جا گرفته است. غفاری می‌گوید: «تکمیل و گسترش مسجد شهید شاه‌آبادی چند دهه طول کشید. مسجد اعظم رستم‌آباد در آغاز تکیه‌ای کوچک در محاصره خانه‌های اطراف بود اما هرکدام از اهالی اطراف مسجد بخشی از زمین خود را وقف مسجد کردند و به تدریج مسجد شهید شاه‌آبادی که محل اجتماع همه اهالی است گسترش پیدا کرد.»
- به یاد آن واقفان بزرگ
یکی از ویژگی‌های محله رستم‌آباد، سنت حسنه وقف در این محله و وجود واقفان بزرگی است که پس از گذر سالیان بسیار هنوز هم نامشان میان اهالی زنده است و مورد احترام چند نسل از ساکنان رستم‌آباد هستند. چند قدم بالاتر از مسجد شهید شاه‌آبادی، در کوچکی که به خانه امام جماعت مسجد راه دارد به مقبره‌ای قدیمی می‌رسد که یادگاری از حاج «علی محسنیان» واقف بزرگ رستم‌آباد است. غفاری می‌گوید: «رستم‌آباد واقفان بسیاری داشت که زمین‌های زراعی خود را برای برگزاری مجالس عزاداری، تعزیه‌خوانی، کمک به نیازمندان و... وقف کرده‌اند. از میان این واقفان، حاج علی محسنیان به دلیل خدماتش به محله هنوز هم برای اهالی رستم‌آباد نامی آشناست. منزل مسکونی امام جماعت مسجد شهید شاه‌آبادی، کتابخانه محله، مکانی برای راه‌اندازی صندوق خیریه و... یادگاری‌هایی از نیت خیر حاج علی محسنیان است.»
- رسم هر ساله محرم
نشانی یکی دیگر از واقفان بزرگ رستم‌آباد را می‌شود در بوستان قدیمی این محله گرفت. اکنون در حاشیه پیاده‌رو خیابان تسلیمی، سنگ قبری قراردارد که نام «ملا محمدعلی بن ملاعزیز» معروف به حاج آخوند خراسانی روی آن نوشته شده. آرامگاه واقف بزرگ محله و امام جماعت مسجد اعظم رستم‌آباد که عاشورای هر سال محل اجتماع عزاداران و دسته‌های عزاداری محله است. امید محسنیان می‌گوید: «حاج آخوند خراسانی از علمای فاضل تهران و امام جماعت مسجد اعظم رستم‌آباد بود. او هم مثل دیگر واقفان نیکوکار محله، موقوفات بسیاری داشت و میان اهالی مورد احترام بود. هنوز هم روز عاشورا، دسته‌های عزاداری رستم‌آباد راهی آرامگاه حاج آخوند خراسانی و محل قبرستان قدیمی محله در بوستان خیابان تسلیمی می‌شوند.»